Οι φάροι αποτελούν τους φωτεινούς σηματοδότες των θαλασσινών δρόμων. Καθορίζουν τις πορείες των πλοίων και δείχνουν τις σωστές κατευθύνσεις, συμβάλλοντας καθοριστικά στην ασφαλή διέλευσή τους ακόμη και στα πιο δύσκολα περάσματα. Παρά την αλματώδη ανάπτυξη της ηλεκτρονικής ναυτιλίας τις τελευταίες δεκαετίες, με τη χρήση δορυφόρων και GΡS, ο ρόλος τους στη ναυσιπλοΐα παραμένει εξίσου σπουδαίος. Η αναγνωρισιμότητα του χαρακτηριστικού φωτιστικού σήματος κάθε φάρου ορίζεται ως εξασφάλιση της ορθής πλεύσης σε κάθε περίπτωση.

Η πρώτη αναφορά για φάρους απαντάται στον Όμηρο, στην Ιλιάδα. Οι ανάγκες του θαλασσίου εμπορίου και γενικώτερα της ναυσιπλοΐας, επέβαλαν, από τα τέλη του 18ου αιώνα την αναγκαιότητα ανάπτυξης ενός οργανωμένου δικτύου φάρων για την προστασία των πλοίων και των πληρωμάτων, όταν η διαδρομή απαιτούσε τη διέλευση από στενά περάσματα, περιοχές με ξέρες και υφάλους και τους καθοδηγούσαν και στα λιμάνια.

Η ονομασία των φάρων προέρχεται από το αιγυπτιακό νησί Φάρος, στην είσοδο του λιμένος της Αλεξανδρείας, όπου ο αρχιτέκτονας των ελληνιστικών χρόνων Σώστρατος έκτισε έναν πυρσοφόρο πύργο για την επισήμανση της πορείας των πλοίων.

Σημαντικώτεροι φάροι στην αρχαιότητα ήταν ο Φάρος της Αλεξανδρείας και ο Κολοσσός της Ρόδου.

Παλιά άναβαν φωτιά με ξύλα, αποξηραμένα τεμάχια κυπαρισσόξυλου και φρύγανα χρησιμοποιούνταν ως καύσιμο για να διατηρούν τη φωτιά που αποτελούσε το φως του φάρου πριν από αιώνες. Για τη διατήρησή της τα πλοία που χρησιμοποιούσαν το λιμάνι έπρεπε να πληρώνουν ένα τέλος με την άφιξή τους.

Οι πέτρινοι φάροι και φανοί αποτελούν παραδοσιακά μνημεία, άρρηκτα συνδεδεμένα με την ναυτική παράδοση της Ελλάδας.

Εχουν μέση ηλικία περίπου δύο αιώνων και ο καθένας τον δικό του χαρακτήρα και τη δική του ιστορία. Ενδεικτικά, ο εντυπωσιακός Τουρλίτης της Ανδρου, φάρος που «ισορροπεί» σε έναν στενό βράχο στη μέση της θάλασσας, ο φάρος στο Γαϊδουρονήσι της Σύρου που με τα 29,5 μέτρα του από τη γη προς τον ουρανό είναι ο ψηλότερος της χώρας, ο πέτρινος κυκλικός πύργος με τον πυρσό στην κορυφή στο ακρωτήριο Απολυτάρες στα Αντικύθηρα, στον οποίο η πρόσβαση γίνεται με πλωτό μέσο ή από μονοπάτι με δυόμισι ώρες πεζοπορία, ο λευκός φάρος Δουκάτο της Λευκάδας στην άκρη ενός γκρεμού 60 μέτρων πάνω από τα νερά του Ιονίου. Στην ηπειρωτική χώρα, νοτιότερος όλων ο φάρος στο ακρωτήριο Ταίναρο, χτισμένος σε βράχια, εκεί που οι αρχαίοι Ελληνες πίστευαν ότι είναι η πύλη για την Αδη.

Το φαρικό σύστημα της Ελλάδας είναι ένα από τα μεγαλύτερα και πιο οργανωμένα στον κόσμο. Αποτελείται από 1309 φάρους, φανούς και φωτοσημαντήρες, από τους οποίους 57 είναι επιτηρούμενοι, ενώ 6 είναι μόνιμα επανδρωμένοι, σύμφωνα με στοιχεία προηγουμένων ετών.

Στους φάρους οι φαροφύλακες μένουν είτε μόνιμα, ή για μήνες ή 15ήμερα, ή πηγαίνουν καθημερινά για κάποιες ώρες για έλεγχο.

Οι επανδρωμένοι φάροι μάς φαίνονται σαν μικροί ασκητικοί χώροι, τουλάχιστον όπως τους έχουμε δει σε ντοκιμαντέρ, συχνά μακριά από τον πολιτισμό, καθώς δεν είναι εφικτή σε όλους η πρόσβαση με αυτοκίνητο, υπάρχουν φάροι όπου ο φαροφύλακας θα πρέπει να διασχίσει πεζός χωματόδρομο 2 χλμ, ίσως και παραπάνω, με το σακίδιο στον ώμο με τα απαραίτητα για τη διαμονή του. Για κάθε ζημία, συντήρηση ή βλάβη, ο φαροφύλακας πρέπει να είναι εκεί ώστε ο φάρος να ανάψει άμεσα, το φως του να συντροφέψει και να κατευθύνει ναυτικούς και ψαράδες.

Είναι ένα επάγγελμα μοναχικό, με ιδιαιτερότητες αλά και προκλήσεις, καθώς η πολυήμερη παραμονή, ιδιαίτερα όταν αποκλείονται για μέρες λόγω καιρικών συνθηκών, η μοναξιά, η ησυχία, κάνουν άλλους να το λατρέψουν και άλλους να το μισήσουν. Είναι εκείνες οι ξεχωριστές, μοναδικές στιγμές, που ο φαροφύλακας αναμετράται με τον εαυτό του, τις δυνάμεις του και το ψυχικό του σθένος ενάντια στις τρομακτικές, ενίοτε, προκλήσεις της φύσης. Συντροφιά τους τα βιβλία, ραδιόφωνο, ίσως τηλεόραση και ο αληθινός εαυτός τους.

Η παράδοση αναφέρει ότι ο πρώτος φάρος κτίσθηκε το 1927 στην Αίγινα, με ενέργειες του κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια.

Στα χρόνια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου οι φάροι θα υποστούν σημαντικές φθορές, αφού αποτελούσαν εύκολο στόχο στις αεροπορικές και ναυτικές επιδρομές. Μετά την απελευθέρωση, από τους 400 φάρους και φανούς που υπήρχαν σε λειτουργία στις Ελληνικές θάλασσες, βρέθηκαν να λειτουργούν μόνον 28.Το 1945 άρχισε μία συστηματική προσπάθεια για την αποκατάσταση των ζημιών και το 1946 λειτουργούσαν ήδη 374 φάροι, φανοί και φωτοσημαντήρες.

Υπάρχουν διάφορα είδη φάρων, με συνεχές ή περιοδικό φως, αναλάμποντες, με λευκό ή κόκκινο ή πράσινο φως, ανάλογα με τη θέση τους στη στεριά ή στη θάλασσα και τους κινδύνους που υποδεικνύουν.

Το σύνολο των εγκατεστημένων φάρων, η διάταξή τους και τα χαρακτηριστικά εκάστου αποτελούν το φαρικό σύστημα της Χώρας. Αρμόδια Υπηρεσία ελέγχου και γενικής εποπτείας του ελληνικού φαρικού συστήματος είναι η Υπηρεσία Φάρων, ανεξάρτητη Υπηρεσία του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού .

Στους ναυτικούς χάρτες οι φάροι συμβολίζονται με κόκκινο μικρό κύκλο ή με αστερίσκο συνοδευόμενο με κόκκινο λοβό στη γεωγραφική του θέση.

ΕΙΔΗ ΦΑΡΩΝ

ΠΥΡΣΟΙ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ

Λειτούργησαν από το 1830 μέχρι το 1995. Για την αναλαμπή χρησιμοποιούνταν κατάλληλος ωρολογιακός μηχανισμός ο οποίος ανά τακτά διαστήματα κουρδίζονταν από τον φαροφύλακα.

Ήταν τοποθετημένοι κυρίως σε λιμάνια που έδιναν φωτοβολία σε απόσταση 15-25 νμ.

Έχουν όλοι καταργηθεί.

ΠΥΡΣΟΙ ΑΣΕΤΥΛΙΝΗΣ

Λειτουργούσαν από το 1915 μέχρι το 2002. Ήταν αυτόματοι αναλάμποντες και οι πλέον αξιόπιστοι.

Ο εφοδιασμός τους με αέριο ασετιλίνης γινόταν μία φορά ετησίως. Καταργήθηκαν λόγω υψηλού κόστους συντήρησης και λειτουργίας.

ΠΥΡΣΟΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΙ

Λειτουργούν με ηλεκτρικό ρεύμα AC από το δίκτυο της ΔΕΗ. Αξιόπιστοι φάροι με δυνατότητες μεγάλη φωτοβολία και πολύ χαμηλό κόστος συντήρησης λειτουργίας.

ΠΥΡΣΟΙ ΗΛΙΑΚΟΙ

Πυρσοί νέας τεχνολογίας η οποία άρχισε να εφαρμόζεται στο φαρικό δίκτυο από το 1980.

Οι ηλιακοί πυρσοί αντικατέστησαν κυρίως τους πυρσούς ασετιλίνης. Η ηλιακή ακτινοβολία συλλέγεται από τις ηλιακές γεννήτριες και αποθηκεύεται στους συσσωρευτές.

Ο εκλαμπτήρας δημιουργεί τις αναλαμπές, τίθεται σε λειτουργία μετά τη δύση του ηλίου και τροφοδοτεί τη λυχνία του πυρσού. Με την ανατολή του ηλίου το φωτοκύτταρο διακόπτει την τροφοδοσία και σβήνει ο πυρσός. Η χωρητικότητα των συσσωρευτών υπολογίζεται έτσι ώστε ο πυρσός να λειτούργει χωρίς πρόβλημα για 15 μέρες, διάστημα κατά το οποίο θα επικρατούν δυσμενείς καιρικές συνθήκες και δεν θα είναι δυνατή η φόρτιση τους.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Φάρων, το Πολεμικό Ναυτικό θα ανοίξει για το κοινό 18 φάρους σε όλη την Ελλάδα την Κυριακή 18 Αυγούστου, από τις 10:00 έως 14:00 και 17:00 έως 20:00. Ένας από τους Φάρους που θα είναι ανοικτός για το κοινό, είναι ο φάρος “Γουρούνι” στη Σκόπελο, δείτε εδώ .

Η Παγκόσμια Ημέρα Φάρων γιορτάζεται από το 2003 κάθε χρόνο την τρίτη Κυριακή του Αυγούστου.

Για κάθε ναυτικό, η λέξη “Φάρος” σημαίνει σιγουριά, ασφάλεια, ελπίδα, διότι σώζει τη ζωή του και το πλοίο. Όταν –σπάνια, δεν λειτουργήσει ο φάρος λόγω βλάβης, οι ναυτικοί, οι ψαράδες, αισθάνονται μόνοι, αφημένοι στην τύχη τους στο πέλαγος...

Ο συμβολισμός των φάρων απαντάται και στη θαλασσινή λογοτεχνία, πέρα από τις πραγματολογικές καταγραφές και διηγήσεις, που άπτονται των φάρων, ως αναπόσπαστο κομμάτι του ναυτικού βίου.

Ο Νίκος Καββαδίας είναι ίσως ο πλέον αναγνωρίσιμος θαλασσινός λογοτέχνης, ποιητής κατά κύριο λόγο. Στη συνέχεια υπάρχουν αναφορές φάρων στο έργο του Καββαδία, λίγες μόνον από τις πολλές αναφορές του έργου του.

Στο ποίημα «Γράμμα στον ποιητή Καίσαρα Εμμανουήλ»

«Οταν πυκνή η ομίχλη θα μας σκέπαζε

τους φάρους θε ν’ ακούγαμε να κλαίνε…».

Ο ποιητής αναφέρεται στα ηχητικά σήματα, που εκπέμπονται από τους φάρους, όταν επικρατεί πυκνή ομίχλη και δεν γίνεται ορατό το φως τους, κυρίως στις βόρειες θάλασσες. Πρόκειται για συγκεκριμένους, σε κάθε φάρο, συριγμούς, όπως άλλωστε και το φωτιστικό τους σήμα, για να τους διακρίνουν οι καπεταναίοι.

Α’ Μαραμπού

COALIERS 4η και 5η στροφή:

«Ομως περνούν το τρομερό κανάλι του Saint George

κι ορθοπλωρίζουνε για κει που κυβερνάει το πούσι,

που τα καραβοφάναρα, βογκώντας τρομερά

τρελαίνουνε τον άμαθο που θα τα πρωτακούσει.

Περήφανα του Ατλαντικού διαβαίνουν τα νερά

των φαναριών ακολουθώντας πάντα τις σειρήνες…».

Κι εδώ γίνεται λόγος για τα ηχητικά σήματα των φάρων στις βόρειες θάλασσες, όπου επικρατεί πυκνή ομίχλη και το άκουσμά τους προκαλεί φόβο σε όσους δεν έχουν εξοικειωθεί με τους πλόες στα μέρη εκείνα, αν και στην πραγματικότητα αποτελούν σωτήρια βοηθήματα στη ναυσιπλοία. Καραβοφάναρο είναι το ακινητοποιημένο (φουνταρισμένο ή και προσαραγμένο) πλοίο, πάνω στο οποίο έχει τοποθετηθεί φάρος. Coaliers είναι τα καράβια μεταφοράς άνθρακα (κάρβουνου) για τον ανεφοδιασμό των ατμόπλοιων. Saint George ονομάζεται ο δίαυλος ανάμεσα σε Ιρλανδία και Ουαλία (1).

Το ποίημα «Μαύρη Λίστα» αρχίζει ως εξής:

«Είναι κάτι μεσόκοποι καπεταναίοι Εγγλέζοι,

που φάγανε τα νιάτα τους στις γέφυρες επάνω,

σε βάρδιες εξαντλητικές, κοιτώντας τα φανάρια,

σε θεωρίες παράξενες για στίγματα, για μήκη…».

Επισημαίνεται εδώ η επίμονη, προσεκτική αναζήτηση και παρατήρηση των φάρων για τη διασφάλιση του πλου.

Β’ Πούσι

«Επεσε το πούσι αποβραδίς

το καραβοφάναρο χαμένο

κι έφτασες χωρίς να σε προσμένω

μεσ’ στην τιμονιέρα να με δεις…» .

Προφανής κι εδώ η αναφορά αναζήτησης φάρου (καραβοφάναρου), που ακόμη δεν είχε γίνει ορατός.

«Στεργιανή Ζάλη» υπάρχει μνεία για φάρους και την αγωνία των ναυτικών να τους πλησιάσουν ταξιδεύοντας προς την ολοκλήρωση του πλου:

«Βαρέθηκαν οι ναύτες στο τιμόνι

το ’να σου μάτι γέρνει και κοιμάται

αγρυπνά το δεξί και θυμάται

τον φανό που χτυπά μα δε ζυγώνει…».

«Εσμεράλδα»

«Ολονυκτίς τον πότισες με το κρασί του Μίδα

κι ο φάρος τον ελίκνιζε με τρεις αναλαμπές.

Δίπλα ο λοστρόμος με μακριά πειρατική πλεξίδα

κι αλάργα μας το σκοτεινό λιμάνι του Gabes» ).

Προφανώς ο Καββαδίας αναφέρεται σε κάποιον φάρο στις ακτές της Τυνησίας, όπου και η παραλιακή πόλη Γκαμπές.

Στο «Σταυρός του Νότου» στην 6η στροφή υπάρχει ωραία παρομοίωση για την απαστράπτουσα λάμα μαχαιριού:

«Σ’ ένα μαγαζί του Nossi Be

πήρες το μαχαίρι, δυο σελίνια,

μέρα μεσημέρι απά στη λίνια

ξάστραψε σα φάρου αναλαμπή…».

Στέλλα Λεοντιάδου

Πηγές Ταχυδρόμος, Υπηρεσία Φάρων, kolydas.gr, Βικιπαιδεια, News24/7, Καθημερινή

Φωτογραφίες travelvibe, faroi, skai, ortsa, alt