Μια από τις πιο οδυνηρές στιγμές στην ιστορία του Ελληνισμού συντελέστηκε πριν από 99 χρόνια: Η κορύφωση της Μικρασιατικής Καταστροφής στα τέλη Αυγούστου του 1922 με την ολοκληρωτική διάλυση της ιστορικής Σμύρνης και τη σφαγή χιλιάδων Ελλήνων από τις ορδές των αφιονισμένων Τούρκων του Κεμάλ... Ήταν «μήλον της έριδος» για αιώνες. Βενετοί και Γενουάτες ήθελαν να την κατακτήσουν, τα κατάφεραν οι Οθωμανοί το 1424 αλλά η Σμύρνη συνέχιζε να ευημερεί, χάρη στον ελληνικό χαρακτήρα που διατηρούσε... Ήταν το πιο «λαμπερό πετράδι του στέμματος» στα παράλια της Μικράς Ασίας. Από την αρχαιότητα και μέχρι το μαρτυρικό 1922, κατοικούταν από ελληνικούς πληθυσμούς. Μέχρι την αποφράδα ημέρα της καταστροφής, ήταν μια πόλη με καθαρά ελληνικό χρώμα, ανεπτυγμένο εμπόριο και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Για τους τούρκους ήταν «Γκιαούρ Ιζμίρ», δηλαδή η άπιστη Σμύρνη, ενώ για τους Ευρωπαίους ήταν «το Παρίσι του Λεβάντε». Από τον 16ο αιώνα έγινε μια από τις πιο κοσμοπολίτικες πόλεις και διετέλεσε για εκατοντάδες χρόνια το μεγαλύτερο λιμάνι στην Ανατολική Μεσόγειο. Η συνδυασμός ευρωπαϊκής και τοπικής αρχιτεκτονικής την έκανε στα μάτια όλων εφάμιλλη του Παρισιού, με κατασκευές από τον Γουστάβ Άιφελ (του αρχιτέκτονα του ομώνυμου πύργου στο Παρίσι), ακριβά πλακόστρωτα από τη Νάπολη, δώρα από Βασιλείς και αριστοκράτες και τεράστια οικονομική ευμάρεια των κατοίκων...

Η Σμύρνη προ του 1922

Εκκλησίες Η Σμύρνη, (ο Κάτω Μαχαλάς), προ της καταστροφής της το 1922, είχε 16 ορθόδοξους ναούς με σημαντικότερο το μεγάλο μητροπολιτικό ναό της Αγίας Φωτεινής με το μεγαλοπρεπές και εξαίρετης τέχνης μαρμάρινο κωδωνοστάσιο, που κτίσθηκε τον 17ο αιώνα, καταστράφηκε από σεισμό το 1688, ανοικοδομήθηκε το 1690 και επανοικοδομήθηκε το 1692 μετά από πυρκαγιά που σημειώθηκε. Αποτελούσε τον κατ΄ εξοχή σμυρναίικο ναό, όπου τελούνταν στη μικρή περίοδο της απελευθέρωσης όλες οι επίσημες λειτουργίες και εθνικές τελετές. Τόσο ο ναός όσο και το κωδωνοστάσιο ανατινάχθηκαν με δυναμίτιδα από τους Τούρκους μετά την καταστροφή. Οι άλλοι ναοί ήταν του Αγ. Γεωργίου, κοντά στη μητρόπολη, της Κοίμησης της Θεοτόκου, στη συνοικία Φασουλά, ο ναός του ορφανοτροφείου Σμύρνης, που εκκλησιαζόταν η αριστοκρατία, ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου, στα Σχοινάδικα, οι ναοί Αγ. Αικατερίνης, Αγ. Τρύφωνα, Αγ. Δημητρίου, Αγ. Χαραλάμπους και Ευαγγελιστρίας, (στην ελληνική συνοικία), ο ναός του Αγ. Νικολάου στην Αρμενοσυνοικία, του Αγ. Βουκόλου, στο σταθμό Κασαμπά, του Αγ. Κωνσταντίνου, του Αγ. Ιωάννη θεολόγου και της Μεταμόρφωσης στη συνοικία Μορτάκια, του Τιμίου Προδρόμου στη Λυγαριά, και των Ταξιαρχών στο περίβολο του νεκροταφείου. Απ΄ όλους τους παραπάνω ναούς οι μόνοι που υφίστανται σήμερα είναι ο Άγιος Βουκόλος (Άη Βούκλας) αποκατεστημένος με τον γυάλινο τρούλο του, ο Τίμιος Πρόδρομος της Λυγαριάς, χωρίς στέγη, και στα πέριξ της Σμύρνης προάστια οι ναοί Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στη Μενεμένη και του Τιμίου Σταυρού, στον Μπουρνόβα. Άλλοι κάηκαν, άλλοι γκρεμίστηκαν και στη θέση τους ανοίχθηκαν λεωφόροι και δημιουργήθηκαν πάρκα. Κάποιοι άλλοι που διασώθηκαν μετατράπηκαν σε τεμένη, σχολεία και αρχικά αποθήκες.

Εκπαιδευτήρια Από τα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα σημαντικότερη ήταν η "Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης" (αρρένων), που ιδρύθηκε το 1717 με πλήρες γυμνάσιο με διάφορα παραρτήματα, όπως οι δημοτικές σχολές του Τιμίου Προδρόμου και το Κιουπετσόγλειο. Η σχολή αυτή περιελάμβανε επίσης βιβλιοθήκη με 35.000 τόμους και 180 ιστορικά χειρόγραφα, μικρό μουσείο με αρχαία εκθέματα και μεγάλη νομισματική συλλογή. Αντίστοιχη σχολή θηλέων ήταν το "Κεντρικόν Παρθεναγωγείον", που είχε εγκατασταθεί αρχικά (1837) στον περίβολο της Μητρόπολης και από το 1883 σε μεγαλοπρεπές οικοδόμημα που είχε δωρήσει ο Δ. Κιουπετζόγλου. Και τα δύο αυτά μαρμάρινα οικοδομήματα σώζονται μέχρι σήμερα και στεγάζουν τουρκικά γυμνάσια. Ακόμη, σημαντικό παρθεναγωγείο ήταν το "Ομήρειον" (1881) το οποίο ήταν ισάξιο του Αρσακείου και οι μαθήτριες πλην των άλλων μαθημάτων, διδάσκονταν έξι ξένες γλώσσες. Επιπλέον, λειτουργούσαν πολλαπλές συνοικιακές σχολές ανάλογα με την εκκλησία στην οποία υπάγονταν. Όλες αυτές οι σχολές είχαν ως βάση το άσβεστο αρχαίο ελληνικό πνεύμα και ήταν ιδιαίτερα αυστηρές ως προς τους κανόνες και γενικώς τους τρόπους συμπεριφοράς, ευγένειας και καθαριότητας των μαθητών και των μαθητριών. Τέλος, υπήρχαν και ξένα σχολεία, τα οποία είχαν ιδρύσει κυρίως Ιταλοί, Γάλλοι, Αμερικάνοι κ.ά.

Νοσοκομεία Σημαντικότερα από τα ευαγή ιδρύματα ήταν το "Γραικικό Νοσοκομείο" ή "Νοσοκομείο του Αγ. Χαραλάμπους", που είχε ιδρυθεί από τον Π. Σεβαστόπουλο, (που περιελάμβανε 2 τμήματα χειρουργικής, 2 παθολογίας, 1 οφθαλμιατρικής, 1 μαιευτικής, 1 ψυχιατρικής, και γηροκομείο), το "Βρεφοκομείον Σμύρνης" που είχε ιδρυθεί το 1902, και το "Ορφανοτροφείον Σμύρνης" που λειτουργούσε από το 1870. Επίσης το Ψυχιατρείο Σμύρνης στην περιοχή Γκιοζ-Τεπέ με ιδρυτή και διευθυντή τον Νευρολόγο - Ψυχίατρο Ισαάκ Ταστσόγλου. Ανάλογα τέτοια νοσοκομεία είχαν ιδρύσει και οι Καθολικοί και οι Αρμένιοι, που όμως όλα καταστράφηκαν στη μεγάλη πυρκαγιά. Πνευματική δραστηριότητα Η πνευματική κίνηση των Ελλήνων στη Σμύρνη άρχισε ν΄ αναπτύσσεται στις αρχές του 19ου αιώνα. Πρώτος που φέρεται να ίδρυσε κοινωνικό πνευματικό κέντρο ήταν ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, που ίδρυσε την "Ιωνική Λέσχη" που διατηρήθηκε μέχρι το 1922. Ακολούθησαν και άλλα, όπως το "Μουσείο" το 1838, το "Φιλολογικό Μουσείο" το 1854, ο "Σύλλογος προς διάδοση των ελληνικών γραμμάτων" και ο σύλλογος "Όμηρος", που εξέδιδε και ομώνυμο περιοδικό. Ακόμη, οι Σμυρνιοί λάτρευαν το θέατρο. Υπολογίζεται ότι η πρώτη παράσταση, το 1657, μετά την κατάκτηση από τους Τούρκους, αναφερόταν σε αρχαίο Ελληνικό έργο και πραγματοποιήθηκε στο Γαλλικό προξενείο. Μέχρι τον 19ο αιώνα έρχονταν κυρίως Ιταλικοί και Γαλλικοί θίασοι-οπερέτες, άλλα στη συνέχεια δημιουργήθηκαν ερασιτεχνικές θεατρικές ομάδες Ελλήνων, που εξελίχθηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Το 1862 χτίστηκε το μεγάλο, τριώροφο θέατρο, αντίστοιχο της Σκάλας του Μιλάνου, από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Καμεράνο. Την ίδια περίοδο λειτουργούσε πλήθος κινηματογράφων. Εφημερίδες – περιοδικά Ιδιαίτερη επίσης ανάπτυξη είχε σημειώσει και η ελληνική δημοσιογραφία με την αρχαιότερη ελληνική εφημερίδα την "Αμάλθεια", που εκδιδόταν από το 1838 μέχρι το 1922 με τελευταίους διευθυντές έκδοσης τους Σ. Σολομωνίδη και Θ. Υπερίδη. Άλλες ελληνικές εφημερίδες της Σμύρνης ήταν η "Αρμονία" του Μ. Σεϊζάνη, η "Ιωνία", η "Νέα Ιωνία", η "Πρόοδος", καθώς και διάφορα περιοδικά, όπως το φιλολογικό ο "Κόσμος" και το σατυρικό ο "Κόπανος" του Γ. Αναστασιάδη. Ο Δημογέρων και εθνομάρτυρας Σμύρνης Νικόλαος Τσουρουκτσόγλου εξέδιδε την γαλλόφωνη εφημερίδα "La Reforme" (από το 1900) και την "Ημερησία" Σμύρνης από το 1901. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1840, όπως μαρτυρείται από τον Χρήστο Σολομωνίδη, στη Σμύρνη λειτουργούσαν 10 τυπογραφεία, όπου στα 5 εξ αυτών τυπώνονταν οι εβδομαδιαίες ελληνικές εφημερίδες "Αμάλθεια", "Ιωνικός Παρατηρητής", "Άργος" και η "Ιωνική Μέλισσα" καθώς και το περιοδικό "Αποθήκη των Ωφελίμων Γνώσεων". Στη δε στατιστική που είχε προβεί ο Κάρολος ντε Σερζέ (Charles de Scherzer) το 1870 στη Σμύρνη λειτουργούσαν 17 τυπογραφεία, εκ των οποίων 10 ήταν ελληνικά, 3 αρμενικά, 2 γαλλικά, 1 τουρκικό και 1 εβραϊκό. Συνολικά κυκλοφορούσαν 134 εφημερίδες, περιοδικά και επιθεωρησιακά έντυπα. Αθλητισμός Μεγάλο μέρος της ζωής των Σμυρνιών αφορούσε και τον αθλητισμό. Σύλλογο όπως ο Ορφέας, ο Απόλλων, ο Πανιώνιος, το Γυμνάσιον, το αγγλικό Sporting Club, ο Θησέας Μπουρνόβα, ο Πέλοπας και αρκετοί ακόμα, ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένοι και πρόσφεραν στην ανάπτυξη πλήθους ομαδικών και ατομικών αθλημάτων. Οι αθλητές των σωματείων έπαιρναν μέρος στους Πανελλήνιους αγώνες με τον κοσμοπολιτισμό της Σμύρνης να φέρνει και νέα αθλήματα τα οποία υιοθέτησε η αστική τάξη των Ελλήνων της πόλης.

Η πορεία προς το απόλυτο δράμα

Με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου το 1918, είχαν ξεκινήσει οι εργασίες στη Σύνοδο Ειρήνης στο Παρίσι. Η Ελλάδα ανήκε στις νικήτριες χώρες και μετά από συμφωνία Άγγλων και Γάλλων, η 1η μεραρχία του Ελληνικού Στρατού αποβιβάζεται τον Μάιο του 2019 στη Σμύρνη. Γίνεται δεκτή με ενθουσιασμό από τους Έλληνες – και τους λοιπούς Χριστιανούς (π.χ. Αρμένιοι) της πόλης – και σχεδόν έναν χρόνο αργότερα το ελληνικό στρατηγείο μεταφέρεται από τη Θεσσαλονίκη στη Σμύρνη. Τον Αύγουστο του 1920 υπογράφεται η Συνθήκη των Σεβρών με τη Θράκη να παραχωρείται εξ ολοκλήρου στην Ελλάδα, όπως και η διοίκηση της Σμύρνης για πέντε έτη με δικαίωμα προσάρτησης μετά από δημοψήφισμα. Ο ελληνικός στρατός και η ελληνική διπλωματία σημειώνουν επιτυχίες, όμως, στο εσωτερικό της χώρας υπάρχει διχασμός. Στρατός και πολιτικοί είναι σε έναν διαρκή «εμφύλιο». Στις εκλογές του 1920 ηττάται ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ενώ έναν μήνα πριν από αυτές πεθαίνει ο Βασιλιάς Αλέξανδρος, με τον πατέρα του, Κωνσταντίνο Α’ να επιστρέφει στον θρόνο. Οι κάκιστες σχέσεις του με τις δυνάμεις της Αντάντ τους δίνουν το πρόσχημα να απαγκιστρωθούν από τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο που έχει ξεκινήσει από το 1919. Την ίδια ώρα, ο Κεμάλ Ατατούρκ έχει ανέλθει στην ηγεσία της Τουρκίας και καταφέρνει να πετύχει συμφωνίες με χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία, αφήνοντας μόνο την Αγγλία φίλα προσκείμενη προς την Ελλάδα, όμως, μόνο σε διπλωματικό επίπεδο. Μέσα σε αυτό το κλίμα, ο Ελληνικός Στρατός μετά από στρατιωτικό συμβούλιο αποφασίζει προέλαση στην Άγκυρα το 1921 και σημειώνει επιτυχίες. Η τουρκική απειλή δεν έχει εξαλειφθεί, ωστόσο, κι αυτό θα παίξει καθοριστικό ρόλο στη συνέχεια. Η προέλαση σταματά στον Σαγγάριο και για έναν χρόνο ακολουθεί στασιμότητα. Το ηθικό στα ελληνικά στρατεύματα καταβαραθρώνεται, ενώ ο Κεμάλ βρίσκει χρόνο για να αναδιοργανωθεί. Η κυβέρνηση έχει φτάσει σε αδιέξοδο, ζητώντας από τον Ύπατο Αρμοστή Σμύρνης, Αριστείδη Στεργιάδη, από τον Απρίλιο του 1922 να προετοιμάσει το έδαφος για τη στρατιωτική εκκένωση όλης της Μικράς Ασίας.

Οι διαρκείς αλλαγές στην κυβέρνηση στην Ελλάδα, η τραγική οικονομική κατάσταση της χώρας αλλά και η διαρκής ενδυνάμωση της Τουρκίας «προδίδουν» τη συνέχεια. Στις αρχές του Αυγούστου του 1922 οι τουρκικές δυνάμεις πετυχαίνουν σημαντικά πλήγματα κατά ελληνικών στρατευμάτων. Στο τέλος Αυγούστου, η στρατιωτική ηγεσία έχει συγκεντρωθεί στη Σμύρνη, όπου παρά τις διαταγές που εξέδωσε αυτές δεν μπορούσαν να εφαρμοστούν από το στράτευμα λόγω επικοινωνιών που είχαν διακοπεί αλλά και απροθυμίας των στρατιωτών. Ο υπουργός Στρατιωτικών, Νικόλας Θεοτόκης, διαβεβαίωνε τους Έλληνες της περιοχής πως «η Σμύρνη δεν θα εγκαταλειφθεί». Την ίδια ώρα, και το τελευταίο τμήμα του Γ’ Σώματος Στρατού εγκατέλειπε τη Μικρά Ασία από το λιμάνι της Αρτάκης…

Η Σμύρνη μάνα καίγεται…

Τρια 24ωρα μετά την αποχώρηση και του τελευταίου Έλληνα στρατιώτη από τη Μικρά Ασία, οι Τούρκοι θα μπουν στη Σμύρνη ξεκινώντας μια ανελέητη καταστροφή. Έβαλαν φωτιά στην Αρμένικη συνοικία, που επεκτάθηκε σε αυτή των Ελλήνων και των Ευρωπαίων ενώ προκάλεσε φθορές και στις τουρκικές συνοικίες με μέρος του στρατού του Κεμάλ να προσπαθεί να σβήσει τις φλόγες. Οι περισσότεροι, όμως, είχαν επιδοθεί σε όργιο λεηλασίας μαζί με άτακτους Τσέτες. Οι Τούρκοι ήταν εκτός ελέγχου. Λεηλατούσαν, έσπαγαν, έκαιγαν, βίαζαν και σκότωναν. Ούτε μικρά κορίτσια από το Αμερικανικό Κολλέγιο Θηλέων δεν γλίτωσαν, καθώς υπάρχουν αναφορές για απαγωγή τους. Πάνω από 25.000 γυναίκες και κορίτσια αιχμαλωτίστηκαν και οδηγήθηκαν στην ενδοχώρα. Στην προκυμαία του «Και» συνωστίζονται χιλιάδες για να μπουν σε βάρκες και να φύγουν προς την ελεύθερη Ελλάδα. Πρόσφυγες φτάνουν διαρκώς στον Πειραιά και σε άλλες περιοχές, ενώ οι μαζικές πυρπολήσεις κτηρίων και ανθρώπων, βιασμοί, εκτελέσεις, βασανιστήρια και κάθε λογής θηριωδία συνεχίζονταν στη Σμύρνη… Αμερικανοί μάρτυρες διηγούνται ιστορίες για πυρπολήσεις αρρώστων μέσα σε νοσοκομεία και παιδιών μέσα σε σχολεία. Σύμφωνα δε με τον ανταποκριτή των Times του Λονδίνου, πολλοί Χριστιανοί κάηκαν μέσα στις εκκλησίες τους, όταν αφού κατέφευγαν σε αυτές, οι Τούρκοι τούς έβαζαν επί τούτου φωτιά. Η γνωστή εκείνα τα χρόνια αμερικανίδα ιατρός M. C. Elliott, που επί πολλά χρόνια είχε υπηρετήσει σε νοσοκομεία της Εγγύς Ανατολής, κατέθεσε τις εμπειρίες της, σύμφωνα με τις οποίες περιέθαλψε εκατοντάδες βιασμένες, από Τούρκους, Χριστιανές κοπέλες και άκουσε για αμέτρητες άλλες τέτοιες περιπτώσεις, αλλά δεν είδε ούτε μία Τουρκάλα σε αντίστοιχη κατάσταση. Στους χριστιανούς-θύματα των τουρκικών θηριωδιών συγκαταλέγεται και ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος Σμύρνης, ο οποίος συνελήφθη, βασανίσθηκε, τυφλώθηκε και διαμελίστηκε από τον τουρκικό όχλο βρίσκοντας μαρτυρικό θάνατο στις 27 Αυγούστου 1922. Μαζί με τον Μητροπολίτη, από τον τουρκικό όχλο δολοφονήθηκαν και δύο επιφανή μέλη της Μικρασιατικής Άμυνας, ο δημογέροντας Γεώργιος Κλημάνογλου (τον οποίο απαγχόνισαν) και ο διαπρεπής νομικός Νικόλαος Τσουρούκτσογλου (τον οποίο έσυραν, δεμένο από τα πόδια πίσω από αυτοκίνητο στα λιθόστρωτα στενά της πόλης).

Αποκορύφωμα αποτέλεσε η πυρπόληση της αρμενικής και της ελληνικής συνοικίας της Σμύρνης. Το κάψιμο των σπιτιών ανάγκασε τους κρυμμένους σε αυτά Χριστιανούς να βγουν έξω στους δρόμους, με αποτέλεσμα και οι τελευταίοι που είχαν γλυτώσει από τις προηγούμενες σφαγές, να πέφτουν στα χέρια των Τούρκων και να υφίστανται τρομερούς βασανισμούς πριν τον θάνατό τους. Μεταξύ των θυμάτων, υπήρξαν και μεμονωμένες περιπτώσεις φόνων Δυτικών, όπως του Βρετανού συνταγματάρχη Murphy που σκοτώθηκε ενώ προσπαθούσε να προστατέψει το προσωπικό του από αρπαγές και βιασμούς ή του Ολλανδού εμπόρου Oscar de Jongh και της γυναίκας του. Πρόσφυγες από τη Σμύρνη αναφέρουν ότι οι Τούρκοι στρατιώτες σκότωναν αδιακρίτως με πολυβόλα. Ταυτόχρονα, λίγοι Αμερικανοί παρείχαν ανθρωπιστική βοήθεια. Η πόλη εξαφανίστηκε καθώς από την πυρκαγιά διασώθηκε μόνο η τουρκική και η εβραϊκή συνοικία.

Οι σφαγές κατά Ελλήνων και Αρμενίων από τους Τούρκους έκαναν τον Αμερικανό Πρόξενο στη Σμύρνη, Τζωρτζ Χόρτον (George Horton), να γράψει: «Ένα από τα δυνατότερα συναισθήματα που πήρα μαζί μου απ’ τη Σμύρνη ήταν το συναίσθημα της ντροπής, διότι άνηκα στο ανθρώπινο γένος».

Η μεγαλύτερη συμφορά του σύγχρονου Ελληνισμού

Συνολικά η Μικρασιατική εκστρατεία είχε ως αποτέλεσμα πάνω από 25.000 νεκρούς και τραυματίες στρατιώτες από ελληνικής πλευράς. Πάνω από 1.500.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες των προγόνων τους και να έρθουν σαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω τους πάνω από 600.000 νεκρούς. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε ο Ελ. Βενιζέλος με το υπόμνημά του στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης του Παρισιού, στη Μικρά Ασία ζούσαν 1.694.000 Έλληνες. Στη Θράκη και την περιοχή της Κωνσταντινούπολης 731.000. Στην περιοχή της Τραπεζούντας 350.000 και στα Άδανα 70.000. Σύνολο 2.845.000 Έλληνες που αποτελούσαν το 20% του πληθυσμού της περιοχής που κυριαρχούσε οικονομικά, είχε δε καταφέρει να διατηρήσει την πολιτιστική του κληρονομιά παρ' ότι αποτελούσε μειονότητα σε εχθρικό περιβάλλον.

Η Μικρασιατική Καταστροφή θεωρείται ως η μεγαλύτερη συμφορά του Νεότερου Ελληνισμού. Με τη Συνθήκη της Λωζάνης και την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών, ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης ξεριζώθηκε από την προαιώνια πατρίδα του. Εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες και Αρμένιοι Χριστιανοί εξοντώθηκαν και οι υπόλοιποι ήρθαν ως πρόσφυγες, χωρίς τις περιουσίες τους, στην Ελλάδα. Το σχεδόν χρεοκοπημένο ελληνικό κράτος έπρεπε τάχιστα να στεγάσει και να περιθάλψει αυτόν τον τεράστιο πληθυσμό.

Παράλληλα, με την αποχώρηση μουσουλμάνων στο θρήσκευμα από την ελληνική επικράτεια, η Ελλάδα κατέστη περισσότερο εθνικά και θρησκευτικά ομοιογενής, αλλά η Μεγάλη Ιδέα -κύριος συνεκτικός δεσμός της κοινωνίας και ο κύριος στόχος της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής για σχεδόν 100 χρόνια- έλαβε τέλος. Η Καταστροφή του 1922, όμως, θα επιφέρει βαθιές τομές εντός της ελληνικής κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα: οικονομικό (δημιουργία πολυπληθούς εργατικής τάξης στα μεγάλα αστικά κέντρα, καθώς και αστυφιλία), πολιτικό (ριζοσπαστικοποίηση των πολιτικών δυνάμεων), καθώς και πολιτισμικό (νέα μουσικά ακούσματα, κουζίνα, νέες πνευματικές αναζητήσεις και λογοτεχνικά ρεύματα, όπως η γενιά του ’30 κτλ). Σήμερα, η μνήμη της Σμύρνης και της Μικράς Ασίας παραμένει ζωντανή. Ακόμα και αν υπάρχουν ελάχιστοι, ίσως και κανείς, επιζώντες από τα τραγικά γεγονότα της Καταστροφής του ’22 η μνήμη δεν γίνεται να σβήσει. Όχι μόνο γιατί οι Έλληνες της Μικράς Ασίας έφεραν μαζί τους την πατρίδα τους και την ψυχή τους, μα και γιατί – όπως αναφέραμε – προσέδωσαν πράγματα στη συνολική κουλτούρα του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Πρώτα από όλα με την ίδρυση συνοικιών, αρχικά, και πόλεων, στη συνέχεια, που μόνο από τα ονόματά τους καταλαβαίνει κανείς και την προέλευση των ανθρώπων που έβαλαν τις βάσεις τους. Νέα Σμύρνη, Νέα Ιωνία, Νέα Πέραμος, Κορδελιό, Νέα Αρτάκη, Κύζικος, Περαία, Νέα Ερυθραία, Νέα Αλικαρνασσός, Νέα Τρίγλια, Καισαριανή, Νέα Κρήνη, Νέα Αγχίαλος και πολλές ακόμα, διατηρούν στον χρόνο τα στοιχεία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας που έφτασαν πριν από 99 χρόνια κυνηγημένοι από τις εστίες τους… Εκατοντάδες είναι και οι σύλλογοι και τα σωματεία των Μικρασιατών, που κρατούν ακόμα ζωντανές τις παραδόσεις και τις θύμησες από τον τόπο των προγόνων τους… Χάρτης με τους συλλόγους Μικρασιατών στην Ελλάδα * Με πληροφορίες από wikipedia, mixanitouxronou.gr, sansimera.gr, mikrasiatis.gr