Διαχείριση προορισμών και συνέργειες στις τοπικές κοινωνίες

#ΖΛΑΤΟΥΔΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ,Σύμβουλος Επιχειρήσεων, Δημοτικός Σύμβουλος Σκιάθου

#ΚΑΤΣΑΜΑΓΚΟΥ ΕΛΕΝΗ, Πρόγραμμα Δια Βίου Μάθησης ΑΕΙ για την Επικαιροποίηση Γνώσεων Αποφοίτων ΑΕΙ (ΠΕΓΑ)

#ΜΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ ΣΟΦΙΑ,Πρόγραμμα Δια Βίου Μάθησης ΑΕΙ για την Επικαιροποίηση Γνώσεων Αποφοίτων ΑΕΙ (ΠΕΓΑ)

Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας κάθε προορισμού είναι μια αναγκαία διαδικασία προκειμένου η κάθε τοπική οικονομία να συνεχίζει να υπάρχει.

Η ανάδειξη και προστασία όλων των στοιχείων που συνθέτουν την ιδιαίτερη ταυτότητα ενός τόπου είναι ακριβώς η πηγή βιωσιμότητας της οικονομίας του καθώς ενισχύει την ιδιαιτερότητα του ως τουριστικό προορισμό. Κάθε τόπος που λογίζεται τουριστικός προορισμός διέπεται από τα χαρακτηριστικά του «ζώντος οργανισμού» ενώ κάθε ομάδα ενδιαφέροντος σύμφωνα με το δυναμικό τροχό του Μπούχαλη επηρεάζει και επηρεάζεται, ενισχύει και αποδυναμώνει την ανταγωνιστικότητα ενός προορισμού μέσω της πάλης διασφάλισης επαγγελματικών ωφελειών.

Το επώδυνο ή σχετικά ευκολότερο της διαδικασίας ενδυνάμωσης της ταυτότητας ενός τουριστικού προορισμού καθώς και ο χρόνος ολοκλήρωσής της εξαρτάται άμεσα από την άτυπη ή επίσημα θεσμοθετημένη συμμετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων από τις εμπλεκόμενες ομάδες ενδιαφέροντος (συχνά αντικρουόμενες) που ταυτόχρονα είναι και οι συμμέτοχοι του εκάστου τουριστικού προορισμού.

Η Περιφερειακή Ενότητα Βορείων Σποράδων ως διακριτό τμήμα της Περιφέρειας Θεσσαλίας διαθέτει όλα εκείνα τα στοιχεία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος που είναι απαραίτητα αφενός για την ενίσχυση μιας σειράς υπαρχουσών εναλλακτικών μορφών τουρισμού που βρίσκονται ακόμα σε εμβρυακό στάδιο, και αφετέρου την ενασχόληση των τοπικών κοινωνιών με αυτές αλλά και την δραστηριοποίηση με νέες.

Ο καταδυτικός και ο αλιευτικός τουρισμός αποτελούν δύο εναλλακτικές μορφές θαλάσσιου τουρισμού που μπορούν να αναπτυχθούν στην περιοχή των Βορείων Σποράδων, ενισχύοντας το τουριστικού προφίλ της Σκιάθου, της Σκοπέλου και της Αλοννήσου ως διακριτούς, με πολλές ομοιότητες και παράλληλα διαφοροποιημένους τουριστικούς προορισμούς αλλά και του ευρύτερου νησιωτικού συμπλέγματος ως ένα ενιαίο σύνολο, εκμεταλλευόμενοι τα οφέλη που απορρέουν από δράσεις συνέργειας όπως την δημιουργία και λειτουργία ενός δικτύου καταδυτικών πάρκων (ΚΠ) και υποθαλάσσιων μουσείων (ΥΜ) που μπορούν να προσφερθούν στην τουριστική αγορά ως ένα ενιαίο και ολοκληρωμένο τουριστικό πακέτο, συνδυάζοντας δράσεις και εμπειρίες τουλάχιστον από δυο νησιά.

Δομή άρθρου:

1. Συνοπτική ανάλυση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας,

2. Καταγεγραμμένες τοποθεσίες για ΚΠ, ΥΜ και περιοχές για αλιεία στις Βόρειες Σποράδες,

3. Ισχύουσα νομοθεσία

4. Συμμετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων στις Σποράδες,

5. Προοπτικές ανάπτυξης και διαχείρισης ενός δικτύου ΚΠ, ΥΜ και περιοχών αλιείας ως

α) εργαλείων ενίσχυσης του τουριστικού προφίλ των προορισμών μέσω του εμπλουτισμού και της διεύρυνσης της γκάμας των παρεχόμενων υπηρεσιών και προϊόντων και

β) νέων μοχλών έλξης επισκεπτών στην περιοχή κατά την διάρκεια της υπάρχουσας τουριστικής περιόδου.

γ) νέων μοχλών έλξης επισκεπτών με στόχο την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου νωρίτερα και αργότερα από την έναρξη και λήξη της υπάρχουσας.

6. Προτάσεις Λέξεις Κλειδιά:

εναλλακτικές μορφές τουρισμού, θαλάσσιος τουρισμός, καταδυτικός και αλιευτικός τουρισμός, διαχείριση προορισμών, εμπλεκόμενοι συμμέτοχοι προορισμού.

Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας κάθε προορισμού είναι μια αναγκαία διαδικασία προκειμένου η κάθε τοπική οικονομία να συνεχίζει να υπάρχει και να ανατροφοδοτεί την έναρξη ενός νέου Κύκλου Ζωής ενός Τουριστικού Προορισμού (Butler).

Όπως αναφέρει και ο Pike (2004) «οι τουριστικοί προορισμοί είναι τόποι που προσελκύουν επισκέπτες για μια προσωρινή διαμονή, και ποικίλουν από ηπείρους σε χώρες και επαρχίες, σε πόλεις, σε χωριά, σε κατασκευασμένες επί τούτου περιοχές θέρετρου».

Η ανάδειξη και προστασία όλων των στοιχείων που συνθέτουν την ιδιαίτερη ταυτότητα ενός τόπου είναι ακριβώς η πηγή βιωσιμότητας της οικονομίας του καθώς ενισχύει την ιδιαιτερότητα του ως τουριστικό προορισμό. Κάθε τόπος που λογίζεται τουριστικός προορισμός διέπεται από τα χαρακτηριστικά του «ζώντος οργανισμού» ενώ κάθε ομάδα ενδιαφέροντος σύμφωνα με το δυναμικό τροχό του Μπούχαλη επηρεάζει και επηρεάζεται, ενισχύει και αποδυναμώνει την ανταγωνιστικότητα ενός προορισμού μέσω της πάλης διασφάλισης επαγγελματικών ωφελειών.

Ο τουρισμός κατατάσσεται σήμερα διεθνώς μεταξύ των πλέον σημαντικών βιομηχανικών δραστηριοτήτων με ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης του κύκλου εργασιών του και με σημαντική συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη, σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, στην απασχόληση και στις συναλλαγματικές εισπράξεις (Πατσουράκης 2002).

Ο τουρισμός ως οικονομικό φαινόμενο αναπτύχθηκε στις οργανωμένες κοινωνίες στο πλαίσιο πάντα των υφιστάμενων κάθε φορά σε αυτές αντικειμενικών και οικονομικών συνθηκών. Με άλλα λόγια ακολούθησε μια εξελικτική πορεία παράλληλη προς εκείνη των κοινωνικών, πολιτιστικών αλλά κυρίως των οικονομικών συνθηκών. (Ηγουμενάκης 2000, Βαλφιώτης 1976)

Ωστόσο, δεν είναι από μόνος του ένας τομέας, αλλά πρόκειται για μία πολυτομεακή οικονομική δραστηριότητα (Doswel 2002), η οποία περιλαμβάνει μυριάδα παραγόντων και δραστηριοτήτων που είναι αλληλοεξαρτώμενοι (Walkera κα 1999).

Οι εφαρμοσμένες πολιτικές τουριστικής ανάπτυξης διαφοροποιούνται από χώρα σε χώρα λόγω του διαφοροποιημένου ανά περίπτωση μοντέλου οικονομίας, τμήμα το οποίου είναι και ο τουρισμός. Επιβάλλεται όμως σε κάθε περίπτωση η αποδοχή της αναγκαιότητας χάραξης και εφαρμογής μιας τουριστικής πολιτικής που να στηρίζεται στη σύγκλιση των πολιτικών ανάπτυξης και του περιβάλλοντος (Λαγός 1996).

Η τουριστική ανάπτυξη νησιωτικών περιοχών χρίζει ιδιαίτερης προσοχής, διότι ακριβώς λόγω της φύσης των και των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών των, η μη ύπαρξη συγκεκριμένης στρατηγικής, η οποία να στοχεύει στην αειφόρο ανάπτυξη και να αναγνωρίζει την ανάγκη επίτευξης μιας ισορροπίας ανάμεσα στους στόχους της οικονομικής αποδοτικότητας και της προστασίας του περιβάλλοντος (Καββαδά 1999, Coccosis 2001), μπορεί να οδηγήσει σε δυσπραγία και αδιέξοδο την κατά περίπτωση τοπική οικονομία.

Πέραν των όποιων πολιτικών τουριστικής ανάπτυξης προωθούνται από την εκάστοτε κυβέρνηση, η τοπική -ενδογενής ανάπτυξη θα πρέπει να στηρίζεται στην αναγνώριση του δικαιώματος των τοπικών κατοίκων και φορέων να σχεδιάζουν και να προωθούν τις μορφές και τους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης που οι ίδιοι επιλέγουν, με την αξιοποίηση των τοπικών πλεονεκτημάτων των περιοχών τους (Χριστοφάκης 2001).

Σε κάθε τοπική κοινωνία θα μπορούσαμε να κατηγοριοποιήσουμε το σύνολο των κατοίκων, επιχειρηματιών και φορέων σε υποομάδες ενδιαφέροντος ή αλλιώς συμμέτοχους τόσο της τοπικής κοινωνίας αλλά πολύ περισσότερο συμμέτοχους της τοπικής οικονομίας (Buhalis 2000), το σύνολο των δραστηριοτήτων των οποίων αποτελούν επιμέρους τμήματα ενός ενιαίου οργανισμού που ονομάζεται τουριστικός προορισμός (Sainaghi 2006). Η μεταξύ τους συνεργασία και η προσπάθεια δημιουργίας κοινά αποδεκτής γνώμης αναφορικά με τις πολιτικές διαχείρισης και περεταίρω τουριστικής ανάπτυξης του τόπου τους, που προτείνονται προς υλοποίηση, μπορούν να επιφέρουν σημαντικά οφέλη για όλους τους εμπλεκόμενους. (Bramwell & Sharman 1999)

Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία (Καραναστάσης 2006), οι Δήμοι και οι Κοινότητες της χώρας συγκροτούν τους Οργανισμούς του Πρώτου Βαθμού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, «διευθύνουν και ρυθμίζουν όλες τις τοπικές υποθέσεις, σύμφωνα με τις αρχές της επικουρικότητας και της εγγύτητας, με στόχο την προστασία, την ανάπτυξη και την συνεχή βελτίωση των συμφερόντων και της ποιότητας ζωής της τοπικής κοινωνίας».

Σε επίπεδο χώρας υπάρχει ως θεσμοθετημένο όργανο το Εθνικό Συμβούλιο Τουρισμού (Υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης) στην πλειονότητα των Δήμων και Κοινοτήτων όμως δεν υπάρχει κάποιο αντίστοιχο όργανο, στις περιπτώσεις που τα μεγέθη των τουριστικών προορισμών το επιβάλουν, πλην μερικών εξαιρέσεων στα μεγαλύτερα ελληνικά νησιά.

Ενώ η χάραξη και η εφαρμογή πολιτικής τουριστικής ανάπτυξης είναι σημαντικότατη σε τοπικό επίπεδο, και λαμβάνει χώρα εντός του πλαισίου τοπικού σχεδιασμού ανάπτυξης των τοπικών αυτοδιοικήσεων και των ομάδων ενδιαφέροντος, συνήθως αυτό δεν γίνεται αντιληπτό με αποτέλεσμα να παραμελείται (Hall 1998), δημιουργώντας έτσι εμπόδια στην αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη διαχείριση ενός τόπου στο σύνολό του.

Η παρούσα έρευνα έχει ως αντικείμενο την ανάδειξη της σημασίας ανάπτυξης του Καταδυτικού και Αλιευτικού τουρισμού στις Βόρειες Σποράδες και κατ'επέκταση στις ακτές του Πηλίου και του Παγασητικού για την τοπική οικονομία και κοινωνία.

Παράλληλα ερευνώνται οι νέοι τρόποι διοίκησης και διαχείρισης που χρειάζεται να υιοθετηθούν με στόχο την αειφορική λειτουργία Καταδυτικών Πάρκων και Υποθαλάσσιων μουσείων αφενός και αφετέρου η αναγκαιότητα σχηματισμού ενός Οργανισμού Διαχείρισης Τουριστικού Προορισμού σε επίπεδο δήμων και κατ'επέκταση σε επίπεδο Περιφερειακών Ενοτήτων (ΠΕ) Μαγνησίας και Βορείων Σποράδων. Μέσα από την ανάλυση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας γίνεται προσπάθεια παρουσίασης των παραμέτρων που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από τους οργανισμούς διαχείρισης αυτών των ΤΠ, κατά την διάρκεια λήψεως αποφάσεων αναφορικά με την χάραξη και εφαρμογή στρατηγικού σχεδίου διαχείρισης. (Evans, Fox & Johnson, 1995).

Παίρνοντας ως μελέτη υπόθεσης το νησιωτικό σύμπλεγμα των Βορείων Σποράδων πραγματοποιείται αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης σε ότι αφορά την δομή και το μέγεθος της τοπικής οικονομίας, καθώς και του τουριστικού της προφίλ.

Τα χαρακτηριστικά αυτά καθώς και οι γενικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την λειτουργία ενός ΤΠ ομαδοποιούνται με την χρήση των εργαλείων ανάλυσης SWOT.

Η εργασία ολοκληρώνεται με την απόδοση των συμπερασμάτων της έρευνας και την υπόδειξη των προτάσεων δράσης, προς την αποτελεσματικότερη σε βάθος χρόνου διαχείριση της Σκιάθου ως τουριστικό προορισμό. Δεδομένου ότι η ανάπτυξη του τουρισμού διεθνώς οδηγεί σε αύξηση του αριθμού των ανταγωνιστικών και ανταγωνιζόμενων τουριστικών προορισμών, επηρεάζοντας με τον τρόπο αυτό τις επιδράσεις στον προορισμό υποδοχής τουριστών, γίνεται περισσότερο ευδιάκριτη η σημασία ύπαρξης επαρκούς διαχείρισης προορισμού. (Valdes 1997).

Ένας τοπικός προορισμός τουρισμού είναι σύμφωνα με τον ΠΟΤ «ένας φυσικός τόπος στον οποίο ένας επισκέπτης παραμένει τουλάχιστον για μια διανυκτέρευση. Περιλαμβάνει τα προϊόντα τουρισμού όπως οι υπηρεσίες υποστήριξης και τα στοιχεία έλξης, καθώς και τους τουριστικούς πόρους εντός του χρόνου επιστροφής από ημερήσιο ταξίδι. Έχει φυσικά και διοικητικά όρια καθορίζοντας τη διαχείρισή του, εικόνες και αντιλήψεις καθορίζοντας με αυτόν τον τρόπο την ανταγωνιστικότητα της αγοράς του».

Οι τοπικοί προορισμοί ενσωματώνουν τους διάφορους συμμέτοχους συχνά συμπεριλαμβανομένης μιας κοινότητας «οικοδεσποτών» οι οποίοι μπορούν να τοποθετηθούν εντός της τουριστικής αγοράς και να δικτυωθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να διαμορφώσουν μεγαλύτερους προορισμούς.

Τα νησιωτικά εδάφη μοιράζονται πολλές ομοιότητες: έχουν ιδιαίτερα φυσικά όρια, μέσα στα οποία η δυναμική είναι σαφώς πιο αλληλένδετη. Τα σαφή σύνορα τονίζουν συχνά τον περιορισμό στους νησιώτες ενώ, παράλληλα, αυτή η ιδιομορφία είναι συχνά ο λόγος που προσελκύει τους τουρίστες που επιδιώκουν τη διαφυγή και τη χαλάρωση στα νησιά αυτά (Gossling & Wall, 2007). Πολλά κράτη νησιών είναι επίσης μικρές κοινότητες. Όπως ο Richards (1982: 154) υποστηρίζει, «τα νησιά είναι αυτάρκη και αυτοτελή στις περισσότερες κοινωνικές αντιλήψεις, κατέχοντας τα δικά τους όργανα πολιτικής αντιπροσώπευσης και μιας συνειδητά ιδιαίτερης πολιτικής ταυτότητας».

Πέρα από κοινά κοινωνικά γνωρίσματα που απαντώνται σε νησιωτικές περιοχές, τα νησιά των ζεστών νερών έχουν επίσης παρόμοια γεωγραφικά χαρακτηριστικά από το γεγονός ότι τα περισσότερα βρίσκονται εντός της περιοχής που οι Turner and Ash (1975) ονομάζουν «περιφέρεια ευχαρίστησης»:«Αυτή η περιφέρεια έχει διάφορες διαστάσεις, αλλά συλλαμβάνεται καλύτερα γεωγραφικά σαν ζώνη τουριστών που περιβάλλει τις μεγάλες βιομηχανοποιημένες ζώνες του κόσμου». Κανονικά, βρίσκεται σε απόσταση περίπου δύο έως τεσσάρων ορών πτήσης από τα μεγάλα αστικά κέντρα, μερικές φορές στη δύση και την ανατολή, αλλά γενικά προς τον ισημερινό και τον ήλιο» (Pearce, 1995:10)

Αυτοί οι προορισμοί «ζεστών νερών» έχουν εστιάσει ιστορικά στον τουρισμό ήλιου, άμμου και θάλασσας για λόγους ανάπτυξης και πολλοί προορισμοί εξαρτώνται από αυτόν τον τύπο μαζικού τουρισμού για ένα μεγάλο ποσοστό του ΑΕΠ τους (Gossling & Wall, 2007).

Ο μαζικός τουρισμός, που αναπτύσσεται γρήγορα και με λίγη διαφοροποίηση, έχει αναγκάσει το κάθε νησί να ανταγωνιστεί με άλλα νησιά ή προορισμούς ήλιου, θάλασσας και άμμου, συχνά με συνέπεια την παραμέληση των ιστορικών, πολιτιστικών και περιβαλλοντικών επιδράσεων για το υπόλοιπο του νησιού.

Οι δυσμενείς επιδράσεις του τουρισμού σε έναν προορισμό είναι ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για την συνολική ανάπτυξη ενός τόπου δεδομένου ότι ο τουρισμός εξαρτάται από τους φυσικούς και πολιτιστικούς του πόρους.

Η επιδείνωση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος μπορεί να έχει δυσμενή αποτελέσματα σε έναν τόπο προορισμού τουριστών καθώς επίσης και στις μελλοντικές προοπτικές ανάπτυξης του τουρισμού στον τόπο αυτό. (Κοκκώσης και Τσάρτας 2001, Zikos & Kyritsis 2001). Όπως οι Priestley κ.α (1995) θέτουν «ο τουρισμός είναι το αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα μιας οικονομικής δραστηριότητας που εξαρτάται από την ποιότητα του περιβάλλοντος».

Με στόχο την αναγκαιότητα αντιμετώπισης των δυσμενών αυτών επιπτώσεων, αναπτύχθηκαν από την Ακαδημία διάφορα πρότυπα μοντέλα απεικόνισης των επιμέρους παραμέτρων και των συσχετίσεών τους, που οδηγούν σε αυτές ή/και επηρεάζονται από αυτές. Χαρακτηριστικότερα είναι τόσο οι δείκτες της Φέρουσας Ικανότητας Τουριστικής Ανάπτυξης (ΦΙΤΑ) που ουσιαστικά αντιπροσωπεύει την σχέση ενός προορισμού και των επισκεπτών του (Boniface & Cooper 19987/1999) όσο και ο Κύκλος Ζωής Τουριστικών Προορισμών (Butler 1980).

Η ενσωμάτωση της έννοιας της αειφόρου ανάπτυξης στον τομέα του τουρισμού οφείλεται κυρίως στο μεγάλο ενδιαφέρον που έδειξαν μη κυβερνητικοί οργανισμοί όπως ο ΠΟΤ (WTO) και το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδιού και Τουρισμού (WTTC).

Μέσα από τις πολλές θεωρητικές προσεγγίσεις για την αειφόρο τουριστική ανάπτυξη ξεχωρίζει αυτή του Butler 1993 που μιλάει για τον:

«Τουρισμό που αναπτύσσεται και διατηρείται εντός μιας περιοχής, κατά τέτοιον τρόπο και σε τέτοια κλίμακα, ώστε να παραμένει βιώσιμος για ένα απεριόριστο χρονικό διάστημα, χωρίς παράλληλα να υποβαθμίζει ή να αλλοιώνει το ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον με το οποίο αλληλεπιδρά, σε βαθμό που να εμποδίζει την επιτυχή ανάπτυξη και ευημερία άλλων δραστηριοτήτων και διαδικασιών»

Ο ΠΟΤ ορίζει ως αειφορική ή βιώσιμη την μορφή τουριστικής ανάπτυξης η οποία «...οδηγεί στην διαχείριση όλων των πόρων με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να καλυφθούν οι οικονομικές, κοινωνικές και αισθητικές ανάγκες ενώ παράλληλα διατηρείται η πολιτιστική αξιοπρέπεια, οι ουσιαστικές οικολογικές διαδικασίες, η βιοποικιλότητα και τα συστήματα υποστήριξης της ζωής». (JJED 2001:40)

Ουσιαστικά ο ορισμός αυτός αποτελεί τροποποίηση του ορισμού της αειφόρου ανάπτυξης στον τουριστικό τομέα ο οποίος σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι «...μια διαδικασία αλλαγής κατά την οποία η αξιοποίηση των φυσικών πόρων, η καθοδήγηση των επενδύσεων, η κατεύθυνση της τεχνολογικής ανάπτυξης και της διοικητικής αλλαγής είναι όλα σε αρμονία και συμπεριλαμβάνουν τόσο τα τωρινά όσο τα μελλοντικά ενδεχόμενα να καλύψουν τις ανθρώπινες ανάγκες και φιλοδοξίες» (CEC 1992:11 act 2)

Η νησιωτική χωρική ζώνη της Περιφερειακής Ενότητας των Βορείων Σποράδων ως τμήμα που περικλείει την ηπειρωτική περιοχή της Περιφέρειας Θεσσαλίας αποτελούμενη από τις νήσους Σκιάθος, Σκόπελος και Αλόννησος καθώς και τις μικρότερες πέριξ αυτών νήσων.

Η περιοχή με βάση το χρόνο παρουσίας στην τουριστική αγορά και την αντίστοιχη ανάπτυξη διαβαθμίζεται ως προορισμός από ώριμος τουριστικά (Σκιάθος) έως σε φάση ανάπτυξης με αύξοντα ρυθμό (Αλόννησος).

Σαράντα χρόνια μετά την είσοδο της Σκιάθου στον τουρισμό και την σταδιακή μετατροπή της σε τουριστικό προορισμό, βρίσκεται σήμερα σε μία κρίσιμη καμπή για τον μέλλον της τοπικής της οικονομίας.

Σημαντικά βήματα έχουν πραγματοποιηθεί στους τομείς αναβάθμισης έργων υποδομής, διαχείρισης απορριμμάτων, ανακύκλωσης, προστασίας του περιβάλλοντος, ποιοτικής αναβάθμισης καταλυμάτων και καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος.

Όμως ο σημαντικότερος τομέας που απαιτείται αναβάθμιση είναι στον τρόπο αντίληψης των πραγμάτων. Λόγο των διαφοροποιήσεων στο εσωτερικό περιβάλλον του νησιού που έλαβαν χώρα τα τελευταία σαράντα χρόνια αλλά και λόγο των διαφοροποιήσεων στο εξωτερικό περιβάλλον είναι επιτακτική η προσαρμογή του τρόπου επιχειρείν και του τρόπου σχεδιασμού της μελλοντικής πορείας της τοπικής οικονομίας στα νέα δεδομένα της αγοράς.

Η ύπαρξη μιας περιφερειακής ενότητας με τις οικονομίες των τριών νησιών να βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια δυναμικής μπορούν να αποτελέσουν στρατηγικό πλεονέκτημα για την ευρύτερη περιοχή.

Η ανάπτυξη ενός δικτύου Καταδυτικών Πάρκων και Υποθαλάσσιων Μουσείων εξ ορισμού.

Το αεροδρόμιο Βορείων Σποράδων «Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης» είναι η κύρια πύλη εισόδου των αλλοδαπών επισκεπτών στα νησιά, ενώ υπάρχουν οι παράγοντες και η αναγκιαότητα για συνέργεια σε μπορεί να υπάρξει μοναδικότητα στην

Η ανάλυση SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) ως μεθοδολογικό εργαλείο, αποτελεί ένα μοντελοποιημένο τρόπο καταγραφής των κυριότερων συμπερασμάτων που προκύπτουν από την ανάλυση και την καταγραφή των δυνατών (Strengths) και αδύνατων στοιχείων (Weaknesses) του εσωτερικού περιβάλλοντος και των ευκαιριών (Opportunities) και απειλών (Threats) που προέρχονται από το εξωτερικό περιβάλλον της περιοχής μελέτης.

Απώτερος στόχος της είναι καταρχήν ο εντοπισμός των ισχυρών σημείων πάνω στα οποία μπορεί να στηριχθεί η περαιτέρω αναπτυξιακή πορεία και να καθοριστούν οι στρατηγικές κατευθύνσεις μιας συνεκτικής και συνολικής στρατηγικής τοπικής ανάπτυξης για την περιοχή αναφοράς. Ακόμη, ο εντοπισμός και καταγραφή των αδύνατων σημείων αποτελεί το αναγκαίο υπόβαθρο για την υλοποίηση των πολιτικών και δράσεων που θα συμβάλουν στη θεραπεία τους. Εντός ενός συνεχώς μεταλλασσόμενου περιβάλλοντος παρουσιάζονται ευκαιρίες και κίνδυνοι, στοιχεία τα οποία θα πρέπει να αξιολογούνται και να λαμβάνονται υπόψη κατά το σχεδιασμό των όποιων παρεμβατικών πολιτικών υπέρ των εν λόγω περιοχών.

Στη συνέχεια παρατίθενται τα αποτελέσματα της SWOT ανάλυσης για την νήσο Σκιάθο.

Πίνακας 8.1. Ανάλυση SWOT Σκιάθου

• Γεωγραφική θέση

• Λειτουργία του Κρατικού Αερολιμένα Σκιάθου

• Φυσικό περιβάλλον υψηλής αισθητικής αξίας.

• Αξιόλογο οικιστικό και αρχιτεκτονικό περιβάλλον

• Σημαντική πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά

• Σχετικά ικανοποιητικό επίπεδο προσβασιμότητας

• Σημαντική παρουσία υποδομών διαμονής, σίτισης, διασκέδασης, άθλησης

• Διεθνώς αναγνωρισμένος προορισμός με ταυτότητα 40 ετών

• Υπερβολική εξάρτηση της τοπικής οικονομίας από τον τουρισμό των 4 S

• Υπερβολικός αριθμός ενυπαρχόντων και νέων ανταγωνίσιμων προορισμών προσφέροντες παρεμφερείς τουριστικά προϊόντα και τουριστικές υπηρεσίες

• Εξάρτηση από τους τουριστικούς οργανισμούς του εξωτερικού ελλείψει οργάνωσης των συμμέτοχων

• Μείωση ανταγωνιστικότητας προορισμού λόγω μη τακτικών και μη οικονομικών ακτοπλοϊκών και αεροπορικών συνδέσεων.

Πηγή: Προσωπική έρευνα πεδίου.

Επιχειρώντας μια συνολική αποτίμηση των πλεονεκτημάτων /μειονεκτημάτων αλλά και των ευκαιριών / απειλών που διαμορφώνονται στο εξωτερικό περιβάλλον των νησιών, όπως αυτά προκύπτουν από τους παραπάνω πίνακες, συμπερασματικά μπορούμε να πούμε τα εξής:

Συγκεκριμένα ως πλεονεκτήματα:

α) το κύριο πλεονέκτημα των Βορείων Σποράδων έναντι άλλων ομοειδών προορισμών εντός Ελλάδος είναι η γεωγραφική τους θέση, ήτοι σχεδόν γεωγραφικός μέσος του νοητού άξονα Αθηνών-Θεσσαλονίκης και μόλις 44 ναυτικά μίλια από τον Βόλο και τον Άγιο Κωνσταντίνο. Σε ότι αφόρα τους προορισμούς του εξωτερικού, βρίσκετε εντός της ζώνης προορισμών που απέχουν τρεις ώρες αεροπορικώς από τα κύρια ευρωπαϊκά αστικά κέντρα,

β) η λειτουργία της Σκιάθου ως τουριστικός προορισμός με ταυτότητα 40 ετών διεθνώς, αποτελεί μερικό συγκριτικό πλεονέκτημα καθώς έχει αναγνωσιμότητα σε ικανοποιητικό αριθμό κρατών μελών της ΕΕ, από όπου και το μεγαλύτερο μέρος των επισκεπτών της. Επιπλέον έχει δημιουργηθεί συγκεκριμένο γνωστικό υπόβαθρο εκ μέρους των συμμέτοχων, στην παροχή υπηρεσιών προς τους επισκέπτες το οποίο επιτρέπει στο νησί να κατέχει την συγκεκριμένη θέση στην τουριστική αγορά του εσωτερικού και του εξωτερικού,

γ) η ποιότητα εμπειρίας των επισκεπτών εν πολλοίς οφείλετε στο φυσικό περιβάλλον υψηλής αισθητικής αξίας,

δ) τα νησιά κατέχουν σημαντική πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά με στοιχεία τα οποία συνθέτουν την ιδιαίτερη ταυτότητα του κάθε νησιού, ε) το επίπεδο της προσβασιμότητας είναι σχετικά ικανοποιητικό, ενώ στ) η παρουσία υποδομών διαμονής, σίτισης, ψυχαγωγίας και άθλησης είναι σημαντική.

α) η γραμμική μορφή οικονομικής ανάπτυξης από τα νησιά προς τον Βόλο και η παράλληλη έλλειψη σημαντικής ενδο-νησιωτικής οικονομίας και γενικότερης οργάνωσης αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στην δυναμική ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας καθώς λειτουργεί ως δορυφόρος και προέκταση της οικονομίας και των οικονομικών συμφερόντων του Βόλου,

β) ως νησί παρουσιάζει όλα τα μειονεκτήματα που περιλαμβάνονται στην έννοια της «νησιωτικότητας»,

γ) η ισχύουσα δομή της δημόσιας διοίκησης δεν επιτρέπει μια διαχείριση των νησιών των Βορείων Σποράδων προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες των. Δεν υπάγονται στο Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, ούτε στην γεωγραφική αναφορά νησιά του Βορείου Αιγαίου, ενώ δεν συμπεριλήφθηκαν σε ευρωπαϊκά προγράμματα στο παρελθόν διότι θεωρούνταν επισήμως τμήμα της χερσαίας Μαγνησίας,

δ) ελλείψεις συγκεκριμένων αστικών υποδομών, ποιότητα αστικού περιβάλλοντος και προβλήματα κυκλοφοριακής οργάνωσης. Στα ζητήματα των αστικών υποδομών, του αστικού περιβάλλοντος και της οργάνωσης της κυκλοφορίας εμφανίζονται οι χαρακτηριστικές αδυναμίες των νησιωτικών τουριστικών προορισμών. Ενδεικτικά αναφέρονται η έλλειψη πάρκων πρασίνου, επαρκών θέσεων στάθμευσης των οχημάτων, ειδικά στα κεντρικά μέρη της πόλης, γεγονός που επιτείνει το έντονο κυκλοφοριακό πρόβλημα, η έλλειψη περιφερειακών οδών, η ελλιπής άμεση σύνδεση των συνοικιακών αρτηριών, η έλλειψη επαρκών πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων, καθώς και η μη κατασκευή των απαραίτητων αντιπλημμυρικών έργων κατά μήκος του νοτίου θαλάσσιου μετώπου. Όντας νησί εντός των ελλείψεων των αστικών υποδομών συμπεριλαμβάνονται και η έλλειψη αλιευτικού καταφυγίου, η έλλειψη αναβαθμισμένου χώρου επιβατικού και εμπορικού λιμένα, τόσο για την εξυπηρέτηση των χρηστών αλλά και για την ασφάλεια των ιδιοκτητών σκαφών από ακραία καιρικά φαινόμενα. Ενώ η λειτουργία αερολιμένα είναι συγκριτικό πλεονέκτημα τόσο για την Σκιάθο όσο για την Σκόπελο και την Αλόννησο, η μη αναβάθμισή του αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής,

ε) στο ίδιο πλαίσιο κυμαίνονται και οι προβληματικές κατά την διάρκεια του χειμώνα ακτοπλοϊκές και αεροπορικές συγκοινωνίες σύνδεσης με την χερσαία Ελλάδα, ενώ ενίοτε το νησί είναι απόλυτα αποκομμένο χωρίς οι καιρικές συνθήκες να δικαιολογούν κάτι τέτοιο,

στ) όπως τα περισσότερα νησιά αντίστοιχου μεγέθους στην Σκιάθο δεν εφαρμόζεται στρατηγικός σχεδιασμός ανάπτυξης και διαχείρισης τουρισμού ενώ το μοντέλο ανάπτυξης της τοπικής οικονομίας που ακολουθείται το επιβάλλει,

ζ) η γενικότερη παράκεντρη θέση της Σκιάθου όπως και των περισσοτέρων νησιών από τα μεγάλα αστικά κέντρα και τα κέντρα λήψεως αποφάσεων έχουν ως αποτέλεσμα την έλλειψη δομών επιχειρηματικής στήριξης και πληροφόρησης, η) το μείγμα του τουριστικού προϊόντος της Σκιάθου είναι περιορισμένο με βάση τις δυνατότητες του νησιού, ο εμπλουτισμός του οποίου είναι επιβεβλημένος ώστε να καταστεί η Σκιάθος περισσότερο ανταγωνιστικός προορισμός, και

θ) παρατηρείται έλλειψη συνεργασίας των συμμέτοχων του προορισμού σε ουσιώδη για τον τόπο ζητήματα όπως η χάραξη και εφαρμογή τουριστικής πολιτικής.

α) ένταξη στις δράσεις του ΕΣΠΑ αλλά και στο επιχειρησιακό πρόγραμμα «Άνω Μαγνητών Νήσοι», τα επιχειρησιακά προγράμματα των Υπουργείων, το ΠΕΠ Θεσσαλίας αλλά και οι Κοινοτικές πρωτοβουλίες προσφέρουν δυνατότητες χρηματοδότησης όλων των τομέων της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Η αξιοποίησή τους όμως δεν είναι δεδομένη, αλλά απαιτεί έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση, συνεχή παρακολούθηση, άρτια τεχνοκρατική προπαρασκευή, συνεπή υλοποίηση, αξιολόγηση και ενεργοποίηση όλων των ενδιαφερομένων,

β) η χάραξη και υλοποίηση μακροχρόνιου στρατηγικού σχεδιασμού ανάπτυξης και διαχείρισης προορισμού μπορεί να λειτουργήσει ως υπόβαθρο προκειμένου να μεγιστοποιηθούν οι πιθανότητες της τοπικής οικονομίας στην πορεία της προς μία σε βάθος χρόνου βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη,

γ) η χρήση στρατηγικού μάρκετινγκ στην δημιουργία του τουριστικού προφίλ και στην προβολή του νησιού περιλαμβάνουν i) την απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος μέσω της ενσωμάτωσης στο μείγμα μάρκετινγκ στοιχείων που συνθέτουν την ταυτότητα του νησιού, ii) την προσαρμογή της προβολής του παρεχόμενου προϊόντος και υπηρεσίας ανά φιλοσοφία αντίληψης της στοχευόμενης αγοράς, iii) την ανάπτυξη των εναλλακτικών και ειδικών μορφών τουρισμού που δύνανται να αναπτυχθούν στο νησί σύμφωνα με τις τάσεις την διεθνούς τουριστικής αγοράς, iv) την ανάπτυξη δικτύου θεματικών πάρκων αναψυχής και πάρκων-μουσείων πολιτιστικού ενδιαφέροντος, ν) την συμμετοχή σε δίκτυα θαλάσσιου οργανωμένου τουρισμού σκαφών αναψυχής,

δ) η δημιουργία Παρατηρητηρίου Τουρισμού Βορείων Σποράδων θα επιτρέψει την πραγμάτωση σειράς ερευνών επικεντρωμένα στην αποτύπωση των επιδράσεων της τουριστικής ανάπτυξης στο περιβάλλον ώστε να επιτευχθεί η ποθητή ισορροπία, του βέλτιστου τρόπου και ορίου αναβάθμισης των υποδομών και λειτουργικών δομών των νησιών, αλλά και στην ανάδειξη και προβολή των στοιχείων που θα αποτελέσουν το μελλοντικό τουριστικό προϊόν των Βορείων Σποράδων,

ε) η δημιουργία Οργανισμού Ανάπτυξης και Διαχείρισης Τουρισμού Σκιάθου αναλογικά κατά το πρότυπο των αντίστοιχων της Βαρκελώνης και των Αθηνών είναι επιβεβλημένη ώστε να ανταποκριθεί το νησί στις νέες απαιτήσεις του τουρισμού αλλά και στις απειλές που προέρχονται από το εξωτερικό του περιβάλλον,

στ) προς αυτή την κατεύθυνση προσανατολίζεται και η δημιουργία δομών που θα επιτρέψουν την λειτουργία της Σκιάθου ως οικονομικό, επιστημονικό και διοικητικό κέντρο των Βορείων Σποράδων σε θέματα τουρισμού.

α) η υπερβολική εξάρτηση της τοπικής οικονομίας από τον τουρισμό μπορεί να οδηγήσει σε ολέθρια αποτελέσματα σε μία ενδεχόμενη συνεχιζόμενη περίοδο οικονομικής ύφεσης,

β) ο υπερβολικός αριθμός ενυπαρχόντων και νέων ανταγωνίσιμων προορισμών προσφέροντες παρεμφερείς τουριστικά προϊόντα και τουριστικές υπηρεσίες διευρύνει και τονώνει τον ανταγωνισμό,

γ) η εξάρτηση από τους τουριστικούς οργανισμούς του εξωτερικού ελλείψει οργάνωσης των συμμέτοχων δημιουργεί καθεστώς ομηρίας των συμμέτοχων στις επιταγές τρίτων προς τον προορισμό ομάδων ενδιαφέροντος,

δ) η ύπαρξη μη τακτικών και μη οικονομικών ακτοπλοϊκών και αεροπορικών συνδέσεων θα οδηγήσει σε σταδιακή μείωση της ανταγωνιστικότητας του προορισμού.

Τα καταδυτικά πάρκα είναι μικρής έκτασης θαλάσσιες περιοχές, στις οποίες απαγορεύεται κάθε είδους αλιεία και ανθρώπινη επέμβαση, ενώ επιτρέπεται μόνο η ελεγχόμενη δραστηριότητα των καταδύσεων αναψυχής.

Πρακτική είναι να δημιουργούνται καταδυτικά πάρκα ανά συστάδες, κάτι το οποίο διευκολύνεται από τη μικρή έκτασή τους, που κυμαίνεται μόλις από ένα έως δύο τετραγωνικά χιλιόμετρα και το βάθος τους που φτάνει έως τα 50 μέτρα. Οι επισκέπτες καταβάλλουν ένα αντίτιμο μέσω εισιτηρίου και τα έσοδα από τα εισιτήρια

Πλέον θεωρείται επιστημονικά αποδεδειγμένη η απόλυτη συμβατότητα των καταδύσεων αναψυχής με το θαλάσσιο περιβάλλον, καθώς επίσης και το γεγονός πως η δημιουργία θαλάσσιων πάρκων συμβάλλει στην ραγδαία αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος, της θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας εντός λίγων ετών, ενώ έχει παρατηρηθεί και η τεράστια συνεισφορά τους στην οικονομική ανάπτυξη των γύρω τοπικών κοινωνιών.

Τα καταδυτικά πάρκα δεν πρέπει να συγχέονται με τα εθνικά θαλάσσια πάρκα, καθώς τα χωρίζουν διαφορές όσον αφορά στο μέγεθος, τον αριθμό και τον τρόπο διαχείρισης.

Τα εθνικά θαλάσσια πάρκα όπως αυτό της Αλοννήσου είναι προστατευόμενες περιοχές τεράστιας έκτασης, η οποία, όπως αποδεικνύεται παγκοσμίως, δυσχεραίνει το έργο της διαχείρισής τους, της αστυνόμευσής τους, όπως επίσης και της χρηματοδότησής τους. Επιπλέον, συνήθως αποτελούν «εχθρικό» περιβάλλον για τις τοπικές κοινωνίες, λόγω της νομοθετικής επιβολής ευρύτατης έκτασης απαγορεύσεων.

Αντίθετα, τα καταδυτικά πάρκα είναι μικρά, η χρηματοδότησή και η αστυνόμευσή τους είναι κατά πολύ ευκολότερη, ενώ παρουσιάζουν ευελιξία στον τρόπο διαχείρισής τους, η οποία μπορεί να γίνεται από τον τοπικό Δήμο, σε συνεργασία με τους επιχειρηματίες, αλλά και τους αλιείς, που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Επίσης, με την κατάλληλη διαχείριση, μπορούν να αποκτήσουν οικονομική αυτοδυναμία.

Η οικολογική τους φύση, τους επιτρέπει να υπάρχουν εντός περιοχών, οι οποίες προστατεύονται από το πρόγραμμα Natura 2000.

Είναι κηρυγμένοι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι στους οποίους απαγορεύεται η αλιεία, η αγκυροβολία καθώς και η υποβρύχια δραστηριότητα με αναπνευστικές συσκευές , εκτός αν έχει χορηγηθεί άδεια του Υπουργού Πολιτισμού, η οποία εκδίδεται ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου.

Πρόκειται για το κλασσικό ναυάγιο στη νήσο Περιστέρα (Αλόννησο) σε απόσταση 150μ απο την ακτή,σε βάθος 24 με 33 πάνω σε αμμώδη πυθμένα. Το φορτίο του, αποτελούμενο από 3000-4000 αμφορείς.

Δύο βυζαντινά ναυάγια σε βάθος 50-58μ με χιλιάδες αμφορείς το καθένα. Βρίσκονται στην δυτική πλευρά της νήσου Περιστέρας στο βόρειο άκρο του όρμου Βασιλικού. Σε απόσταση 120μ περίπου από τα δύο αυτά ναυάγια και σε παρόμοιο βάθος 57μ, βρίσκεται ένα ακόμη βυζαντινό ναυάγιο το οποίο έχει διαρραγεί και αποτελείται από δύο ξεχωριστούς σχεδόν όγκους αμφορέων. Συνολικά 3 ναυάγια με παρόμοιο φορτίο (αμφορείς 12-13 ου αιώνα). Χρονολογείται μεταξύ 410-380 π.Χ..

Ναυάγιο Άκρας Περικλή Βυζαντινό ναυάγιο του 13ου αιώνα στην Άκρα Περικλής, μικρού καταδυτικού ενδιαφέροντος που σηματοδοτεί όμως την θέση ενός ακόμη βυζαντινού ναυαγίου στην περιοχή.

Βυζαντινό ναυάγιο Κικύνθου Βυζαντινό ναυάγιο του 12ου αι. με υπολείμματα πίθων το οποίο βρίσκεται σε βάθος 4-9μ. στη Βορειοδυτική άκρη της νήσου Κικύνθου. Αποτελείται από μεγάλη συγκέντρωση θραυσμένων κεραμικών. Η συντριπτική πλειονότητα κεραμικών που αποτελούν το διατίθενται για την φύλαξη του πάρκου, σχεδόν χωρίς να επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό.σωρό είναι θραύσματα από λαιμούς - στόμια, κοιλιές και βάσεις μεγάλων πίθων.

Δύο θέσεις βυζαντινών ναυαγίων στην Άκρα Τηλέγραφος Θέσεις δύο βυζαντινών ναυαγίων του 4ου και 12ου αιώνα μ.Χ. αντίστοιχα.Το ναυάγιο 7 αποτελεί ένα σημαντικό εύρημα για την ιστορία της περιόδου. Βρίσκεται σε επικλινή βραχώδη βυθό με θύλακες άμμου, σε βάθος απο 17 μέχρι 27 μ και έχει ολοκληρωθεί σε αυτό η αρχαιολογική έρευνα και ανασκαφή με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του μικρού του σωζόμενου φορτίου να έχει ήδη ανελκυσθεί.

Άκρα Γλάρος Σύμπλεγμα διάφορων όμορων και αλληλεπικαλυπτόμενων αρχαιολογικών θέσεων με ναυάγια του 12ου και 11ου αιώνα μ.Χ., τα οποία περιβάλλουν την Άκρα Γλάρος στα βορειοδυτικά του Όρμου Νηές. Πέρα από πληθώρα διαφορετικών τύπων αμφορέων και πυθοαμφορέων παρουσιάζεται συγκέντρωση 13 βυζαντινών αγκυρών καθώς και δύο μολύβδινων στύπων. Το σημείο είναι ιδιαίτερου καταδυτικού ενδιαφέροντος και εκτείνεται σε βάθος από 8 - 45μ.

Τα καταδυτικά πάρκα αυτά καθεαυτά είναι ήπιας κερδοφορίας, αφού σκοπό έχουν να χρηματοδοτούν αειφορικά την φύλαξη και την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντός τους, δηλ. να είναι οικονομικά αυτοδύναμα, χωρίς ανάγκη προσφυγής σε κρατικούς πόρους.

Αυτό επιτυγχάνεται με την είσπραξη από τους επισκέπτες ενός εισιτηρίου για τις καταδύσεις τους, που όμως δεν πρέπει να είναι μεγάλο, αφού τα πάρκα λειτουργούν και ως εργαλείο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης του κόσμου, για τον οποίο λόγο και θα πρέπει να είναι προσιτά σε όλους.

Η μεγάλη οικονομική ωφέλεια εντούτοις από την λειτουργία των καταδυτικών πάρκων είναι προς την γύρω περιοχή και την τοπική κοινωνία, αφού τα καταδυτικά πάρκα τροφοδοτούν με νέα επιπρόσθετη τουριστική πελατεία υψηλού επιπέδου όλα τα τουριστικά και παρατουριστικά επαγγέλματα. Επίσης, επιμηκύνουν δραστικά την τουριστική σαιζόν και κάνουν την περιοχή τους παγκόσμια γνωστό καταδυτικό και τουριστικό προορισμό.

Τέλος, τα καταδυτικά πάρκα ωφελούν πολύ και τους τοπικούς παράκτιους αλιείς, αφού χρησιμεύουν ως φυσικά εκτροφεία αλιευμάτων, τα οποία αυξανόμενα διασπείρονται και εμπλουτίζουν τις γύρω αλιευτικές περιοχές.

Τα παραδείγματα εφαρμογής της καταδυτικής δραστηριότητας εντός ειδικών και προστατευμένων πάρκων σε άλλες χώρες, φαίνεται να συνδέονται άμεσα με τουριστική ανάπτυξη, αλλά και προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας

Ο αριθμός των πιστοποιημένων αυτοδυτών σε όλο τον κόσμο ξεπερνά τα 24 εκατομμύρια και αυξάνεται κατά 1,3 εκατομμύρια κάθε χρόνο. Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Καταδύσεων (European Underwater Federation), στην Ευρώπη ζουν 3,5 εκατομμύρια αυτοδύτες, από τους οποίους το 70% επιλέγουν τη Μεσόγειο και ξοδεύουν τουλάχιστον 2 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο στις «εξορμήσεις» τους.

Περίπου 800.000 Ευρωπαίοι δύτες πραγματοποιούν ένα ταξίδι κάθε χρόνο με 10 διανυκτερεύσεις, ξοδεύοντας πάνω από 1,4 δισεκατομμύριο ευρώ.

Παγκοσμίως λειτουργούν περισσότερα από 80 οργανωμένα καταδυτικά πάρκα και 15 Υποβρύχια Μουσεία, από τα οποία μόνο δύο περιλαμβάνουν αρχαία ναυάγια:

Στην Μπαΐα της Ιταλίας λειτουργεί το περίφημο υποβρύχιο αρχαιολογικό πάρκο, όπου οι δύτες θαυμάζουν πλήθος μνημείων και μωσαϊκών μεταξύ αυτών και της θερινής κατοικίας του Ιουλίου Καίσαρα σε ένα από τα πλουσιότερα θέρετρα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που βυθίστηκε λόγω σεισμού.

Στην Καισάρεια του Ισραήλ, όπου με αδιάβροχους χάρτες και τη συνοδεία εκπαιδευτή, οι αυτοδύτες κολυμπούν και θαυμάζουν το βυθισμένο «Λιμάνι του Ηρώδη», ένα από τα σημαντικότερα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Σύμφωνα με άρθρο της εφημερίδας «Το Έθνος», η ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού θεωρείται «χρυσή πηγή εσόδων παγκοσμίως», γεγονός που αποδεικνύεται περίτρανα από περιπτώσεις, όπως αυτή του αιγυπτιακού Σαρμ Ελ Σέιχ, όπου υπάρχουν πάνω από 40 καταδυτικά κέντρα, ενώ πάνω από 200 καταδυτικά σκάφη μεταφέρουν πάνω από 6.000 δύτες, οι οποίοι καταλύουν στις περίπου 200.000 κλίνες, που υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή, αφήνοντας πίσω τους έσοδα που αγγίζουν τα 36 εκατ. ευρώ ετησίως.

Στην περίπτωση της Μάλτας, η καταδυτική δραστηριότητα συνεισφέρει εκπληκτικά στον ΑΕΠ κατά 27%, ενώ και η Κροατία γνώρισε μια τεράστια αύξηση στον καταδυτικό τουρισμό, της τάξεως του 270% από το 2006 έως το 2010.

Πολύ σημαντική είναι η συνεισφορά των καταδυτικών πάρκων και σε περιβαλλοντολογικό επίπεδο, καθώς έρευνα σε 124 από αυτά σε 29 χώρες έδειξε κατά μέσον όρο 21% αυξημένη βιοποικιλότητα, 28% αύξηση στο μέσο μέγεθος των οργανισμών, 166% στην πυκνότητα ατόμων ανά κυβικό μέτρο και 446% αύξηση σε κιλά βιομάζας ανά εκτάριο.

Για την ολοκλήρωση του έργου απαιτούνται:

Η Ολοκλήρωση του εκπονούμενου Επιχειρησιακού Σχεδίου με τίτλο: «ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ & ΚΑΤΑΔΥΤΙΚΩΝ ΠΑΡΚΩΝ ΣΤΙΣ ΝΗΣΟΥΣ ΣΠΟΡΑΔΕΣ & ΣΤΟΝ ΔΥΤΙΚΟ ΠΑΓΑΣΗΤΙΚΟ». Για την ολοκλήρωσή του απαιτείται να ολοκληρωθούν τα επόμενα στάδια που αφορούν: α) την Εκπόνηση προμελέτης σκοπιμότητας και βιωσιμότητας του έργου (prefeasibility study), β) τον Σχεδιασμό για την ίδρυση, λειτουργία, διοίκηση και βιωσιμότητα του φορέα ιδιωτικού, δημοσίου ή μεικτού ο οποίος θα αναλάβει την λειτουργία του έργου και γ) τον προσδιορισμό των απαιτούμενων μελετών για την ωρίμανση του έργου και κοστολόγηση μελετών και προκοστολόγηση έργων

Μετά την ολοκλήρωση του Σχεδίου η οποία αναμένεται να γίνει εντός του αμέσως επόμενου χρονικού διαστήματος, θα ακολουθήσει η σύσταση του Φορέα Λειτουργίας.

Η έκδοση της σχετικής Υπουργικής Απόφασης από το ΥΠΕΚΑ, βάσει του Άρθρου 13 του Ν. 3409/2005 για τον χαρακτηρισμό Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Καταδυτικών Πάρκων, έχει σταλεί από την Περιφέρεια Θεσσαλίας έγγραφο για ενέργειες του ΥΠΕΚΑ, προκειμένου να ξεκινήσει η διαδικασία που απαιτείται για την έκδοσή της.

Η έκδοση της σχετικής ΚΥΑ Υπουργών ΠΑΙΘΠΑ και Ναυτιλίας και Αιγαίου, για την ίδρυση Ενάλιων Επισκέψιμων Αρχαιολογικών Χώρων στην οποία θα καθορίζονται οι όροι, οι προϋποθέσεις λειτουργίας και οι επιτρεπόμενες δραστηριότητες εντός αυτών, στις εν λόγω θαλάσσιες περιοχές, αποστέλλεται έγγραφο από την Περιφέρεια Θεσσαλίας για ενέργειες από τα συναρμόδια Υπουργεία, προκειμένου να ξεκινήσει η διαδικασία που απαιτείται για την έκδοσή της. Η Εκπόνηση των απαιτούμενων μελετών για την υλοποίηση του έργου. Οι Απαιτούμενες αδειοδοτήσεις για την έναρξη υλοποίησης του έργου. Η έναρξη υλοποίησης και η ολοκλήρωση υλοποίησης και η έναρξη λειτουργίας του έργου το αργότερο έως 31.12.15 (καταληκτική ημερομηνία ολοκλήρωσης έργων ΕΣΠΑ).

Η επίσκεψεις θα γίνονται με καθοδηγούμενες κατάδυσεις σε βάθος έως και 40 μ., υπό συνοδεία δυτών οργανωμένης κατάδυσης και της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, που θα έχει και την εποπτεία. Θα απαγορεύονται επεμβάσεις κάθε μορφής στον πυθμένα και στα αντικείμενα της περιοχής, η αποκομιδή τους, καθώς και οποιαδήποτε μορφή αλιείας ή άλλης δραστηριότητας, εκτός από τις ενάλιες επισκέψεις και την επιστημονική έρευνα, ενώ κατά τη διάρκεια των ενάλιων ανασκαφών θα διακόπτεται προσωρινά η δυνατότητα επίσκεψης των συγκεκριμένων χώρων.

Κατά τη διενέργεια των περιηγήσεων τα σκάφη μεταφοράς των επισκεπτών δεν θα μπορούν να προσεγγίζουν αλλού, πλην των φυλασσόμενων και κατάλληλα προστατευόμενων χερσαίων σημείων απόπλου και κατάπλου.

Όπως επισημάνθηκε στο Συμβούλιο, η μελέτη, που εκπόνησε η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, εντάσσεται σε ένα ευρύτερο σχέδιο ανάπτυξης του ενάλιου πλούτου, αλλά και του καταδυτικού τουρισμού, το οποίο προωθεί το υπουργείο Τουρισμού και η περιφέρεια Θεσσαλίας, σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού.

Το έργο, που χρηματοδοτείται από επιχειρησιακά προγράμματα του ΕΣΠΑ, παρακολουθεί ειδική επιτροπή, μέλη της οποίας είναι η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων και η Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟ.

Ένας σοβαρός κίνδυνος είναι η λαθρανασκαφή, η παράνομη ανέλκυση και η διακίνηση των αρχαιοτήτων αποτελούν τροχοπέδη για τη μετάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα στους αιώνες. Αυτο το φαινόμενο παρατηρείται διεθνώς τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η κλοπή των κομματιών αυτών έχει σαν αποτέλεσμα την απώλεια των πληροφοριών που θα μπορούσαμε να συλλέξουμε για την καλύτερη ιστορική τεκμηρίωση των αρχαιοτήτων.

Η διάσωση και η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς μπορεί να επιτευχθεί με την ευαισθητοποίηση όλων των ηλικιακών ομάδων μέσω της διαφήμισης, έντυπων και διαδραστικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Κρίνεται απαραίτητη η λήψη και απόδοση αυστηρότερων ποινών για τους αρχαιοκάπηλους καθώς και η σύνδεση των βάσεων δεδομένων των Ελληνικών Αρχων Δίωξης Εγκλήματος με των Διεθνών Οργανισμών. Επιπλέον είναι υψίστης σημασίας ο οπτικός έλεγχος με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, ο τηλεπικοινωνιακός εξοπλισμός και η συνεχής εκπαίδευση των αρχαιοφυλάκων.

Λαμβάνοντας υπόψιν τους επιμερούς παράγοντες που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα ενος τουριστικού προορισμού σε συνδυασμό με τις δυνατότητες, αδυναμίες, ευκαιρίες και κινδύνους που σχετίζονται με την ανάπτυξη των καταδυτικών πάρκων και υποθαλάσσιων μουσείων στις Βόρειες Σποράδες οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι: η λειτουργία των καταδυτικών πάρκων λειτουργεί συμπληρωματικά στο μοντέλο της τουριστικης ανάπτυξης που ακολουθείται. Ταυτίζεται απόλυτα με την αλλαγή φιλοσοφικών μοντέλων απο τα 4S στα 4Ε του Βαρβαρέσου, ενισχύει το εισόδημα των αλιείων μέσω της δημιουργίας πολλαπλασιαστικού παράγοντα στους χώρους όπου υπάρχουν πάρκα τα οποία μπορούν να βοηθήσουν στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και ταυτόχρονα να εμπλουτίσουν την γκάμα των παρεχόμενων τουριστικών υπηρεσιών κατα τη διάρκεια της υπάρχουσας τουριστικής περιόδου.

Τέλος η διαχείριση τους μπορεί να πραγματοποιηθεί από τα υπάρχοντα δημοτικά λιμενικά ταμεία των 3 δήμων καθώς οι ανάγκες σε εξειδικευμένο διοικητικό προσωπικό μπορεί να καλυφθεί από το τοπικό εργατικό δυναμικό και έτσι να αποτελέσουν παράγοντες δημιουργίας αφενός νέων θέσεων εργασίας (θέσεις διοικητικού προσωπικού,περισσότερες σχολές κατάδυσης), αφετέρου υποστηρικτικά στην υπάρχουσα τουριστική υποδομή (καταλύματα, μεταφορές, υγειονομικά κέντρα) καθώς οι Βόρειες Σποράδες είναι ήδη ένας αναγνωρίσιμος τουριστικός προορισμός στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη.