Βλέποντας και διαβάζοντας ήδη τους πρώτους «οικονομικούς αναλυτές» να σπεύδουν να κάνουν προβλέψεις και σχεδιασμούς, εν μέσω μιας πρωτοφανούς για τις ζώσες γενιές παγκόσμιας κρίσης, θεώρησα σωστό να γράψω τα παρακάτω. Αρχικά, να τονισθεί ότι είναι ηθικό παράπτωμα, μα και τεχνικό λάθος, να κάνει κανείς δημόσιους οικονομικούς σχεδιασμούς και αναλύσεις, την ώρα που ένας θανάσιμος ιός παραμονεύει έξω από σχεδόν κάθε πόρτα της υφηλίου. Οι «αγορές» που κάποιοι σήμερα υπολογίζουν και μετρούν σε ευρώ ή δολάρια, όπως η Ιταλία, η Αγγλία, οι Σκανδιναβικές χώρες, δεν αποτελούνται από τίποτα άλλο, παρά από ανθρώπινες υπάρξεις που, δυστυχώς, λιγοστεύουν καθημερινά από τον κορωνοϊό. Παράλληλα, το πρώτο σημαντικό εμπόδιο για οποιαδήποτε προσπάθεια καρποφόρας προσέγγισης της τρέχουσας κρίσης του κορονοϊού, εξ ονόματος των σημερινών επιφανειακών προσεγγίσεων, είναι οι αυτοπαγιδευμένες, κατακερματισμένες, υπερβολικά στενά καθορισμένες και ερμηνευτικά αδιέξοδες αναλυτικές προσεγγίσεις. Διαβάζουμε και ακούμε θέσεις, όπου το μερικό έρχεται -εντελώς αυθαίρετα και με εντελώς λάθος τρόπο- για να αντικαταστήσει το σύνολο. Ο παγκόσμιος κι επεκτεινόμενος χαρακτήρας της κρίσης του κορωνοϊού γίνεται, από αρκετούς, επιφανειακά αντιληπτός σε μεγάλο βαθμό, ως ασύνδετα τμήματα και όχι ως ιστορικά και ανθρωπιστικά εξελισσόμενο και οργανικό σύνολο. Πίσω από όλα αυτά, βρίσκεται η ελλιπής και επιφανειακή προσέγγιση της ίδιας της έννοιας της κρίσης του κορωνοϊού. Η οποία κρίση, ως έννοια, αν και παράξενη για ορισμένους, δεν πρέπει να θεωρηθεί δεδομένη, καθώς είναι διφορούμενη, περίπλοκη και πολύπλευρη. Για παράδειγμα, πηγαίνοντας βαθύτερα στο ευρύτερο πολιτιστικό υπόβαθρο της κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας, η έννοια της κρίσης του κορωνοϊού καταφέρνει να λάβει μια διαφοροποιημένη χροιά και κατεύθυνση. Συνεπώς, θα μπορούσαμε να πούμε, ότι η κρίση του κορωνοϊού είναι η οξεία εκδήλωση μιας σειράς προβλημάτων, με αποτέλεσμα τη δραστική ανατροπή της «συνηθισμένης» εξέλιξης των πραγμάτων, που δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να προκύψουν άλλα προβλήματα γύρω από αυτήν. Γενικά, υπάρχει η τάση της υπερβολικής επικέντρωσης σε λύσεις σχετικές με το παρελθόν κάθε αναλυτή και την «τελευταία κρίση», και συχνά δεν μελετώνται επαρκώς οι υπάρχουσες εντάσεις που μπορεί να οδηγήσουν στην επόμενη κρίση ή και στην επιμήκυνση της υπάρχουσας. Συνήθως, το ενδιαφέρον για την κρίση -ενώ δεν θα πρέπει- επικεντρώνεται σε ποσοτικά στοιχεία για τις τιμές της αγοράς ή την κερδοφορία, ψάχνοντας εκεί τρόπο για να σβήσουν τη «φωτιά». Και πραγματικά, όσο παράξενο κι αν ακούγεται, υπάρχουν ριζικά διαφορετικοί τρόποι για να σβήσει κάποιος ακόμη και μια απλή φωτιά. Η κρίση του κορωνοϊού, ως άποψη για κάποιους, γίνεται αντιληπτή ως μια περιστασιακή ανατροπή της ισορροπίας, ως κάτι «αφύσικο» αλλά αφομοιωμένο από το σημερινό σύστημα των πραγμάτων και, τέλος, βατό. Υπάρχει η σχεδόν βεβαιότητα, ότι αφού «ξεπεραστεί», στη συνέχεια, όλα θα συνεχίσουν την προκαθορισμένη πορεία τους, στο πλαίσιο της «προηγούμενης κατάστασης» των πραγμάτων και των σχέσεων. Όμως, ας μην ξεχνάμε ότι το μόνο σταθερό στοιχείο στην οικονομία είναι η αστάθειά της. Δεν υπάρχει ποτέ κάτι ίδιο σε μια οικονομία πριν και μετά από μια κρίση, συστημική ή μη-συστημική. Οι ποιοτικοί παράγοντες αλλάζουν, οι ποσοτικοί παράγοντες αλλάζουν, τα προϊόντα αλλάζουν, τα νούμερα αλλάζουν. Η κρίση έρχεται, ξεπερνιέται, και ξεπερνιέται άλλη μια φορά, αλλά παίρνοντας πάντα κάτι μαζί από το «παλαιό καθεστώς» των πραγμάτων. Τίποτα δεν συνεχίζεται όπως πριν, υπό το προηγούμενο «καθεστώς». Πάντα, το «παλιό καθεστώς» των πραγμάτων καταρρέει αναγκαστικά και αντικαθίσταται από ένα νέο. Ειδικότερα όμως για την κρίση του κορωνοϊού, κάποιοι θα πρέπει να θυμούνται ότι το νέο καθεστώς θα έχει σημαντικά λιγότερους ανθρώπους. Παραδόξως, στην ταχεία και ολοκληρωτική αναταραχή που βιώνουμε σήμερα με τον κορωνοϊό, ο «υπερβολικά αισιόδοξος», συγκυριακός τρόπος αντίληψης της κρίσης που προκαλεί, εξακολουθεί να κυριαρχεί στη συντριπτική πλειοψηφία της κοινότητας των επιχειρηματιών και διοικούντων πολιτικών. Ίσως, διότι η συντριπτική πλειοψηφία όσων συμμετέχουν στη σημερινή οικονομία, στην κοινωνία και στη δημόσια διοίκηση, είτε σε πρακτικό είτε σε θεωρητικό επίπεδο, συχνά «εκπαιδεύονται» ασυνείδητα για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ένα στατικό σχετικά τρόπο αντίληψης της πραγματικότητας. Ίσως πάλι, γιατί ο ανθρώπινος παράγοντας παραμερίζεται σήμερα, μπροστά σε μια τελείως μετρήσιμη και ντροπιαστική προσέγγιση ακόμη και του θανάτου χιλιάδων ανθρώπων. Προς το παρόν όμως, ας μείνουμε όλοι στα σπίτια μας, με υπομονή και σύνεση, μέχρι να ξεπεραστεί ο κίνδυνος. Ύστερα, θα έχουμε όλο τον καιρό για οικονομικές αναλύσεις, σχεδιασμούς και τουρισμό._ [*] Ο Λευτέρης Βιολέττας είναι Σύμβουλος Επιχειρήσεων