Η εορτή της Μεταμορφώσεως εμφανίζεται περί τον 6^ο μ.Χ. αιώνα στην ιεροσολυμιτική παράδοση και από εκεί εισέρχεται και στην Τάξη της Κωνσταντινουπόλεως από τον 8^ο αιώνα[2], ενώ γίνεται γνωστή επίσημα στην ιεροσολυμιτική Τάξη τον 7^ο και στο Βυζαντινό Εορτολόγιο τον 9^ο αιώνα[3], με την καθιέρωσή της από τον αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ’[4]. Ο εορτασμός της Μεταμορφώσεως πιθανώς ξεκίνησε παλαιότερα στην Παλαιστίνη με την παράλληλη ανάπτυξη της ιερής τοπογραφίας στον τόπο της επί γης παρουσίας του Κυριου[5]. Καθώς αντικατέστησε την εβραϊκή εορτή της Σκηνοπηγίας κατά την οποία εορταζόταν η συγκομιδή των καρπών της γης, συνδέθηκε νωρίς με την συγκομιδή των καρπών της αμπέλου και την ευλογία τους στο ναό, διατηρώντας ταυτόχρονα τον αρχαίο λειτουργικό θεσμό της προσφοράς των απαρχών[6]. Στα παλαιά ευχολόγια βλέπουμε ότι υπήρχε συγκεκριμένη ακολουθία σύμφωνα με την οποία ο αυτοκράτορας τρυγούσε τους αυτοκρατορικούς αμπελώνες μέσα σε ένα ευφρόσυνο εορταστικό κλίμα, όπως προβλέπει το Βαρβερινό ευχολόγιο (8^ος-9^ος αιώνας) και η Έκθεσις της βασιλείου Τάξεως του Κωνσταντίνου Ζ’ Πορφυρογεννήτου(10^ος αιώνας)[7]. Η παράδοση των απαρχών και της ευλογίας του τρύγου πέρασε μέσω της Τάξεως της αυτοκρατορικής αυλής της Κωνσταντινούπολης στο βυζαντινό Ευχολόγιο και από αυτό στην κατά τόπους λατρευτική πράξη[8]. Η εορτή της Μεταμορφώσεως νοηματοδότησε την τελετουργία της εθιμικής Τάξης της Αυλής και την ευλογία των σταφυλών, αφού ο ζοφερός καρπός της ξερής τον υπόλοιπο χρόνο αμπέλου συμβολίζει την ανακαίνιση της Δημιουργίας και τη μεταμόρφωσή της εν Χριστώ, μέσω της μετοχής στο κοινό Ποτήριο, στο Σώμα Του και το Αίμα Του, για την προπαρασκευή των οποίων χρησιμοποιούνται τα αγαθά της γης, ο άρτος και ο οίνος[9]. Απόηχος της παραδόσεως αυτής αποτελεί και η ευλογία των πρώτων σταφυλών της αμπέλου, των πρωτολείων καρπών, μετά την οπισθάμβωνο ευχή, κατά τη θεία Λειτουργία της Μεταμορφώσεως, όπου ευλογείται ο νέος καρπός της αμπέλου. Αν και η ευλογία των σταφυλών γινόταν κατά τόπους την ημέρα του εορτασμού της Κοίμησεως της Θεοτόκου ή της Υψώσεως του Σταυρού, επικράτησε μετά τον 10^ο αιώνα να γίνεται την 6^η Αυγούστου, κατά τον εορτασμό της Μεταμορφώσεως, λόγω των ιδιαίτερων κλιματικών συνθηκών της Μεσογείου όπου τα σταφύλια ωριμάζουν γρηγορότερα, αντικαθιστώντας παράλληλα την ιουδαϊκή εορτή της Σκηνοπηγίας. Αλλά και θεολογικοί λόγοι συνέβαλαν, μιας και η Μεταμόρφωση αποτελεί προανάκρουσμα της τελικής των πάντων μεταμορφώσεως, αλλά και λόγω του ότι ως δεσποτική εορτή πλέον η Μεταμόρφωση είναι επισημότερη της θεομητορικής εορτής της Κοιμήσεως[10]. Πολλοί πιστοί συνηθίζουν μέχρι και σήμερα να μην τρώνε σταφύλι πριν αυτό ευλογηθεί από την εκκλησία την ημέρα της Μεταμορφώσεως[11], τηρώντας το αρχαίο έθος της Εκκλησίας, για το οποίο υπάρχει και σχετικος πατερικός κανόνας[12]. Την εποχή του Μωραϊτίδη, αλλά και πολύ αργότερα, κάθε οικογένεια είχε τα δικά της αμπέλια. Και με τους αμπελώνες αυτούς κάλυπταν τις ετήσιες ανάγκες τους με τις παραγόμενες διάφορες ποικιλίες. Από ‘‘τὰ ραζακιά’’…‘‘τὰ ὡς ἀπὸ ἠλέκτρου ὄντως, τὰ ἀργυρόχρυσα, τὰ ὁποῖα, μετ᾿ ἰδίας ὅλως στοργῆς, ἐθεράπευεν ἡ καλὴ νοικοκυρά, ἀπὸ τοῦ ἄνθους των ἀκόμη, προφυλάττουσα ἀπὸ τοὺς ποικίλους τῆς ἀτμοσφαίρας κινδύνους, ἵνα κατασκευάσῃ δι᾿ αὐτῶν τὰς ξανθὰς καὶ γλυκείας, τὰς ἱερὰς ἀσταφίδας της, δι᾿ ὧν νὰ στολίζῃ τὸ προγονικόν κόλλυβον, τὸ ὁποῖον κατὰ Σάββατον ἔστελλεν εἰς τὸν ἐνοριακόν της ναΐσκον’’,…’’ἀποκρεμῶσα αὐτάς, ἀνὰ ζεύγη, ἀπὸ τῆς μεγάλης τοῦ προδόμου τοῦ οἴκου της δοκοῦ’’, μέχρι και τις ‘‘ὁλόμαυρες μαυροκουροῦνες’’, από τις οποίες ‘‘ἐκθλίβεται τὸ ἅγιον νᾶμα τῆς θείας Μυσταγωγίας’’[13]. Στο διήγημα Η χρυσή καδένα γίνεται αναφορά στο έθιμο τις προσφοράς των πρώτων καρπών της αμπέλου από τις οικογένειες που καλλιεργούσαν αμπελώνες. Τα σταφύλια τοποθετούνταν μέσα σε πλεκτά καλάθια ή κοφίνια τα οποία τοποθετούσαν κάτω από την εικόνα του Χριστού στο τέμπλο, για να διαβαστούν κατά το αρχαίον έθος[14], από τον ιερέα στη θεία Λειτουργία, και να μοιραστούν μαζί με το Αντίδωρο σε όλο το πλήρωμα της εκκλησίας. ‘’Πόσες φορὲς’’ και η Θωμαή, ‘‘δὲν ἐπλήρωσεν ἀπὸ τῶν ἐκλεκτῶν αὐτῶν καρπῶν τὸ λεπτόπλεκτον καλαθάκι της, τὸ κομψόν, τὸ κυμαῖον, πρώτη – πρώτη αὐτή, τὴν ἡμέραν τῆς Μεταμορφώσεως, προσφέρουσα τὰ πρωτόλεια εἰς τὴν ἐκκλησίαν, νὰ [τὰ] εὐλογήσῃ ὁ ἱερεύς, κατὰ τὸ ἔθος, τὸν νεοδρεπῆ τῆς ἀμπέλου καρπόν, καὶ διανείμῃ αὐτὸν εἰς τοὺς πιστούς, μὲ τὸ ἀντίδωρον…             -Καὶ τοῦ χρόνου! ἐπηύχετο ὁ ἱερεὺς πρὸς τὴν εὐλαβῆ νοικοκυράν.             -Καὶ τοῦ χρόνου! ἐπανελάμβανον ἐπευχόμενοι καὶ οἱ πιστοί’’[15]. Λεπτομερή διάταξη της ευλογίας των σταφυλών καταθέτει ο παπα-Γιώργης Ρήγας στο Τυπικό του: ‘‘Μετὰ δὲ τὴν ὀπισθάμβωνον εὐχήν, ψάλλομεν τὸ ἀπολυτίκιον τῆς ἑορτῆς καὶ τὸ κοντάκιον, καὶ ὁ ἱερεὺς Τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν καὶ εὐλογεῖ διὰ τῆς τεταγμένης εὐχῆς τὰς παρατεθειμένας πρὸ τῆς εἰκόνος τοῦ Χριστοῦ σταφυλάς’’[16]. Η διάταξη αυτή ομοιάζει προς τη διάταξη των εορτασίμων κολλύβων, με τη διαφορα ότι στα εορτάσιμα κόλλυβα, μετά την ψαλμώδηση του Απολυτικίου και του Κοντακίου του Αγίου ακολουθεί ως Καὶ νῦν το μαρτυρικό-θεοτοκίον του α’ ήχου, Τῇ πρεσβείᾳ Κύριε[17], ενώ την ημέρα της Μεταμορφώσεως δεν λέγεται εξαιτίας του δεσπόζοντος ρόλου της εορτής, όπου ψαλλομένου του Απολυτικίου σε Εσπερινό και Όρθρο δεν ακολουθεί ομόηχο θεοτοκίο. Η εμφανής αυτή λειτουργική συγγένεια των δύο ευλογιών δηλώνει και την εξ αρχής σύνδεσή τους με τον θεσμό των απαρχών και της προσφοράς των νέων χίδρων και των πρώτων σταφυλών, όπως ορίζεται ήδη από τον γ’ Αποστολικό κανόνα[18]. (*) Το κείμενο αποτελεί μέρος του πονήματος του Κωνσταντίνου Κουτούμπα,  Ἡ Λειτουργικὴ παράδοση στὸ ἔργο τοῦ Ἀλεξάνδρου Μωραϊτίδη, ἔκδ. «Ἱερὀν Προσκύνημα Ὅσιος Ἰωάννης ὁ Ρῶσσος», Ν. Προκόπιον Εὐβοίας 2021. [2] . Δ. Β. Τζέρπου (Πρωτοπρ.), ‘‘Η εορτή της Μεταμορφώσεως του Κυρίου’’, στο Το Χριστιανικόν Εορτολόγιον, Πρακτικά Η’ Πανελληνίου Λειτουργικού Συμποσίου Στελεχών Ιερών Μητροπόλεων, εκδ. «Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος», Σειρά Ποιμαντική Βιβλιοθήκη -15, Αθήνα 2007, σσ. 246-249. [3] . Σκαλτσή Π., ‘‘Η ευλογία των σταφυλιών κατά την εορτή της Μεταμορφώσεως’’, στο Λειτουργικές Μελέτες ΙΙ, εκδ. «Π. Πουρναρά», Θεσσαλονίκη 2006, σ. 304. [4] . Δ. Β. Τζέρπου(Πρωτοπρ.), όπ π., σ. 249. [5] . Όπ. π., σ. 242. [6] . Π. Σκαλτσή, όπ. π., σσ. 300-301. [7] . Όπ. π., σσ. 301-302. [8] . Όπ. π., σσ. 301-303. [9] . Όπ. π., σσ. 304 εξ. [10] . βλ. Π. Σκαλτσή, όπ. π. σσ. 307-312 και Δ. Β. Τζέρπου(Πρωτοπρ.), όπ. π., σσ. 254-255. [11] . Π. Σκαλτσή, όπ. π., σ. 307. [12] . Όπ. π., σ. 302 παρ. 27. [13] . Αλ. Μωραϊτίδη, Τα Διηγήματα, τόμ. Β’, Η χρυσή καδένα, εκδ. «Γνώση & Στιγμή», Αθήνα 1991, σσ. 291-292. [14] . βλ. Τυπικὸν τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκολουθίας, τῆς ἐν Ἱεροσολύμοις Ἁγίας Λαύρας τοῦ ὁσίου καὶ θεοφόρου Πατρὸς ἡμῶν Σάββα, Νεωστὶ τυπωθέν, ἐκ πολλῶν μὲν σφαλμάτων ἐκκαθαρθέν, ἐπιμελείᾳ τε καὶ σπουδῇ Σπυρίδωνος Ἱεροδιακόνου τοῦ Παπαδοπούλου, Ἐνετίησιν 1771, σ. 200 και Γ. Α. Ρήγα(Οικονόμου), Τυπικόν, σ. 713, όπου η ίδια διάταξη: ‘‘Δεῖ εἰδέναι ὅτι παράδοσιν ἔχομεν ἐκ τῶν ἁγίων πατέρων,κατὰ τὴν σωτήριον ταύτην ἑορτὴν τῆς Μεταμορφώσεως ἐσθίειν σταφυλάς, τὴν εὐλογίαν πρότερον παρὰ τοῦ ἱερέως ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ δεχομένας’’. [15] . Αλ. Μωραϊτίδη, όπ. π. [16] . Γ. Α. Ρήγα(Οικονόμου), Τυπικόν, σσ. 712-713. [17] . Παρακλητικὴ, εκδ. «Φως Χ.Ε.Ε.Ν.», Αθήναι 1994, σ. 17, όπου το της Κυριακής εσπέρας μαρτυρικόν. [18] . Π. Σκαλτσή, όπ. π., σσ. 298-299.