Ο Νάρκισσος, που έδωσε και το όνομα του σε μια σειρά από 50 είδη λουλουδιών, ήταν σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ένας πανέμορφος νεαρός που είχε ερωτευτεί παράφορα το είδωλο του. Υποφέροντας από τον ανικανοποίητο έρωτα για τον εαυτό του οδηγήθηκε σε μαρασμό. Ώσπου οι θεοί τον λυπήθηκαν και αποφάσισαν να τον μεταμορφώσουν σε αγριολούλουδο...

Στην Ελλάδα συναντώνται έξι είδη από τους νάρκισσους με πιο δημοφιλή την γνωστή και από τους αρχαίους μύθους αμαρυλλίδα: Narcissus tazetta (Νάρκισσος ο Ταζέττιος ή Κυπελλοφόρος).  Το tazetta προέρχεται από τα λατινικά και σημαίνει μικρό κύπελλο, παραπέμποντας στο σχήμα της κίτρινης κορόνας του άνθους. Ο Νάρκισσος ο Ταζέττιος είναι ο κατ’ εξοχήν των αρχαίων Ελλήνων από τον οποίο κατασκεύαζαν το «ναρκίσσινον μύρον» (Παυσανίας).

 Πρόκειται για πολυετές βολβώδες φυτό, ενδημικό της μεσογείου και ανθίζει τον χειμώνα προμηνύοντας την άνοιξη, τα δε άνθη του (μονά ή διπλά) γονιμοποιούνται από μέλισσες. Το άρωμα των ανθέων του είναι σχεδόν μεθυστικό. Μεγάλη ποσότητα ανθέων  σε κλειστό χώρο μπορεί να προκαλέσει μέχρι και ελαφρά νάρκωση.

Την πιο ωραία περιγραφή τους μας τη δίνει ασφαλώς ο Παπαδιαμάντης στο διήγημα ‘’Ολόγυρα στη λίμνη’’ όπου ο ίδιος ως παιδί ανταγωνίζεται ατυχώς τον άφταστο Χριστοδουλή στην δρέψη των λουλουδιών προκειμένου να προσφέρουν στο «ἔμψυχον ἴον» την Πολύμνια: «τὰ πτωχὰ ὡραῖα ἄνθη, τὰ τόσον τρυφερὰ καὶ ἀσθενῆ, μὲ τὰ λευκὰ πέταλα καὶ τὸν ὠχρὸν ὕπερον, τὰ ὁποῖα ἐφαίνοντο ὡς νὰ παραπονοῦνται διατί νὰ φύωνται εἰς τὸ χῶμα καὶ νὰ εἶναι τόσον χαμαιπετῆ…»

Η μεγάλη απειλή γι’ αυτό το είδος των νάρκισσων είναι διαχρονικά η αλόγιστη αποκοπή τους από τους αγρούς, όπως για πώληση στις λαϊκές, αλλά σήμερα υπάρχει και μεγαλύτερη που λέγεται τσιμεντοποίηση σαν κι αυτή που έγινε στη Σκιάθο όπου ονομάζονται ίτσια ή ίτσα και δεν «ὑπάρχουν πλέον στη λίμνη νὰ μυρώνωσι τὴν ἀτμοσφαῖραν μὲ τὰς μεθυστικὰς εὐωδίας των» λόγω της κατασκευής του παρακείμενου αεροδρομίου.

Στον ελλαδικό χώρo συναντώνται με άπειρα ονόματα εξαιτίας των πολλών διαλέκτων και της αλληλεπίδρασης διαφορετικών πληθυσμών που μετακινούνται από τότο σε τόπο. Στην Κύπρο όμως ονομάζονται παντού ματσικόριδα ή ματσιγκόρτες από το επίθετο της Παναγίας misericordia, δηλαδή ελεούσα και υμνούνται μ’ ένα υπέροχο δημοτικό τραγούδι. Να η πρώτη στροφή του:

Όπως το ματσικόριδο,  αντά και πει ν’ ανθίσει

τζιεί πά στην όχτη του αβλάτζιου τζαι εν νά μοσκομυρίσει

έτσι έν τζιει η αγάπη μου,  τζαί αν δεν πίστεύκεις κόρη 

πέ μου να πιάσω τα βουνά τζαι να χαθώ στα όρη

Στη Μικρα Ασία τα βρίσκουμε ως βιορέτες ή αυγερότες (Ρεϊς Ντερέ) και στη Σμύρνη ως δακράκια.

Ας κάνουμε τώρα μια ενδεικτική περιήγηση με ονόματα του λουλουδιού ανά την Ελλάδα:

Ας ξεκινήσουμε απ’ το Αιγαίο…

Στην Κρήτη, αλλά και στη  Ζάκυνθο όπως και στη Μάνη, σχεδόν παντού τα λένε μανουσάκια ( μανούσα αλλά και αμανούσα  στη Σητεία ) από την αρμενική λέξη manušak, δηλαδή βιολέτα. Βιολέτες τα λένε κι αλλού,  όπως στην Κεφαλονιά και στο Ηράκλειο, ενώ στη Τήνο προσθέτουν το  ‘’χριστουγεννιάτικες’’.

Για τα μανουσάκια η λαϊκή μούσα δημιούργησε ένα ακόμα όμορφο  τραγούδι:

Εμένα η μάνα μ` έστειλε να μάσω μανουσάκια

Εμένα η μάνα μ` έστειλε να μάσω μανουσάκια

Μανουσάκια μανουσάκια μόσχος και γαρυφαλάκια

Μανουσάκια μανουσάκια μόσχος και γαρυφαλάκια

Στην αγορά τα πούλησα και πήρα δυο τσαμπράκια

Μανουσάκια μανουσάκια έμορφά μου κοριτσάκια

Μανουσάκια μανουσάκια νόστιμά μου κοριτσάκια

Σαν τι τον έχεις τον παππά και κάθεσαι κοντά του

Σαν τι τον έχεις τον παππά και κάθεσαι κοντά του

Μανουσάκια μανουσάκια μόσχος και γαρυφαλάκια

Μανουσάκια μανουσάκια μόσχος και γαρυφαλάκια

Τον έχει η μάναμ` αδερφό και εγώ τον έχω μπάρμπα

Μανουσάκια μανουσάκια νόστιμά μου κοριτσάκια

Μανουσάκια μανουσάκια έμορφά μου κοριτσάκια

Στα Δωδεκάνησα γενικά δάκρυα, κυραδάκρυα ή  δάκρυα της Παναγιάς στην Κάλυμνο, σκέτα δάκρυα στη Λέρο,  κατουμάρια ή κατιμάρια ή κατουνάκια στη Ρόδο όμως ζιντιλίκια στο Ασκληπιείο στον Έμπωνα μαστρολούλουδα και στην Ψίνθο μυρσίτζια για την ευωδιά τους, ενώ νερακίζια γιατί ανθίζουν κοντά ή και μέσα στο νερό κυρίως μετά από βροχές στην Κω, περδικολούλουδα στη Νίσυρο και πασουμάκια στην Αστυπάλαια.

Στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου τα συναντάμε στη Χίο ως βιορέττες ή χαμοβιορέττες, μελιγκάρια  στα Ψαρά, κατημέρια ή  κατμέρια αλλά και ως ζουμπούλια ή ζιμπούλια στη Μυτιλήνη, όπως στη Σάμο και στη  Λήμνο (ενώ στο χωριό Κάσπακα ως καυκούδια) και στην Ίμβρο, μα στο χωριό  Μεσότοπο της Λέσβου ως τσιραδάκρυα . Στον δε Αη Στράτη ως μελιγκάρια η τουρκάκια.

Στις Κυκλάδες έχουμε τα εξής: στην Αμοργό μαρτακούδια, πούλουδα ή  μασκαρόπουλα ή ζυμπούλθα στη Νάξο, αβιόλες και μανουσάκια στην Μύκονο, στην Σέριφο αντηλιακά (αντελιάδια), στη Σίφνο κοντόπουλα, , βαρδακούνια στη Σαντορίνη, ξινόπουλα στη Φολέγανδρο, μαρτακούδια στην Σχοινούσα, μαρτακούλια στη Δονούσα,  χριστουγεννιάτικες βιολέτες στην Τήνο και στη Σύρο φιορέτες ή βιόλες.  

Στην Εύβοια ίτσια ή ίτσα αλλά και λέγγριζα, μεργίζ(ι)α στην Κάρυστο, κρακράκια στην Κύμη και γκρίζα στη Χαλκίδα.

Στα νησιά του Αργοσαρωνικού τα λένε σπέντζες, όπως και στην Ηλεία-Αχαΐα, και ζαμπάκια στην Αίγινα

Στις Σποράδες ίτσια ή ίτσα από το αρχαίο ίον, όπως και σε πολλά μέρη της Χαλκιδικής και της Μαγνησίας αλλά και στη Λαμία και στη Ναύπακτο. Στη Γλώσσα όμως, όπως και στο Πήλιο, τα λένε δακράκια και στην Σκύρο μελικάρια.

Στο βόρειο Αιγαίο και ειδικά στη Σκάλα Ποταμιάς Θάσου τα λένε γραμβολούλουδα διότι υπάρχει ένα μικρό ξερονήσι που ονομάζεται Γραμβούσα και εκεί ευδοκιμούν ιδιαίτερα. Στην υπόλοιπη Θάσο τα συναντάμε και ως ζαχανδράκια

Ιόνιο…

Τσατσαμήνια ή βιολέτες, ή φλορέτες ή σταντσαμίνια ή κοπελούλες ή μαντσουράνες στην Κέρκυρα, φστίνες στην Λευκάδα, μανουσάκια στη Ζάκυνθο και στην Κεφαλονιά βιολέτες όπως και στην Ιθάκη

Στην Πελοπόννησο μανουσάκια ή λουλουβάδες, πατίκια ή πατίνια στην Καλαμάτα, κουπίτσες στη Σπάρτη

Στην Κεντρική Ελλάδα αυγουστίνες ή τιρλίκια στο Αγρίνιο, βοστίνες  στην Αμφιλοχία, βούτσινο στο Μεσολόγγι,  γενικά μανούσια ή φουστίνες στην Αιτωλοακαρνανία, Λιουλιουβάδες στη Φθιώτιδα, πετροκάτσια στα χωριά της Θήβας, στο Βόλο δακράκια ή  κυκλάμινα, όπως και στη Λάρισα,  κρινάκια στην  Καρδίτσα και την Κατερίνη…

Στη Δυτική Ελλάδα  ζιμπούλια ή ζουμπούλια  στην Ήπειρο αλλά και  Υάκινθους σε κάποια μέρη και σε άλλα βρακαντέλες, βο(υ)σκινάρες ή μπουσκινάρες στην Πρέβεζα

Στη Β. Ελλάδα τέλος, κρινάκια στην Πιερία, στη Θεσσαλονίκη νάρκισσους, όπως και στο Κικλίς, αλλά και καυκαλούδια ή ζουμπουλάκια, όπως και στη Δράμα, στη Φλώρινα Τσαρατσίτσοκ και στην Ξάνθη  απλά ζουμπούλια.

Τα αναρίθμητα ονόματα δείχνουν πως υπάρχουν παντού κι είναι από τα ωραιότερα, τα πιο αγαπητά και τα πιο εύοσμα αγριολούλουδα της ελληνικής χλωρίδας γι’ αυτό κι αξίζουν προσοχής και προστασίας…