Στον αγώνα για την Απελευθέρωση το 1821 στις Βόρειες Σποράδες, ενεπλάκησαν γνωστοί αγωνιστές, οι οποίοι άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους στην ιστορία των τριών νησιών. Ανάμεσά τους και ο Τάσος Καρατάσος, που έδρασε επί σειρά ετών στη νησιωτική Μαγνησία και πρωταγωνιστεί σε περιστατικά που ανήκουν, όμως, στην… αθέατη πλευρά της Ιστορίας. Τα αρχεία της Μονής Ευαγγελισμού της Θεοτόκου παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για το σκιαθίτικο ’21 και η έρευνα του θεολόγου, εικονογράφου και καθηγητή βυζαντινής μουσικής, κ. Κωνσταντίνου Κουτούμπα, στο πλαίσιο της διδακτορικής διατριβής του, αναδεικνύει άγνωστες πτυχές και γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης.   Ο Αναστάσιος (Τάσος) Καρατάσος (1764-1830) ήταν οπλαρχηγός από τη Μακεδονία, ο οποίος, μάλιστα, πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος στον Αγώνα, αφού μετά τον χαλασμό της Νάουσας το 1822, η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους Τούρκους έπειτα από φριχτά βασανιστήρια που δεν τα χωράει ο ανθρώπινος νους. Ύστερα από το άδοξο τέλος της επανάστασης στη Νάουσα, της οποίας ηγήθηκε ο Καρατάσος, κατέφυγε νοτιότερα, ακολουθούμενος από αρκετούς συντρόφους του, ενώ είχε στο πλευρό του επίσης τους δύο γιους του, Δημήτρη (Τσάμη) και Κωνσταντίνο (Κωτούλα). Συνεισέφερε στην επανάσταση των Θεσσαλών, για παράδειγμα στο Τρίκερι είχε το γενικό πρόσταγμα των εξεγερμένων, αλλά το τέλος των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην περιοχή μετά την έλευση του Κιουταχή, οδήγησε τον Καρατάσο σε συνθηκολόγηση. Από το Νότιο Πήλιο, πέρασε απέναντι στη Σκιάθο, όπου αντιμετώπισε με επιτυχία τον Χοσρέφ πασά (ήταν γνωστός και ως Τοπάλ, που στην τουρκική γλώσσα σημαίνει χωλός), αρχιναύαρχο τότε του οθωμανικού στόλου και ματαίωσε τα σχέδια του για την κατάκτηση του νησιού. Βέβαια, η Σκιάθος δεν ήταν άγνωστη στον Καρατάσο, καθώς λίγα χρόνια νωρίτερα είχε ενταχθεί στη «Μαύρη Μοίρα», τον πειρατικό στόλο που συγκρότησαν αρματολοί από τον Όλυμπο και με ορμητήριο το νησί, πέτυχε καίρια πλήγματα κατά των Τούρκων. «Το 1807, νέος ακόμη, είχε λάβει μέρος στο προεπαναστατικό κίνημα στη Σκιάθο, όπου ο Σταθάς είχε οργανώσει ένα στολίσκο, με πάνω από εβδομήντα πλοία. Από τότε γνώριζε την περιοχή και πολλοί από αυτούς που είχαν λάβει μέρος στην εξέγερση του 1807, τον ακολούθησαν υπό την ηγεσία του και στην κάθοδο στη Θεσσαλία και τις Σποράδες μετά την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης», είπε ο Κωνσταντίνος Κουτούμπας στο Skiathoslife.gr. [caption id="attachment_180021" align="alignleft" width="225"] Η έρευνα που διεξάγει ο Κωνσταντίνος Κουτούμπας, στο πλαίσιο της διδακτορικής διατριβής του, «φωτίζει» άγνωστες πτυχές του Αγώνα για την Ανεξαρτησία στη Σκιάθο[/caption] Και χάρη στην έρευνα που διεξάγει, στο πλαίσιο της διδακτορικής διατριβής που εκπονεί στη Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με θέμα τη Λειτουργική, έχει την ευκαιρία να εστιάσει σε νέα πεδία, όπως για παράδειγμα τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στη Σκιάθο στα πρώτα χρόνια της εθνεγερσίας. Μέσα από την εξέταση των στοιχείων που έχει στη διάθεσή του για το νησί ως πνευματικό καταφύγιο, προέκυψε και η ιστορία του Καρατάσου… Η αναδίφηση των αρχείων του ιστορικού μοναστηριού, που ιδρύθηκε λίγο πριν την Ελληνική Επανάσταση (1794) από «κολλυβάδες» μοναχούς, έδωσε την ευκαιρία στον Σκιαθίτη ερευνητή να αναδείξει λιγότερο «φωτισμένες» πλευρές του περάσματος του οπλαρχηγού από τις Σποράδες, με πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα την πολιορκία του Κάστρου, καθώς δεν δίστασε να στραφεί κατά των συμπατριωτών του… Οι ασφυκτικές συνθήκες διαβίωσης στην επαναστατημένη Σκιάθο και η σύμπραξη ντόπιων - Οθωμανών Η ύψωση της σημαίας της Επανάστασης στο Πήλιο το 1823, δεν απέφερε τα αναμενόμενα για τους Έλληνες. Ο Τάσος Καρατάσος, αν και αγωνίστηκε με σθένος, βρέθηκε να πολεμάει υπό εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες, που υπονόμευσαν στην ουσία την εξέγερση των Πηλιορειτών. Έτσι, δέχθηκε την πρόταση συνθηκολόγησης του Κιουταχή πασά και μετέφερε τη δράση του στη Σκιάθο. Εκεί, όμως, τα πράγματα… περιπλέχθηκαν. Ο κ. Κουτούμπας τόνισε σχετικά: «Ο Καρατάσος φεύγοντας από το Τρίκερι, αναζήτησε καταφύγιο στη Σκιάθο. Εκείνη την περίοδο, οι Σκιαθίτες, ήταν ακόμη οχυρωμένοι στο Κάστρο, όπου παρέμειναν μέχρι και την ολοκλήρωση της Επανάστασης, αν και δειλά-δειλά βέβαια, ορισμένοι είχαν αρχίσει να χτίζουν σπίτια και στον σημερινό οικισμό της Σκιάθου, στο νέο λιμάνι. Τότε, ο Καρατάσος επιδίωξε να οχυρωθεί στο Κάστρο, κάτι που απέτρεψαν οι κάτοικοι, διότι τα πράγματα ήταν ήδη ασφυκτικά και είχε προηγηθεί η άφιξη πολλών προσφύγων από περιοχές που η Επανάσταση δεν είχε αίσιο τέλος. Έτσι, του απαγόρεψαν την είσοδο στο Κάστρο. Αυτό εξόργισε ορισμένους από τους συντρόφους του οπλαρχηγού και μάλιστα κάποιοι επιμόνως ήθελαν να το καταλάβουν». [caption id="attachment_180015" align="alignnone" width="1809"] Επιστολή του Τάσου Καρατάσου προς τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο από τη Σκιάθο, με την οποία ζητά προμήθειες και ενημερώνει για τις πρόσφατες πολεμικές επιχειρήσεις[/caption] Τα χειρόγραφα που εντόπισε στη Μονή του Ευαγγελισμού, είναι αποκαλυπτικά για όσα συνέβησαν τότε στη Σκιάθο. «Ο Καρατάσος μαζί με τους υπόλοιπους οπλαρχηγούς χρησιμοποιούσε τη Σκιάθο ως ορμητήριο, προκειμένου να αντιμετωπίζει τους Τούρκους. Ξεσήκωσε τους Σκιαθίτες, οι οποίοι το 1822 μαζί με τους Σκοπελίτες διακήρυξαν την Επανάσταση, κίνηση που προκάλεσε τη μήνη των Τούρκων. Ο Σουλτάνος διεμήνυσε ότι θα υπήρχαν αντίποινα, Στις αρχές του 1823, ο Τοπάλ πασάς, που ήταν διοικητής του στόλου, κατεβαίνοντας από τη Θεσσαλονίκη, ζήτησε τον λόγο από τους προεστούς των νησιών. Και ειδικά στη Σκιάθο, επειδή υπήρχε η προστριβή με τους πολεμιστές που είχαν καταφύγει εκεί, από τα χειρόγραφα προκύπτει ότι οι κάτοικοί της παραχώρησαν το φρούριο στους Τούρκους, ζητώντας ταυτόχρονα οπλισμό για να αντιμετωπίσουν τους Ολύμπιους οπλαρχηγούς», αποκάλυψε ο Κώστας Κουτούμπας, για να διευκρινίσει, ωστόσο, τα εξής: «Το γεγονός ότι οι Σκιαθίτες συντάχτηκαν με τον Τοπάλ πασά, για να διώξουν τον Καρατάσο και τους υπόλοιπους, έγινε εξ ανάγκης. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι τα πράγματα τότε ήταν πολύ «ρευστά» και υπήρχαν τέτοιες... παλινδρομήσεις. Έχουμε αψιμαχίες, όσο και συγκρούσεις ακόμη και μεταξύ των Ελλήνων. Αργότερα, αυτό το βλέπουμε πιο έντονα, π.χ. από τα τέλη του 1823 έως τις αρχές του 1825, είχαμε δύο Εμφύλιους πολέμους, που απείλησαν με πλήρη καταστροφή τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα». [caption id="attachment_180022" align="alignnone" width="1069"] Το ιστορικό μοναστήρι της Ευαγγελίστριας διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης[/caption] Η αποτροπή της τουρκικής απόβασης και η στρατιωτική ευφυία του Καρατάσου Η κάθοδος του Τοπάλ πασά στις Βόρειες Σποράδες κατέστησε αναπόφευκτη τη σύγκρουση Ελλήνων και Τούρκων. Η αφήγηση για όσα ακολούθησαν, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον: «Η σύμπραξη των Σκιαθιτών με τους Τούρκους διήρκησε τρεις ημέρες, γιατί δεν είχαμε τη σύμφωνη γνώμη των προεστών και των κατοίκων. Στο μεταξύ, ο Καρατάσος είχε παρατάξει ένα τμήμα του στρατού του στο βόρειο άκρο του νησιού, προκειμένου να ελέγχει τις κινήσεις των ντόπιων, οι οποίοι βρίσκονταν οχυρωμένοι στο Κάστρο, ενώ ο υπόλοιπος στρατός του παρατάχθηκε στο λιμάνι της Σκιάθου, έχοντας πληροφορίες πως εκεί σκόπευε να αποβιβαστεί ο Τοπάλ πασάς. Στο ενδιάμεσο, σ’ ένα πολεμικό συμβούλιο των οπλαρχηγών, που πραγματοποιήθηκε στο μοναστήρι του Ευαγγελισμού, κάποιοι είχαν την ιδέα να οχυρωθούν εκεί, πράγμα που δεν το δέχθηκαν, τόσο ο Καρατάσος, όσο και ο Αγγελής Γάτσος. Αν οργάνωναν την άμυνά τους στην ενδοχώρα, αυτό θα διευκόλυνε την απόβαση των Τούρκων και ενδεχομένως τα πράγματα δεν θα εξελίσσονταν και τόσο καλά. Οι Έλληνες οχυρώθηκαν περιμετρικά του λιμένα, για να αποτρέψουν την αποβίβαση των Τούρκων στρατιωτών στο νησί. Έτσι, στις 9 Νοεμβρίου 1823, έγινε μια συμπλοκή στο λιμάνι κι ενώ οι Έλληνες είχαν οχυρωθεί σε διάφορα σημεία, π.χ. στο ακρωτήρι Πούντα, που είναι ανατολικά του λιμένα, στο νησάκι Δασκαλιό, στην περιοχή Άγιος Νικόλαος, στους Τρεις Ιεράρχες και στην περιοχή της Μεγάλης Άμμου. Η μάχη κράτησε κοντά στις 6,5 ώρες και οι Τούρκοι υποχρεώθηκαν σε μεγάλες απώλειες, καθώς οι άντρες του Καρατάσου πρόταξαν ηρωική αντίσταση. Αυτό επιβεβαιώνεται και από αρκετούς ιστοριογράφους της εποχής. Είναι καταγεγραμμένα τα γεγονότα αυτά και μάλιστα αναλυτικά». Οι επιστολές του Μακεδόνα οπλαρχηγού στη Μονή Ευαγγελισμού Πέρα από τον κειμηλιακό πλούτο της Μονής Ευαγγελισμού στη Σκιάθο, εξίσου μεγάλης αξίας είναι και τα χειρόγραφα που φιλοξενούνται στη βιβλιοθήκη της. Ο Κωνσταντίνος Κουτούμπας επισήμανε: «Η μονή αριθμεί πάνω από 120 χειρόγραφα διάφορων περιόδων, με το παλαιότερο να χρονολογείται από τον 11ο αιώνα. Τα περισσότερα είναι από τον 15ο-16ο αιώνα και μεταγενέστερα. Υπάρχει ένα αρχείο εγγράφων αρκετά πλούσιο. Παραδείγματος χάρη, η Μονή έχει έγγραφα της Κοινότητας Σκιάθου πριν την Επανάσταση». [caption id="attachment_180019" align="alignnone" width="650"] Υπογραφή και σφραγίδα του Καρατάσου, από επιστολή του στις 19 Φεβρουαρίου του 1826 (Πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους, Ιστορικό Αρχείο Α. Μαυροκορδάτου)[/caption] [caption id="attachment_180018" align="alignnone" width="650"] Η δεύτερη σφραγίδα που χρησιμοποιούσε ο γερο-Καρατάσος[/caption] Ανάμεσα στα αρχεία της Μονής, εντοπίζονται και κάποια που σχετίζονται με τον Καρατάσο. «Αρκετά από τα χειρόγραφα που έχουν διασωθεί από εκείνον, αποθησαυρίζονται στα αρχεία της Ακαδημίας Αθηνών και των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Όμως και στη Μονή Ευαγγελισμού μπορεί κάποιος να εντοπίσει δικές του επιστολές. Μάλιστα, βρήκα ένα ενυπόγραφο έγγραφο, πιθανώς από το χέρι του ίδιου του οπλαρχηγού. Φέρει τη χαρακτηριστική ρομβοειδή σφραγίδα του Καρατάσου, η οποία περιέχει τα αρχικά του ονόματός του και το σήμα του σταυρού. Στο συγκεκριμένο χειρόγραφο αναλύει διεξοδικά τα γεγονότα της μάχης εκείνης, ενώ γράφει επίσης ότι οφείλει ευγνωμοσύνη στο μοναστήρι του Ευαγγελισμού και ιδιαίτερα στον ηγούμενο Αλύπιο Δημητριάδη, ο οποίος παραχώρησε χώρους της μονής, για να φιλοξενηθούν τα γυναικόπαιδα που είχαν ακολουθήσει τους αγωνιστές». [caption id="attachment_180020" align="aligncenter" width="509"] Το 1823 οι Σκιαθίτες επιδίωξαν να… συμμαχήσουν με τον Τοπάλ πασά (φωτό), μην αντέχοντας τις ληστρικές επιδρομές των «Ολύμπιων» αγωνιστών, αν και λίγο αργότερα ο Τούρκος αρχιναύαρχος ηττήθηκε στη μάχη που δόθηκε στο νησί[/caption] Αλύπιος: Ο ηγούμενος με τον εκρηκτικό χαρακτήρα και η σχέση του με την Επανάσταση Όσα μαρτυρούνται από τα έγγραφα που φυλάσσονται στο αρχείο της ιστορικής μονής, αναδεικνύουν επίσης την προσωπικότητα του Αλύπιου, ηγούμενου της Ευαγγελίστριας στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, καθώς και τη σχέση του με τον Καρατάσο (σ.σ. ενδεικτικό των όσων ένωναν τους δύο άντρες είναι πως στην ιστοσελίδα της μονής, monievaggelistrias.gr, ο Αλύπιος μνημονεύεται ως «στενός φίλος τοῦ στρατηγοῦ Καρατάσου»). Η ταύτιση του Αλύπιου με τον Μακεδόνα αγωνιστή, επιβεβαιώνεται και από την εξαίρεση που έγινε από τον επικεφαλής της μονής, με την άρση της απαγόρευσης που ίσχυε για την είσοδο γυναικών. «Έχουμε γραπτή πηγή, που μνημονεύει αυτό το γεγονός. Είναι η επιστολή του Καρατάσου, ο οποίος αναφέρει ότι κατά παρέκκλιση των κανόνων, αφού η Ευαγγελίστρια ήταν άβατη τα χρόνια εκείνα, ο παπα-Αλύπιος επέτρεψε να μπούνε γυναικόπαιδα στο μοναστήρι, προκειμένου να βρούνε καταφύγιο για όσο διήρκησε η μάχη», επισήμανε ο κ. Κουτούμπας, ο οποίος συνθέτοντας το προφίλ του Σκιαθίτη ηγούμενου, τόνισε τα εξής: "Ηταν γιος του Σκιαθίτη προεστού Δημητράκη Οικονόμου και αδερφός του Επιφανίου Δημητριάδη, τον αποίο αποκαλούσαν «Λογιώτατο». Την ιστορία του Αλυπίου, την αναφέρει ακόμη και ο Παπαδιαμάντης στο διήγημα «Μαύρα Κούτσουρα» (σ.σ. δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό του, στο περιοδικό «Καλλιτέχνης» το 1912). Τον παρουσιάζει από νέο παιδί, εστιάζοντας στον εκρηκτικό χαρακτήρα του. Πάντως, οφείλουμε να υπογραμμίσουμε ότι ο Αλύπιος βρέθηκε σε δύσκολες συνθήκες την εποχή εκείνη. Είχε πολλά να αντιμετωπίσει, καθώς και τη δυσμενή στάση των Σκιαθιτών, οι οποίοι διεκδικούσαν από το μοναστήρι διαρκώς χρήματα. Τόσο πριν την Επανάσταση, όσο και κατά τη διάρκεια του Αγώνα, συν ότι είχαν προκύψει οι οπλαρχηγοί που απαιτούσαν εφόδια και τρόφιμα. Εκ των πραγμάτων, το μοναστήρι έπρεπε να εξασφαλίζει τα προς το ζην, για τους μοναχούς, αλλά και όσους βοηθούσε. Έτσι βλέπουμε τον Αλύπιο να δραστηριοποιείται και να στέλνει επιστολές και προς το Εκτελεστικό Σώμα, ζητώντας βοήθεια και χρηματικές απαλλαγές για το μοναστήρι, το οποίο ήταν και Σταυροπηγιακό, ανήκε απευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο». Η «προδοσία» και τα αντίποινα λίγα χρόνια αργότερα Η στάση των κατοίκων του νησιού, εκλήφθηκε ως… προδοσία από τον αρχηγό των επαναστατών. Ο Κωνσταντίνος Κουτούμπας εξήγησε τον λόγο: «Κατ’ αρχάς, πρέπει να διευκρινίσουμε, ότι στη Σκιάθο τότε βρέθηκαν πολλοί πρόσφυγες, σε μια δύσκολη εποχή για το νησί, καθώς είχαν προκύψει ζητήματα επιβίωσης… Αυτές οι συγκυρίες, μπορούν να δικαιολογήσουν, στο μέτρο του δυνατού πάντοτε, τη στάση των Σκιαθιτών απέναντι στον Καρατάσο. Όμως, στα μάτια του τελευταίου, η σύμπλευση ντόπιων και Τούρκων, χαρακτηρίστηκε ως… εχθρική ενέργεια. Αυτό το θίγει στην επιστολή, που απέστειλε προς το Εκτελεστικό Σώμα (σ.σ. ένα από τα δύο Σώματα που συστήθηκαν και αποτέλεσαν την «Προσωρινή Διοίκηση», όπως αυτή θεσπίστηκε στη Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου το 1822)». [caption id="attachment_180023" align="alignnone" width="638"] Το θάρρος των Ελλήνων πριν από διακόσια χρόνια, απέτρεψε την απόβαση του οθωμανικού στρατού στη Σκιάθο[/caption] Και τα αντίποινα δεν άργησαν να έρθουν. «Τρία χρόνια μετά τη μάχη με τον Τοπάλ πασά, οργάνωσαν μια ψευδο-επιδρομή διά θαλάσσης και κατέλαβαν το Κάστρο με τέχνασμα. Οι Σκιαθίτες ύψωσαν λευκή σημαία, ευτυχώς δεν είχαμε θύματα και ο Τάσος Καρατάσος διοίκησε το Κάστρο από το 1826, μέχρι το 1828, που αποχώρησε από τη Σκιάθο. Από τότε χρονολογείται η τελευταία επιστολή που διασώζεται υπογεγραμμένη από εκείνον στη Σκιάθο», είπε ο κ. Κουτούμπας, ο οποίος έκλεισε αναλύοντας τη θεωρία του για τα αίτια που οδήγησαν σε αντιπαράθεση τον γερο-Καρατάσο με τους κατοίκους της Σκιάθου: «Η όξυνση των σχέσεων ανάμεσα στις δύο πλευρές, προήλθε από τα γεγονότα που προηγήθηκαν της μάχης με τον Τοπάλ πασά και κατέληξαν στην ενέργεια του Καρατάσου να στραφεί κατά των συμπατριωτών του, παρότι βρήκε άσυλο στη Σκιάθο. Όμως, αυτό δεν μας εμποδίζει να αναγνωρίσουμε το αγωνιστικό του φρόνημα και να κάνουμε λόγο για έναν αγωνιστή, ο οποίος τύγχανε σεβασμού, τόσο από τους συντρόφους του, όσο και τους κατοίκους των Σποράδων. Ο τρόπος δε, που ηγείται των πραγμάτων, μαρτυρείται στις επιστολές του. Ή όπως όταν ξεκίνησε η Επανάσταση στα νησιά το 1822, οι περισσότεροι οπλαρχηγοί ψήφισαν για αρχηγό τους τον Καρατάσο, κάτι που μαρτυρά τις ηγετικές του ικανότητες. Γενικότερα, τα χρόνια εκείνα ήταν πολυτάραχα για τη Σκιάθο και η συγκέντρωση τόσων ανθρώπων στο νησί δημιούργησε προβλήματα στέγασης και διατροφής, με αποτέλεσμα να προκύψουν οι ληστρικές επιδρομές των «Ολύμπιων», που αποτέλεσαν σημείο τριβής με τον ντόπιο πληθυσμό».