Η κοινωνική λειτουργός του Κ.Υ. Σκιάθου Άρια Σεβλιάνου απαντάει σε καίρια ερωτήματα γύρω από το θέμα αυτό και την αντιμετώπιση του η οποία βεβαίως αφορά και μικρές περιφερειακές ενότητες του Ελλαδικού χώρου όπως τα νησιά των Β.Σποράδων.

Το φαινόμενο της κακοποίησης και της παραμέλησης του παιδιού είναι οικουμενικό και αποτελεί ένα πολύπλοκο και σοβαρό ψυχοκοινωνικό πρόβλημα με ολέθριες επιπτώσεις στην όλη βιοψυχοκοινωνική του εξέλιξη.

Με τον όρο κακοποίηση-παραμέληση παιδιού περιγράφεται ένα φαινόμενο, σύμφωνα με το οποίο ένας ή περισσότεροι ενήλικες που έχουν την ευθύνη της φροντίδας ενός παιδιού  προκαλούν ή επιτρέπουν να προκληθούν στο παιδί σωματικές κακώσεις, ψυχολογικά τραύματα ή συνθήκες στέρησης σε τέτοιο βαθμό, ώστε συχνά να επιφέρουν σοβαρές διαταραχές σωματικής, νοητικής, συναισθηματικής ή κοινωνικής μορφής, ακόμα και θάνατο.

Το Συμβούλιο της Ευρώπης (1986) ορίζει τη βία ως μια ενέργεια ή αμέλεια που διαπράχθηκε μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας, από ένα από τα μέλη η οποία υποβιβάζει τη ζωή, την σωματική και ψυχική ακεραιότητα ή την ελευθερία ενός άλλου μέλους της ίδιας οικογένειας, ή κάνει σοβαρό κακό στην ανάπτυξη της προσωπικότητά του/της.

Η παιδική κακοποίηση και παραμέληση περιλαμβάνει όλες τις μορφές σωματικής ή συναισθηματικής, σεξουαλικής κακοποίησης παραμέλησης ή αμέλειας θεραπείας ή εμπορικής ή άλλης εκμετάλλευσης, που προκαλούν πραγματική ή δυνητική βλάβη στην παιδική υγεία, επιβίωση ανάπτυξη ή αξιοπρέπεια και συμβαίνει μέσα στο πλαίσιο μιας σχέσης υπευθυνότητας, εμπιστοσύνης ή εξουσίας ( Report of the Consulation on Child Abuse, Prevention, 29-31 March 1999, WHO, Geneva).

Επισημαίνεται ότι άτομα υπεύθυνα για τη φροντίδα του παιδιού, μπορεί –εκτός των γονέων- να είναι άλλοι συγγενείς, αλλά και το προσωπικό ιδρυμάτων, δάσκαλοι, βρεφοκόμοι κα.

Ο όρος κακοποίηση του παιδιού αναφέρεται στις σκόπιμες εσκεμμένες πράξεις που βλάπτουν ή απειλούν να βλάψουν την υγεία, την ευημερία ή τη γενικότερη κατάσταση του παιδιού σε σωματικό, σεξουαλικό, ψυχολογικό και συναισθηματικό επίπεδο.

Αντιθέτως ο όρος παραμέληση του παιδιού αναφέρεται όχι σε πράξεις αλλά σε παράλειψη πράξεων( από αμέλεια ή σκοπιμότητα), οι οποίες θα εξασφάλιζαν την κάλυψη των βασικών κυρίως αναγκών του παιδιού. Σε αυτή τη κατηγορία περιλαμβάνονται η σωματική, η ιατρική, η εκπαίδευση και η ηθική παραμέληση.

Ένα παιδί είναι παραμελημένο εάν αφεθεί χωρίς φροντίδα για μακρά χρονικά διαστήματα ή εάν εγκαταλειφθεί. Στο πλαίσιο της παραμέλησης εντάσσεται και η ανεπάρκεια της αύξησης βάρους του βρέφους και το σύνδρομο δυστροφίας ή μη οργανικής αιτιολογίας.

Οι επιπτώσεις κακοποίησης και παραμέλησης περιλαμβάνουν

1. Σοβαρά σωματικά ή νευρολογικά προβλήματα

2. Χαμηλό νοητικό πηλίκο(ιδιαίτερα λεκτικό)

3. Επιδράσεις στη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού

Α. Χαμηλή αυτοεκτίμηση 1. Χαμηλές ατομικές προσδοκίες, λίγοι φίλοι 2. Καθυστέρηση στο λόγο

B. Επιπτώσεις στη συμπεριφορά 1. Επιθετικότητα προς τους συνομηλίκους 2. Διαταραχές συμπεριφοράς στο σχολείο 3. Επιθετική συμπεριφορά στο σπίτι( καταστροφικότατη , λεκτική και σωματική βία)

Γ. Νεανική παραβατικότητα

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ;

«Οι γονείς κατά την άσκηση της γονικής μέριμνας έχουν υποχρέωση να δείχνουν την επιμέλεια που δείχνουν και στις δικές τους υποθέσεις. Αν η ζημία που προκλήθηκε οφείλεται σε παράβαση υποχρέωσης και των δύο γονέων, οι γονείς ευθύνονται εις ολόκληρον». ΑΚ, α΄1531. Οι γονείς έχουν την ίδια ευθύνη ακόμα και στις περιπτώσεις πλημμελούς εποπτείας όταν συμβεί κάτι στο παιδί τους.

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΒΙΑΣ

« Η άσκηση βίας κάθε μορφής μεταξύ των μελών της οικογένειας, απαγορεύεται». Ν. 3500/2006,α2

ΠΟΙΕΣ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΓΟΝΙΚΗΣ ΜΕΡΙΜΝΑΣ;

Στις περιπτώσεις που οι γονείς δεν ασκούν σωστά τα γονικά τους καθήκοντα, είτε επειδή δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτά είτε επειδή τα ασκούν με αυθαίρετο ή καταχρηστικό τρόπο, το δικαστήριο μπορεί να εφαρμόσει( ύστερα από αίτηση του άλλου γονέα, κοντινού συγγενή ή του εισαγγελέα) κάθε κατάλληλο μέτρο που θα αποβλέπει στο συμφέρον και στην  ασφάλεια του παιδιού.

Τέτοια μέτρα είναι:

1. Αφαίρεση από τον ένα γονέα της γονικής μέριμνας ολικά ή μερικά και η ανάθεσή της στον άλλο

2. Στην περίπτωση που και οι δυο γονείς είναι υπαίτιοι, γίνεται ανάθεση της επιμέλειας ολικά ή μερικά σε τρίτο πρόσωπο

3. Διορισμός Επιτρόπου- Επίτροπος είναι το φυσικό πρόσωπο που έχει την επιμέλεια του προσώπου και τη διαχείριση της περιουσίας ανηλίκου, υποκαθιστώντας την ελλείπουσα ή μη ασκούμενη γονική μέριμνα.

Ο γονέας που κατηγορείται για κακή άσκηση γονικής μέριμνας μπορεί να έχει κακοποιήσει αλλά και παραμελήσει το παιδί του. Στη περίπτωση που η θυματοποίηση του ανηλίκου έγινε από τρίτο άτομο ( όχι από τους γονείς) ή ήταν ατύχημα, αποτελεί ζήτημα διερεύνησης και απόδειξης αν αυτό σχετίζεται και είναι αποτέλεσμα κακής άσκησης της επιμέλειας του παιδιού από τους γονείς του.

ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΓΙΑ ΝΑ ΠΡΟΛΗΦΘΕΙ Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΕΛΗΣΗ

Τα προγράμματα πρόληψης θα πρέπει να απευθύνονται σε 3 ομάδες στόχους ανάλογα με τις ανάγκες της πρόληψης

• Πρώτη Ομάδα στόχος είναι το σύνολο της κοινότητας

• Δεύτερη Ομάδα στόχος είναι οι ομάδες υψηλού κινδύνου

• Τρίτη Ομάδα στόχος είναι τα άτομα με χαρακτηριστικά υψηλού κινδύνου για εξειδικευμένη ψυχοκοινωνική υποστήριξη

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

1. Υποστήριξη της οικογένειας

Εκπαίδευση και βοήθεια στους γονείς, με πολυάριθμες παρεμβάσεις για βελτίωση των γονικών πρακτικών και υποστήριξη των οικογενειών . Τα προγράμματα αυτά εκπαιδεύουν τους γονείς στην ανάπτυξη των παιδιών και τους βοηθούν να βελτιώσουν τις ικανότητες τους να χειρισθούν τα παιδιά τους π.χ. Σχολές Γονέων

Οι παρεμβάσεις αυτές έχει αποδειχθεί ότι έχουν ικανοποιητικό αποτελέσματα στη μείωση της νεανικής βίας, στη γονική ικανότητα και επάρκεια, στη σύγκρουση παιδιού- γονιού και στη γονική ψυχική υγεία.

2. Επισκέψεις στο σπίτι και άλλα οικογενειακά υποστηρικτικά προγράμματα

Στη διάρκεια της επίσκεψης προσφέρονται πληροφορίες, υποστήριξη και άλλες υπηρεσίες για να βελτιωθεί η λειτουργικότητα της οικογένειας.

Μια από τις μακροχρόνιες έρευνες για τα αποτελέσματα της επίσκεψης στο σπίτι έδειξε 15 χρόνια μετά από τη γέννηση του πρώτου παιδιού, οι μητέρες που είχαν δεχθεί επισκέψεις από νοσηλεύτριες στη διάρκεια της εγκυμοσύνης και στη βρεφική ηλικία του παιδιού τους, ήταν λιγότερο πιθανόν να κακοποιήσουν τα παιδιά τους σε σχέση με αυτές που δεν είχαν τέτοιου είδους επισκέψεις.

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

1. Μέτρα υπηρεσιών

Ανίχνευση από τους επαγγελματίες υγείας μέσω καλύτερης εκπαίδευσης και άσκησης

2. Εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας

Έχουν αναπτυχθεί διαφορετικά εκπαιδευτικά προγράμματα για βελτίωση της ανακάλυψης και της αναφοράς της κακοποίησης, καθώς και της γνώσης των διαθέσιμων υπηρεσιών στην κοινότητα. Η ανίχνευση όμως απαιτεί ειδικές τεχνικές συνέντευξης, τύπους σωματικής εξέτασης και επίσης χρειάζεται επαγγελματίες σε εγρήγορση να αναγνωρίσουν παράγοντες κινδύνου που υποδεικνύουν κακοποίηση.

3. Εθνικές πολιτικές και προγράμματα – Διεθνείς Κανόνες

Το 1989 η Γενική Συνέλευση των Η.Ε υιοθέτησε τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία αναγνωρίζει και συνιστά σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των παιδιών. Το άρθρο 19 καλεί για νομοθετικές, διοικητικές, κοινωνικές και εκπαιδευτικές πράξεις για την προστασία των παιδιών από όλες τις μορφές βίας, συμπεριλαμβανομένης της κακοποίησης και παραμέλησης.

Προσπάθειες βασισμένες στη Κοινότητα

Α. Σχολικά προγράμματα

Τα παιδιά αποκτούν γνώσεις και δεξιότητες για να προστατευτούν από σεξουαλική κακοποίηση

Β. Καμπάνιες Πρόληψης και Εκπαίδευσης

Γ. Παρεμβάσεις για αλλαγή στάσεων και συμπεριφορών στη κοινότητα

ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Το σύγχρονο σχολείο προωθεί τα δικαιώματα του παιδιού, προάγοντας την υγεία.

Πως το πετυχαίνει αυτό;

Με την ανάμειξη παιδιών μεταναστών ή πολιτικών και οικονομικών προσφύγων όπως και παιδιών με ιδιαιτερότητες- μαθησιακές κινητικές. Αυτή η πλούσια διαπολιτισμική διάσταση η οποία εμπλουτίζεται από ανθρώπινες ευαισθησίες προωθεί το δικαίωμα της διαφοράς και συγχρόνως της ισότητας.

Η σταθερότητα του σχολικού πλαισίου, το καλό κλίμα και η θετική αλληλεπίδραση που πρέπει να αναπτύσσετε ανάμεσα στα παιδιά και στον εκπαιδευτικό, δίνουν τη δυνατότητα σε παιδιά που τα δικαιώματά τους παραβιάζονται μέσα στην οικογένεια ή και έξω από αυτή, να εμπιστευτούν το μυστικό τους στον εκπαιδευτικό.

Πως θα μπορούσε όμως να το διαχειριστεί ένας εκπαιδευτικός αυτό όταν υπάρχει έλλειψη οδηγιών για την αντιμετώπιση του κακοποιημένου – παραμελημένου παιδιού από τη πλευρά της πολιτείας;

 Σίγουρα γεννιούνται διάφορα εύλογα ερωτήματα:

 Να φροντίσει το παιδί ή θα φανεί ότι ελέγχει τη ζωή της οικογένειας;

Μήπως δημιουργήσει μεγαλύτερο κακό;

Που θα μπορούσε να ακουμπήσει τα παραπάνω συναισθήματα ο εκπαιδευτικός;

Μια ιδέα είναι να απευθυνθεί  στη πλησιέστερη κοινωνική  υπηρεσία και να μιλήσει σε ειδικούς οι οποίοι θα του δώσουν τις κατάλληλες οδηγίες.

Μια άλλη ιδέα είναι να κάνει ένα τηλέφωνο στο Χαμόγελο του Παιδιού.

Μια άλλη ιδέα είναι να κάνει καταγγελία στον Εισαγγελέα της περιοχής του.

Άλλες Θεραπευτικές προσεγγίσεις

Α. Υπηρεσίες για τα Θύματα

Θεραπευτική φροντίδα ημέρας, με έμφαση στη βελτίωση των νοητικών και αναπτυξιακών δεξιοτήτων. Θεραπεία και Εκπαίδευση των γονιών.

Β. Υπηρεσίες για παιδιά που ήταν μάρτυρες βίας.

Αυτά τα παιδιά είναι πιθανότερο να αναπαραγάγουν, σαν ενήλικες, δυσλειτουργικές σχέσεις στις δικές τους οικογένειες.

Γ. Υπηρεσίες για ενήλικες που κακοποιήθηκαν σαν παιδιά

Υπάρχει σύνδεση  μεταξύ ιστορικού παιδικής κακοποίησης και διαφόρων καταστάσεων, όπως κατάχρησης ουσιών, ψυχικών προβλημάτων και εξάρτησης από το αλκοόλ.

Δεν είναι εύκολο ιδιαίτερα σε μικρές κοινωνίες να χτυπήσει κάποιος τη πόρτα της Κοινωνικής Λειτουργού αλλά και οποιασδήποτε άλλης αρμόδιας υπηρεσίας στο τόπο. Δυστυχώς οι προκαταλήψεις μας και οι πεποιθήσεις που έχουμε σε κάποια δύσκολα θέματα ακόμα μας ακολουθούν και είναι πραγματικά αυτές που μας στιγματίζουν.

Τις περισσότερες φορές η παρέμβαση του ειδικού γίνεται με εντολή του Εισαγγελέα της περιοχής μετά από κάποια ανώνυμη καταγγελία που έχει γίνει είτε στο Χαμόγελο του παιδιού είτε στο Συνήγορο του παιδιού για τα δικαιώματα του, είτε απευθείας στην Εισαγγελία.

Σίγουρα δεν είναι εύκολο, δεν είναι απλό, θέλει τεράστια διακριτικότητα και λεπτούς χειρισμούς γιατί αναφερόμαστε σε παιδικές ψυχές, όμως η ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση  πολλών ανθρώπων σήμερα, έχει βοηθήσει στο να δημιουργηθούν υποστηρικτικά δίκτυα γύρω από αυτό το φαινόμενο και πολλά υποστηρικτικά προγράμματα πρόληψης και ευαισθητοποίησης.

 Η ουδετερότητα βοηθά τον καταπιεστή και ποτέ το θύμα ( Wiesler, 1989).