Ένα από τα βασικά ζητήματα ή προβλήματα που αντιμετωπίζει ένα μικρό μέρος το οποίο «τουριστικοποιείται» ραγδαία, π.χ. ένα νησιώτικο χωριό όπως η Σκιάθος, είναι η μετατροπή του σε αστικό τόπο με εξαναγκασμό. Δηλαδή, η απότομη μετάβαση του από ένα σχετικά περίκλειστο σύστημα, που χαρακτηρίζει ένα μικρό μέρος, σ’ ένα ανοιχτό και κοσμοπολίτικο τόπο, όπως μια μεγάλη πόλη. Στην προκειμένη περίπτωση και εξ αιτίας της φύσης του τουρισμού ως οικονομικού, πολιτισμικού και ψυχολογικού παράγοντα το «αναγκαστικό» αποκτά κυρίαρχη σημασία στον ψυχισμό των ανθρώπων και γίνεται ένα επιτακτικό «πρέπει», σχεδόν σε όλους τους τομείς, με κυρίαρχο ζητούμενο το «κέρδος». Στην προκειμένη περίπτωση το νόημα κέρδος δεν παραπέμπει μόνον στο οικονομικό όφελος, αλλά σε μια πολύμορφη ψυχική διαδικασία απόκτησης υπεροχής έναντι του άλλου, του συντοπίτη, σε όλα τα επίπεδα, σε μια αυτοματοποιημένη βάση. Όλοι «τρέχουν» για να κερδίσουν «κάτι», χωρίς αυτό το «κάτι» να είναι ξεκάθαρο πολιτισμικά και ψυχικά. Η παραπάνω διαδικασία συναντάται κυρίως στους τόπους όπου αναπτύσσεται ο μαζικός τουρισμός, ο οποίος διαφέρει ριζικά, εξ αιτίας της άναρχης φύσης του, ως παράγοντας ανάπτυξης και αστικοποίησης, με μια περιοχή που αναπτύχθηκε π.χ. με βάση τη βιομηχανική παραγωγή ή τη γεωργία. Θα πρόσθετα σ’ αυτές και σε περίοπτη θέση, τη ναυτιλία, μιας και η Σκιάθος οφείλει την όποια αστικοποίηση της, κυρίως προπολεμικά, στη ναυτιλία. Ήταν οι σκιαθίτες ναυτικοί, πρώτοι και κυρίως εκείνοι, οι οποίοι μετέφεραν το σύγχρονο πολιτισμό στον τόπο και τον μεταλαμπάδευαν είτε μέσα από τις διηγήσεις τους είτε με την εργασία τους, στους συντοπίτες τους. Γι’ αυτό τότε υπήρχε ντόπια παραγωγική διαδικασία, ντόπιοι τεχνίτες και μαστόροι, αλλά και παραγωγή μεγάλου αριθμού επιστημονικού δυναμικού. Υπήρχαν στο νησί, καρνάγια, ελαιοτριβεία, αμπελώνες, αλευρόμυλοι, και ταυτόχρονα σκιαθίτες επιστήμονες που διέπρεπαν σε διάφορα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Αντίστροφα ο μαζικός τουρισμός ως οικονομική διαδικασία που ανήκει στην παροχή υπηρεσιών, είναι μια μεταπρατική οικονομία. Δηλαδή δεν παράγει κάποιο προϊόν, αντίθετα εμπορεύεται έναν τόπο μαζί με τους κατοίκους του, ως ένα. Χειρίζεται και τους δύο ως εμπόρευμα, δηλαδή ως πράγματα χωρίς ψυχή, ως αντικείμενα. Αυτό σημαίνει ότι τόσο ο τόπος όσο και οι κάτοικοι, ως εμπορικά αντικείμενα, υπόκεινται στις αρχές της αγοράς και μάλιστα της διεθνούς. Δηλαδή βασικά κάποιοι άλλοι ορίζουν την «τιμή» τους και την «αξία» τους. Αυτή είναι και η μείζονα διαφορά με τις παραγωγικές δραστηριότητες οι οποίες έχουν ως κεντρικό πρόταγμα την οικονομική και πολιτισμική ευημερία ενός συγκεκριμένου τόπου και των κατοίκων του μέσω της παραγωγής συγκεκριμένων προϊόντων. Δηλαδή ο τόπος και οι κάτοικοι δεν είναι εμπορεύματα αλλά οι βασικοί παράγοντες της δημιουργίας εμπορεύματος. Είναι δημιουργοί. Είναι ο συγκεκριμένος τόπος και τα συγκεκριμένα πρόσωπα. Έννοιες που συνθέτουν το νόημα ταυτότητα, τόσο του τόπου όσο και των κατοίκων. Όλα αυτά υπήρχαν στο νησί πριν τη ραγδαία τουριστικοποίηση, οπότε και χάθηκαν. Οι κάτοικοι «εγκατέλειψαν» τον τόπο και ο τόπος «άλλαξε» χέρια. Όταν μάλιστα ο τουρισμός αναπτύχθηκε άναρχα και ανορθολογικά και με δεδομένο ότι υπάρχει μεγάλη πολιτισμική αναδιάρθρωση, με τα διαρκή πήγαινε-έλα επαγγελματιών από άλλα μέρη, όπως και με τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων, το νόημα ταυτότητα «χάνεται» και το νόημα «εμπόρευμα» διογκώνεται διαρκώς, καταλαμβάνοντας τη θέση του, συχνά σ’ ένα πλαίσιο χωρίς αρχές. Δηλαδή όσο αναπτύσσεται οικονομικά ο τόπος τόσο μειώνεται η πολιτισμική του αξία και αντίστοιχα το ατομικό ήθος, π.χ. το παράδειγμα της Μυκόνου και τα όσα τραγικά σε βάρος του νησιού και των εργαζομένων, που βγήκαν στη δημοσιότητα. Έτσι, ακριβώς εξ αιτίας της ραγδαίας και για διάφορους λόγους αναγκαστικής τουριστικής εντατικοποίησης και εμπορευματοποίησης μειώνονται τόσο η ατομική ψυχολογική ομοιόσταση όσο και η πολιτισμική αξία του τοπίου και τελικά του τόπου, ενώ ταυτόχρονα αυξάνεται ο εμπορικός τζίρος για ένα σταδιακά υποβαθμισμένο προϊόν με την μετατροπή του σ’ ένα απέραντο «εμπορικό παζάρι», που δεν διαφέρει σε τίποτα από τα παλιά παζάρια, όπου ζώα, άνθρωποι και εμπορεύματα ήταν όλοι μαζί ανάκατα και όπου τώρα έχουν αντικατασταθεί από αυτοκίνητα, μηχανάκια, εμπορεύματα και ανθρώπους. Σε ότι αφορά στους ανθρώπους αυτή η διαδικασία γίνεται κατανοητή με την εμφανή μείωση των αντιστάσεων απέναντι στις απαιτήσεις των «καιρών». Πρόκειται για μια διαδικασία μακροχρόνια, ανισόρροπη και συχνά αδιέξοδη. Μπορεί να αντιμετωπισθεί και τελικά να υπάρξει μια περισσότερο ομαλή πορεία προς την αστικοποίηση ταυτόχρονα με την τουριστική δραστηριότητα; Νομίζω ότι το δημοκρατικό πλαίσιο και οι θεσμοί της πολιτείας, δείχνουν το δρόμο που χρειάζεται να ακολουθηθεί. Ωστόσο για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο και να αποδώσει χρειάζεται να αναδειχθεί ακόμα περισσότερο η «σκιαθίτικη ψυχή» και στο νόημα που εμπεριέχει. Θα ασχοληθούμε μ’ αυτό σ’ ένα επόμενο άρθρο. (*)

Ανδρέας Βασιλιάς

Σκιαθίτης στην καταγωγή, γεννήθηκε το 1956 στον Βόλο. Σπούδασε ψυχολογία στο πανεπιστήμιο Paris VIII στη Γαλλία όπου έκανε και το μεταπτυχιακό του στις παιδαγωγικές επιστήμες και ειδικότερα στον τομέα της ψυχοπαθολογίας. Το 1999 ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο καρπός της οποίας είναι το βιβλίο "Ενορμητική διαδικασία: έρωτας και θάνατος". Εργάσθηκε, από το 1982, ως κλινικός και ψυχοθεραπευτής στην Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας, στο Κέντρο Ψυχικής Υγείας Καλλιθέας και στο Κοινοτικό Εργαστήρι Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Δήμου Αργυρούπολης. Εργάστηκε επίσης ως ερευνητής στο Ινστιτούτο Υγείας του παιδιού. Στη διάρκεια της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την ψυχαναλυτικού προσανατολισμού ψυχοθεραπεία ψυχώσεων, την κοινοτική ψυχιατρική και την ενημέρωση της κοινότητας σε θέματα ψυχικής υγείας, την κακοποίηση και παραμέληση του παιδιού, την αιμομιξία, τη μελέτη του θεσμικού πλαισίου των φορέων κοινωνικής πρόνοιας. Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε επιστημονικά περιοδικά και συμμετέχει με ανακοινώσεις σε επιστημονικά συνέδρια. Είναι τακτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρίας Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας και πλέον ελεύθερος επαγγελματίας.