Ο Παπαδιαμάντης αναμφισβήτητα θαύμαζε τον Γουίλλιαμ Σαίξπηρ. Δεν είναι τυχαίο πως είχε στο προσκεφάλι του  ως τις τελευταίες του στιγμές, μια φτηνή αγγλική έκδοση (Omnibus) του κορυφαίου Άγγλου δραματουργού και ποιητή. Γράφει σχετικά ο  Μωραϊτίδης (1): «Εζήτησεν έπειτα βιβλίον να διαβάσει. Του έδωσαν τον Σαίξπηρ. Το έλαβεν αλλά δεν ημπόρεσε να διαβάσει. Δεν έβλεπεν, αν και το φως ήτο πολύ. -Ε, τώρα θα πεθάνω πλέον!» Ο Παλαμάς επίσης μας πληροφορεί (2): “Στὸν συνάδελφό του καὶ φίλο Μωραϊτίδη ἔλεγε: «Μόνον ὅταν βλέπης εἰς τὰ προγράμματα ἔργον τοῦ Σαίξπηρ, νὰ πηγαίνης εἰς τὸ θέατρον».” Ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης τον αποκαλούσε Σαιξπήρο, συνηθιζόταν αυτό το όνομα στην εποχή του. Μετέφρασε μάλιστα δύο στίχους του στη νεκρολογία που έγραψε για τον αγαπημένο του ξάδελφο Σωτήρη Οικονόμου (3): «Ἡ ἀλήθεια φαίνεται, ἀλλὰ δὲν ὑπάρχει, λέγει ὁ θεῖος Σαιξπῆρος· τὸ κάλλος λάμπει, ἀλλὰ δὲν εἶναι αὐτό.» («Truth may seem, but cannot be:Beauty brag, but ’tis not she;») Προκύπτει βέβαια το ερώτημα αν ο Σαίξπηρ επηρέασε τον Παπαδιαμάντη στο έργο του. Ο Σκιαθίτης δημιουργός απαντώντας στους ανώνυμους επικριτές του θα πει (4): «Ἀλλ᾿ ἐγὼ σοὶ λέγω ὅτι δὲν ὁμοιάζω οὔτε μὲ τὸν Πόε, οὔτε μὲ τὸν Δίκκενς, οὔτε μὲ τὸν Σαίξπηρ, οὔτε μὲ τὸν Βερανζέ. Ὁμοιάζω μὲ τὸν ἑαυτόν μου. Τοῦτο δὲν ἀρκεῖ;» Και στο διήγημα «Λαμπριάτικος ψάλτης» θα ξεκαθαρίσει: «οὐδαμοῦ σχεδὸν θὰ εὕρητε ὅτι ἐπεζήτησα βεβιασμένην θέσιν ἢ πλοκήν, ὅπως γαλβανίσω τὴν περιέργειαν τοῦ ἀναγνώστου….ταῦτα ὅλα βασίζονται ἐπὶ τῆς πραγματικότητος» . Ωστόσο, οι ξενόγλωσσες αναγνώσεις του και το τεράστιο μεταφραστικό του έργο (14.500 μεταφρασμένες σελίδες, όπως τις υπολογίζει ο Octave Merlier) άφησαν σίγουρα το αποτύπωμά τους στην προσωπική του λογοτεχνική παρακαταθήκη έστω και ακουσίως. Αποτύπωμα επίδρασης αντίλαλου στο υποσυνείδητό του  καθώς το έργο του Παπαδιαμάντη θεωρείται αυτοτελές, έχει εντελώς ξεχωριστό ύφος, αποκλειστική γοητεία, φέρει τη δική του μοναδική σφραγίδα επί του «ιδιαίτερου τρόπου των Ελλήνων» (5) Η δημιουργική συνάντηση της ψυχής του με τον Σαίξπηρ λοιπόν, ίσως ξεκίνησε από τον τίτλο του μυθιστορήματος  «Οι έμποροι των εθνών» (1882) που μοιάζει  με τον «Έμπορο της Βενετίας», έργο το οποίο γράφτηκε μεταξύ του 1594 και 1597. Η δημιουργική τους συνάφεια καταγράφεται σαφέστερα στο πρώτο διήγημα  του Παπαδιαμάντη «Τό Χριστόψωμο» που δημοσίευσε το 1887.  Ο Κωνσταντίνος Ι. Βαθιώτης, Αν. Καθηγητής Ποινικού Δικαίου στη Νομική Σχολή Δ.Π.Θ, σημειώνει εύστοχα το κοινό σημείο («δηλητηριώδης παγίδα») και τις διαφορές του διηγήματος με τον «Άμλετ» (6). Τέλος, στο αριστουργηματικό διήγημα “Το μυρολόγι της φώκιας» (1908) που κλείνει με τους περίφημους στίχους: «Σὰν νά ᾽χαν ποτὲ τελειωμὸ/ τὰ πάθια κ᾿ οἱ καημοὶ τοῦ κόσμου.», το ποίημα που προηγείται έχει κοινά στοιχεία  από τον απόηχο του τραγουδιού του Άριελ στην Τρικυμία του Σαίξπηρ. Ιδού πως: Σαίξπηρ: «Πέντε οργιές του βάθου κείτεται ο πατέρας σου τα κόκκαλά του γίνανε κοράλλια μαργαριτάρια εκείνα που ήταν μάτια του. κάθε τι φθαρτό του δεν εχάθη, μια θαυμάσια αλλαγή έχει πάθει σπάνια κι ακριβά του τα ’καμε η θάλασσα…» (Τρικυμία, Πρ. Α′ Σκ. 2 – Μετάφραση Β. Ρώτα) Και του Παπαδιαμάντη: «Αὐτὴ ἦτον ἡ Ἀκριβούλα ἡ ἐγγόνα τῆς γρια-Λούκαινας. Φύκια ᾽ναι τὰ στεφάνια της, κοχύλια τὰ προικιά της… Κ᾿ ἡ γριὰ ἀκόμα μυρολογᾷ τὰ γεννοβόλια της τὰ παλιά.» Εν κατακλείδι, ο Παπαδιαμάντης θαυμάζει απεριόριστα και ασχολείται με τον Σαίξπηρ γιατί καταγίνεται  με το ωραίο (7). Μοιάζει  σαν «τήν ἀηδών, τἡν λιγεῖα ψάλτρια που ἠρωτεύετο μὲ διπλοῦν ἔρωτα τὸ χαριτωμένον ἐκεῖνο ρόδον»(8) της σπουδαίας λογοτεχνίας. Οι δυο τους είναι αναμφισβήτητα σπουδαία αηδόνια της γραφής μόνο που... «τ᾽ ἀηδόνια αὐτὰ ποὺ κελαδοῦν μοῦ φαίνονται νὰ κλαῖνε...»(8) Σημειώσεις: Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στα ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

• Αλέξανδρος Μωραϊτίδης- ‘’ΠΩΣ ΑΠΕΘΑΝΕΝ Ο ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ’’

Εφημερίδα Πρωτεύουσα, 8.11.1921

• Kωστής Παλαμάς- ‘’Παπαδιαμάντης’’

περιοδικό «Ἐρουρέμ», περίοδος Β’ τεῦχος 3. Ἀθῆναι Δεκέμβριος 1995. Πρώτη δημοσίευση («Ἀκρόπολις», 4 Ἰαν. 1911).

• Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης- ‘’ΘΡΗΝΟΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΕΞΑΔΕΛΦΟΝ ΜΟΥ ΣΩΤΗΡΙΟΝ ΑΛ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Δ.Φ / 1909 Ἰουλίου 2 ἐν Θέρμαις Αἰδηψοῦ’’
• Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης- ‘’ΑΠΑΝΤΗΣΙΣ ΕΙΣ ΤΟΝ Ζ ΤΗΣ «ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΣ»’’-1891
• Χρήστος Βακαλόπουλος, από το κείμενου του οπισθόφυλλου στο βιβλίο ‘’ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ’’ του Κωστή Παπαγιώργη (εκδόσεις Καστανιώτη- 2002)

Κωνσταντίνος Ι. Βαθιώτης- ‘’Ο Παπαδιαμάντης συναντά τον Σαίξπηρ: Οι «δηλητηριώδεις παγίδες» στο «Χριστόψωμο» και τον «Άμλετ»’’/ https://theartofcrime.gr/- Νοε 2017 Για τις ομοιότητες γράφει: «Κοινός παρονομαστής των δύο έργων είναι η χρήση μιας “δηλητηριώδους παγίδας” Φαρμακωμένο χριστόψωμο από τη μια για τη νύφη της γριά Καντάκαινας Διαλεχτής κι από την άλλη  «το δηλητηριασμένο από τον βασιλιά Κλαύδιο κρασί το οποίο, αντί του Άμλετ που προτιμά να συνεχίσει την μονομαχία, πίνει στην υγειά του η μητέρα του, η βασίλισσα Γερτρούδη.» και συνεχίζει με τις διαφορές: «υπάρχει μια θεμελιώδης διαφορά σε σχέση με την απρόσμενη τροπή που πήραν τα πράγματα στο διήγημα του Παπαδιαμάντη: Εν αντιθέσει προς την γριά Καντάκαινα, η οποία παρέδωσε το φαρμακωμένο χριστόψωμο στην Διαλεχτή και εν συνεχεία η καθεμιά τράβηξε τον δρόμο της, την ώρα που η Γερτρούδη πάει να βάλει στο στόμα της το κύπελλο με το δηλητηριασμένο κρασί, ο βασιλεύς Κλαύδιος είναι παρών και επιχειρεί να αποτρέψει την κατάποση του δηλητηρίου, φωνάζοντας προς αυτήν: «Μη πίης Γετρούδη!» (“Gertrude, do not drink”). Όταν, όμως, εκείνη του απαντά «θα πίω, άναξ, συγχώρησόν μοι, σε παρακαλώ» (“I will, my lord. I pray you pardon me”), ο βασιλεύς περιορίζεται στο να μονολογήσει «είνε το δηλητηριασμένον ποτήριον. Πολύ αργά πλέον» (“It is the poisoned cup! It is too late”)…»

• μαρτυρία Μ. Μαλακάση- περιοδικό Νουμάς αριθμός τεύχους 568/1915

«Ενα δειλινό πού καθόμουν στό καφενεδάκι τής Δεξαμενής μέ τόν Παπαδιαμάντη, καί έγώ μέν έκύταζα τή θάλασσα πέρα, εκείνος δέ τό εσωτερικό τού καπέλου του, κρατώντας το στά γόνατά του άνάποδα, μάς επλησίασε κάποιος νέος γνωστός του, ό όποιος αφού μάς εχαιρέτησε έκάθησε κοντά μας. Βλέποντάς μας έτσι σιωπηλούς εδοκίμασε νά άνοιξη όμιλία. — Καί ποιάν ιδέα έχετε γιά τον τ ά δ ε κ . Παπαοιαμάντη ερώτησε. — Έ γώ καταγίνομαι μέ τό ώραΐον, άπάντησε ο Παπαδιαμάντης καί εσηκώθηκε καί έφυγε» (8) Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης –΄΄θέρος έρος΄΄ (1891)