Ο Αλ. Παπαδιαμάντης, ο οποίος έφυγε τη νύκτα 2 προς 3 Ιανουαρίου ψάλλων τρεμουλιαστά «Τὴν χεῖρά σου τὴν ἁψαμένην» (τροπάριον εκ των Ωρών της παραμονής των Φώτων, όπως έγραψε ο π. Γιώργης Ρήγας), εκτός ενός άρθρου που δημοσίευσε στην «Ἐφημερίς» στις 6 Ἰανουαρίου 1888 με το ψευδώνυμο ‘Βυζαντινός’, έγραψε δύο διηγήματα για τα Φώτα: ‘’Ὁ Σημαδιακός΄΄ (1889) και το ΄΄Φῶτα - Ὁλόφωτα΄ (1894) O Αλ. Μωραϊτίδης δημοσίευσε αντίστοιχα το εορταστικό διήγημα ‘’Τα Φώτα’’ (1889) και ‘’Την Πορταΐτισσα’’ (1899). Από τα έργα των δύο αντλούμε πληροφορίες για το πώς γιόρταζαν τότε στη Σκιάθο τον Μεγάλο Αγιασμό των υδάτων. ΤΗΝ ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ: «Στὴν σκάλα, πέραν, ἐπωλοῦσαν μῆλα καὶ κάστανα τὰ ζαγοριανὰ καΐκια, τὰ στραβοκάικα, καὶ τὰ μαγαζειὰ τοῦ χωριοῦ, στὴν γραμμὴ χεροπιασμένα, λὲς κι ἀγνάντευαν τὸ εὔμορφο τὸ Ξενιώ, ποὺ ἄσπριζεν ἐπάνω τὸ σπιτάκι της. Μὲ μιὰ μανδήλα κάτασπρη εἰς τὰ ξανθὰ μαλλιά της. Καὶ ἠκούετο κάτω, εἰς τὴν ἀγοράν, ὁ κτύπος τῆς σκούπας της, ὁ πεταχτός, εἰς τὸν τοῖχον ὁποὺ ἄσπριζε: πλὰτς-πλούτς, πλὰτς-πλούτς, σὰν νὰ ἔλεγε τὸ τρυφερὸ τραγούδι τῆς ἡμέρας: Σήκω, κυρά μ’, να στολιστής, να πας ταχιά στα Φώτα…» (΄Πορταΐτισσα’’)   Τo σούρουπο της ίδιας μέρας… «Ἀπὸ τῆς σμικροτάτης νήσου Δασκαλειοῦ ἢ ἀπὸ λέμβου ἐν τῷ λιμένι θεώμενός τις, τὴν ἑσπέραν τῆς 5 Ἰανουαρίου…, θὰ ἔβλεπε ποικίλα φῶτα διασχίζοντα καθ᾽ ὅλας τὰς διευθύνσεις τὰς ὁδοὺς τῆς πολίχνης …Δὲν ἦτο τίποτε ἔκτακτον. Ζεύγη παιδίων μετὰ φανῶν καὶ δᾴδων περιερχόμενα τὰς οἰκίας, τὴν ἑσπέραν τῆς παραμονῆς, ἔψαλλον τὰ Φῶτα.» (΄΄Ο Σημαδιακός΄΄) ΑΝΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ: «Ανήμερα των Φώτων, ημέρα θαυμασία χειμερινή. … Η λιτανεία της καταδύσεως του Τιμίου Σταυρού εχώρει προς την προκυμαίαν σεμνή, πανηγυρική. Αι λαμπάδες και τα εξαπτέρυγα εμπρός, ο κόσμος αμέτρητος οπίσω, κ' εν μέσω αλλόμενος και σκιρτών ο γέρων Παπά-Νικόλας, κρατών τον Τίμιον Σταυρόν και ψάλλων «Τριάδος η φανέρωσις εν Ιορδάνη γέγονεν». Η θάλασα ήτον ήσυχος την ημέραν εκείνην. Τα μικροκάικα όλα γύρω-γύρω σημαιοστόλιστα. Η βάρκαις άφησαν θέσιν, ως μιας ορχήστρας θέσιν, να πέση εκεί ο Σταυρός. Νέοι ναυτικοί, ημίγυμνοι, κολυμβηταί με ταθλητικά των σώματα, ήσαν έτοιμοι να πέσουν εις την θάλασσαν, να πάρουν τον Σταυρόν. Τον στέφανον της νίκης. Οποίον στάδιον! Όπου ο νικητής λαμβάνει το ενδοξότερον και ωραιότερον των άθλων! Και όταν ο Παπά-Νικόλας, φθάσας εις το άκρον της προκυμαίας, έρριψε τον Σταυρόν εις την θάλασσαν εν ιερά συγκινήσει, εν τω άμα τρεις ναύται μέσα εις την σκούναν του καπετάν Μοναχάκη, την κατάμαυρην σκούναν με το άσπρο μπούρδο, εκρότησαν τρία τρομπόνια κραταιώς, όπου εσείσθη, όλον το χωρίον, κ' εχόρευσεν από χαράν…» (’Πορταΐτισσα’’) Και τελικά: «Μέγα ἐνέπνεεν ἐνδιαφέρον ἡ ἑορτὴ αὕτη. Ὄχι τόσον διὰ τὸ μεγαλεῖον τῆς ἱερᾶς πομπῆς, ὄχι τόσον διὰ τὸ τίς θ᾽ ἀναλάβῃ τὸν Σταυρὸν ἀπὸ τοῦ κύματος, ὅσον διὰ τὸ… τίς θὰ ἁρπάσῃ τὸν Σταυρὸν ἀπὸ τῶν χειρῶν τοῦ πρώτου λαβόντος, διότι οὗτος μὲν ἀπεκλείετο, ἐκεῖνος δὲ, ὁ εὐτυχής, ἔμελλε ν᾽ ἀργυρολογήσῃ καὶ νὰ μεθοκοπήσῃ ἐπὶ δύο ἡμέρας.» (‘’Ο Σημαδιακός’’): Άντε τόλμησε ως και σήμερα να γράψεις το τελευταίο...