Φωτογραφίες : Στέλλα Λεοντιάδου

Ο Γρηγόριος Ε΄ γεννήθηκε το 1746 στη Δημητσάνα Αρκαδίας. Το κοσμικό του όνομα ήταν Γεώργιος Αγγελόπουλος. Από νεαρή ηλικία έδειξε την αγάπη του για τα γράμματα. Φοίτησε σε σχολείο στην πατρίδα του, αργότερα μαθήτευσε δίπλα στον Γιαννιώτη ιεροκήρυκα Δημήτριο Βόδα στην Αθήνα, στη συνέχεια για πέντε χρόνια σπούδασε στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης.

Κατόπιν πήγε στις Στροφάδες, όπου εκάρη μοναχός με το όνομα Γρηγόριος και μετά πήγε στην Πάτμο, όπου σπούδασε θεολογία και φιλολογία στην Πατμιάδα Σχολή. Επέστρεψε στη Σμύρνη, όπου χειροτονήθηκε διάκονος, αρχιδιάκονος και στη συνέχεια ιερέας και αργότερα έγινε πρωτοσύγκελος.

Το 1785 ο Γρηγόριος χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Σμύρνης, με σημαντικό φιλανθρωπικό και ποιμαντικό έργο. Ενίσχυσε την Ευαγγελική Σχολή, βοήθησε όσους Έλληνες κατέφυγαν στη Σμύρνη μετά τα Ορλοφικά και κατάφερε την απαλλαγή των κληρικών από τον κεφαλικό φόρο.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ε ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ ΠΥΛΗ ΑΠΑΓΧΟΝΙΣΜΟΥ

Ο Γρηγόριος εξελέγη Πατριάρχης από την Ιερά Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης όταν απεβίωσε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γεράσιμος Γ΄ την 1.5.1797, αλλά αναγκάσθηκε σε παραίτηση ένα χρόνο μετά λόγω πιέσεων από τις οθωμανικές αρχές και επανεξελέγη το 1806 για να παραιτηθεί εκ νέου για τους ίδιους λόγους δύο χρόνια αργότερα. Το 1818 ανέλαβε πάλι καθήκοντα Πατριάρχου.

Οι οθωμανικές αρχές θέλησαν να τον εξοντώσουν, καθώς πλήθυναν οι εξεγέρσεις σε διάφορα μέρη της υποδουλωμένης Ελλάδος και πίστευαν ότι ο θάνατός του θα καταρράκωνε το ηθικό των σκλαβωμένων Ελλήνων. Έτσι το πρωί της 10ης Απριλίου 1821, ανήμερα της εορτής του Πάσχα, παύθηκε από το αξίωμά του, συνελήφθη, βασανίστηκε και απαγχονίστηκε στην μεσημβρινή πύλη του Πατριαρχείου, η οποία από τότε παραμένει κλειστή. Ο δήμιος είχε αφαιρέσει το εγκόλπιο, το ράσο και το κομπολόι του. Ο όχλος λιθοβολούσε το λείψανο, το οποίο έσυρε στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης και κατόπιν το πέταξαν στον Κεράτιο κόλπο, δεμένο με μία μεγάλη πέτρα για να παραμείνει στο βυθό. Όμως κόπηκε το σχοινί και το λείψανο επέπλεε για τρεις ημέρες στη θάλασσα, μέχρι την ανάσυρσή του από την θάλασσα από έναν Κεφαλλονίτη καπετάνιο ρωσικού πλοίου και κατόπιν μεταφέρθηκε στην Οδησσό όπου εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα και ετάφη με τις δέουσες τιμές την 16.6.1821.

Δεν έγινε γνωστή η τύχη του εγκολπίου του, μέχρι που εμφανίστηκε πολλές δεκαετίες αργότερα σε δημοπρασία στο Λονδίνο. Το αντίγραφο του εγκολπίου το παρουσίασε στις 13.9.2008 στη μονή Ευαγγελίστριας ο ηγούμενος Άγγελος Λύσσαρης. Η παρουσίαση έγινε στο Καθολικό της Μονής κατά τη διάρκεια της πανηγυρικής δοξολογίας στα πλαίσια των εκδηλώσεων για τα 201 χρόνια από την κατασκευή, ευλογία και ύψωση της πρώτης ελληνικής σημαίας στη Σκιάθο. Το εγκόλπιο αγοράσθηκε σε δημοπρασία από εύπορο Έλληνα που θέλησε να κρατήσει την ανωνυμία του και αντίγραφό του δωρήθηκε στη Μονή η οποία φιλοξενεί και άλλα κειμήλια καθώς και σπάνια εκθέματα στα 4 μουσεία που διαθέτει. Κατόπιν το αντίγραφο του πρωτότυπου εγκολπίου δωρήθηκε
αλλού. Ο π. Άγγελος Λύσσαρης ήταν απόγονος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και ο μόνος κληρικός από τους απογόνους των οπλαρχηγών του 1821.

Σ’ αυτό είναι αφιερωμένο το ποίημα “Ματωμένο εγκόλπιο” της Στέλλας Λεοντιάδου από την ποιητική της συλλογή “Μνήμες κι ευωδιές της Πόλης μου” η οποία παρουσιάστηκε τον Αύγουστο 2009 στη Σκιάθο κατά την διάρκεια εκδηλώσεων Μικρασιατικού πολιτισμού.

Ματωμένο εγκόλπιο

Σκιά θανάτου γκρίζα, ζοφερή,

την Πύλη για χρόνια κράτησε κλειστή.

Το σύμβολο ταξίδεψε μακρυά,

σε σκοτεινά, αδιάφανα νερά.

Βεβυλώθηκε, στον όχλο χάθηκε,

ποδοπατήθηκε κι ίσως ξεχάστηκε,

μα κάποια δύναμη θαρρείς θεϊκή

το φύλαξε μ’ ευλάβεια και στοργή.

Έμειναν ρανίδες αίματος μαρτυρικού,

σημάδια πίστης του γενναίου κληρικού.

Αποτυπώματα άλικα, άσβεστα, αχνά,

θαύμα που δεν ξεπλύθηκε απ’ τ’ αλμυρά νερά.

Δωρήθηκε στης Βαγγελίστρας τη μονή

και του πόνου το ταξίδι σταμάτησε εκεί.

Αναπαύεται ατάραχα με κειμήλια ιερά,

ένα κομμάτι ιστορίας που πάντα θα πονά.