Οι ΦΡΥΚΤΩΡΙΕΣ παρουσιάζουν την ομιλία «Η συμμετοχή των Βορείων Σποράδων στην επανάσταση του ᾿21». (*) ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΣΑΜΨΩΝ, Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου. - ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΘΕΜΑΤΟΣ : Συνθέτοντας από λιγοστά έγγραφα την ιστορία των Βορείων Σποράδων στα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας και στα χρόνια της επανάστασης του 1821 μπορούμε σαν συμπέρασμα να πούμε ότι τα νησιά δεν γνώρισαν την τουρκική καταπίεση λόγω της μη μόνιμης παρουσίας Τούρκων, ωστόσο οι κάτοικοι δεν δίστασαν να εξεγερθούν βοηθώντας με τα πλοία τους και με έμψυχο υλικό τους οπλαρχηγούς της ηπειρωτικής Ελλάδος και να λάβουν ενεργό μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις ήδη από την εποχή του Α΄ Ρωσοτουρκικού πολέμου (1770-1792). Αν και η οικονομία των νησιών ανθούσε και με τα πλοία που διέθεταν οι κάτοικοι μπορούσαν να ταξιδεύουν ελεύθερα κάνοντας εμπόριο στο Αιγαίο, οι Σκοπελίτες και Σκιαθίτες στα προεπαναστικά κινήματα (1805-1810) εξεγέρθηκαν και διέθεσαν τα πλοία τους στις εκστρατείες των οπλαρχηγών του Ολύμπου. Με την έναρξη της επανάστασης το 1821 πλοιοκτήτες από τη Σκόπελο, Σκιάθο και Σκύρο διέθεσαν τα πλοία τους και συμμετείχαν σε αποστολές στη Μακεδονία, Θεσσαλία και Εύβοια. Επίσης οι κάτοικοι για αρκετά χρόνια περιέθαλψαν χιλιάδες πρόσφυγες από τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία που κατέφυγαν στα νησιά, τα οποία αποτελούσαν έναν ελεύθερο και ασφαλή χώρο για τους υπόδουλους και κατατρεγμένους Έλληνες. Στο τέλος του αγώνα όμως, ο εμπορικός στόλος και γενικά η οικονομία των νησιών βρέθηκε σε κακή κατάσταση λόγω των προσφορών των κατοίκων στον αγώνα και λόγω των διαρπαγών και καταστροφών από πειρατικά σώματα του Βορείου Αιγαίου. ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΣΑΜΨΩΝ (CV)  Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας Tμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Εκπαίδευση Πτυχίο Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με βαθμό "Λίαν Καλώς". Διδακτορική διατριβή με θέμα "Η Νεολιθική και ΠΕ Ι στην Εύβοια" με βαθμό "Άριστα" στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. 1983-1984 Εκπαιδευτική άδεια στο εξωτερικό. Σπουδές Περιβαλλοντικής Αρχαιολογίας στο Department of Prehistory του Πανεπιστημίου του Sheffield της Αγγλίας ως visiting lecturer. Παρακολούθηση εργαστηριακών μαθημάτων δενδροχρονολογίας, παλαιοβοτανικής, φυσικής ανθρωπολογίας και αρχαιογεωλογίας. Eιδίκευση στη μελέτη οστών ζώων και στην παλαιοπαθολογία. 1999 Εκπαιδευτικό ταξίδι ενός μηνός έπειτα από πρόσκληση του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στο Βερολίνο. Μελέτη σε ειδικές βιβλιοθήκες αρχαιολογικού υλικού της Εγγύς Ανατολής (Μεσολιθική- Νεολιθική περίοδος) και διαλέξεις για το χώρο του Αιγαίου στο Frei Universität. Συμμετοχή σε έρευνες εκτός Ελλάδος 1983 Συμμετοχή σε ανασκαφές και επιφανειακές έρευνες στην περιοχή Υοrkshire (York, Robin's Hood cave). 1984 Συμμετοχή σε συστηματική επιφανειακή έρευνα ενός μηνός υπό τον καθ. Marek Svelebil στη νότια Ιρλανδία (περιοχή Cork) για τον εντοπισμό μεσολιθικών θέσεων. Συνεργασία στη μελέτη της μεσολιθικής λιθοτεχνίας. 1985 Εκπαιδευτικό ταξίδι ενός μηνός στην Ιορδανία για την έρευνα και μελέτη παλαιολιθικών και νεολιθικών θέσεων της Εγγύς Ανατολής στα πλαίσια μορφωτικών ανταλλαγών του Υπουργείου Πολιτισμού. 1997 Έρευνα με ομάδα του Πολυτεχνείου Αθηνών σε αρχαιολογικές θέσεις του Περού (Ιούλιος -Αύγουστος 1997). 1998 Συμμετοχή και συνεργασία σε συστηματική ανασκαφή του σπηλαίου Ηayonim στο Ισραήλ (κατοίκηση από την Κατώτερη Παλαιολιθική μέχρι τη Νατούφια περίοδο, 250000-12000 ΒΡ) υπό τον καθηγητή του Harvard University O. Bar-Yosef. 2004-2011 Οργάνωση πολυετούς ερευνητικού προγράμματος για την έρευνα σε θέσεις των Μάγια στην Κεντρική Αμερική (Μεξικό-Γουατεμάλα). Αδελφοποίηση του Πανεπιστημίου Αιγαίου με την Αρχαιολογική υπηρεσία (INAH) του Μεξικού. Ξένες Γλώσσες Αγγλικά, Γαλλικά Προϋπηρεσία 1973-1976: Επιμελητής Αρχαιοτήτων Ευβοίας. 1976-1980: Επιμελητής Αρχαιοτήτων στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου. 1980-1981: Επιμελητής Αρχαιοτήτων στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Θηβών. 1981-1991: Επιμελητής και από το 1983 Έφορος Αρχαιοτήτων στην IA' Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκίδας. 1991-1994: Έφορος Αρχαιοτήτων στην Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, όπου προϊστάμενος κατά το διάστημα 1991-1992. 1995-1997: Έφορος Αρχαιοτήτων και προϊστάμενος στην ΚΑ' Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. 1997-1999: Εφορεία Αρχαιοπωλείων και Ιδιωτικών Συλλογών 1999-2011: Καθηγητής Α ́ στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών. Οι σπουδαιότερες έρευνες 1977-1980: Δωδεκάνησα. Συστηματικές ανασκαφές Δωδεκάνησα (Ρόδος, Τήλος, Αλιμνιά, Λέρος, Γυαλί Νισύρου) και επιφανειακές έρευνες με σκοπό τον εντοπισμό και την τοπογραφική αποτύπωση προϊστορικών θέσεων. Εντοπίστηκαν στα Δωδεκάνησα 26 θέσεις και μαζί με τις ανασκαφές σε δύο σπήλαια (Κούμελο Αρχαγγέλου και Καλυθιές) και σε ανοιχτές θέσεις (Ρόδος, Αλιμνιά, Παρθένι Λέρου) καθορίστηκε με ακρίβεια η διαδοχή των νεολιθικών φάσεων στο ΝΑ Αιγαίο και καθιερώθηκε νέα ορολογία. Δημοσιεύσεις άρθρων σε περιοδικά και τελική δημοσίευση σε αυτοτελή τόμο (1987). 1982-1987: Μάνικα Χαλκίδας. Ανασκαφή Πρωτοελλαδικής πόλης και νεκροταφείου της 3ης χιλιετίας π.Χ. Χρηματοδότηση από National Geographic Society. Πρόκειται για ανασκαφή σε πολλούς τομείς με την αποκάλυψη αψιδωτών και ορθογώνιων κτισμάτων και μιας εκατοντάδας μνημειωδών τάφων. Δημοσίευση των ανασκαφών σε 2 τόμους (1985 και 1988). Πολλά άρθρα και ανακοινώσεις σε συνέδρια. 1986-1996: Γυαλί Νισύρου. Ανασκαφή νεολιθικού οικισμού και νεκροταφείου. Χρηματοδότηση από το Υπουργείο Αιγαίου. Επιφανειακές έρευνες και διασκοπήσεις σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωφυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αρχαιομετρικές έρευνες σε συνεργασία με τον “Δημόκριτο” και με την Ακαδημία Αθηνών (δρ. Ι. Λυριτζής). Συστηματική εθνοαρχαιολογική έρευνα και τοπογραφική αποτύπωση νεότερων αγροτικών κτισμάτων στο νησί. Δημοσιεύσεις σε δύο τόμους (1988, 1997) και πολλές εργασίες σε επιστημονικά περιοδικά. 1986-1991: Σκοτεινή Θαρρουνίων Ευβοίας. Ανασκαφή σπηλαίου, οικισμού και νεκροταφείου με ευρήματα νεολιθικής περιόδου. Η τεράστια συγκέντρωση ευρημάτων της Νεότερης Νεολιθικής φωτίζει όλη την κεραμική ακολουθία της περιόδου στην κεντρική Ελλάδα. Επιφανειακές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή για τον εντοπισμό Νεολιθικών και ΠΕ θέσεων. Τελική δημοσίευση σε αυτοτελή τόμο (1993). 1992-1996: Σπήλαιο Κύκλωπα στα Γιούρα Αλοννήσου. Ανασκαφή με ευρήματα της Νεολιθικής και Μεσολιθικής περιόδου. Χρηματοδότηση από το Institute for the Aegean Prehistory. Επιφανειακές έρευνες στα Ερημόνησα των Β. Σποράδων. Για πρώτη φορά εντοπίζονται επάλληλα Μεσολιθικά στρώματα κατοίκησης στο χώρο του Αιγαίου που χρονολογούνται από την 9η έως την 7η χιλιετία π.Χ. Τελική δημοσίευση από το INSTAP σε δύο τόμους (2008, 2011). Μελέτες σε επιστημονικά περιοδικά και ανακοινώσεις σε συνέδρια. 1992-1994: Σπήλαιο Λιμνών Καστριών Καλαβρύτων. Ανασκαφή στο σπήλαιο με ευρήματα της Νεολιθικής και της Χαλκοκρατίας. Εθνοαρχαιολογική μελέτη της περιοχής και επιφανειακή έρευνα για εντοπισμό νέων θέσεων. Τελική δημοσίευση σε αυτοτελή τόμο (1997). 1994-2017: Σπήλαιο Σαρακηνού Κωπαϊδας. Εκτεταμένη ανασκαφή με ευρήματα συνεχούς κατοίκησης από τη Μέση Παλαιολιθική μέχρι την ύστερη Χαλκοκρατία. Το πρόγραμμα (Kopais project) περιλαμβάνει επιφανειακή έρευνα, καταγραφή και αποτύπωση όλων των σπηλαίων της λεκάνης της Κωπαϊδας. Μελέτες σε επιστημονικά περιοδικά. Συμμετοχή σε συνέδρια. Τελική δημοσίευση σε 4 τόμους (2008, 2014, 2015, 2016). Ετοιμάζεται ο 5 ος τόμος. 1995-2003: Συστηματική ανασκαφή στο νεολιθικό οικισμό Φτελιάς Μυκόνου με χρηματοδότηση του INSTAP. Εντοπίστηκε σημαντική εγκατάσταση με κτηριακά λείψανα και άφθονα ευρήματα της Νεότερης Νεολιθικής. Η ύπαρξη επάλληλων οικοδομικών φάσεων με παχιές επιχώσεις δείχνει ότι πρόκειται για σημαντικό κέντρο των Κυκλάδων. Επιφανειακή έρευνα στη Μύκονο, Δήλο και Ρήνεια. Τελική δημοσίευση σε δύο τόμους (2002, 2018) 1996-2005: Πανεπιστημιακή ανασκαφή μεσολιθικού οικισμού και νεκροταφείου στη θέση Μαρουλάς Κύθνου (αρχή 9ης χιλιετίας π.Χ.). Συστηματική επιφανειακή έρευνα στο νησί που απέδωσε πέντε νέες μεσολιθικές θέσεις και πολλές νεολιθικές. Η τελική δημοσίευση έγινε το 2010 από την Ακαδημία Επιστημών της Κρακοβίας και το Παν. Αιγαίου με δαπάνη του ΙΝSTAP. 2003-2013: Αρχαιολογική και εθνοαρχαιολογική έρευνα στη νήσο Ικαρία χρηματοδοτούμενη από το INSTAP. Τον πρώτο χρόνο της έρευνας εντοπίστηκαν και μελετήθηκαν δύο δεκάδες προϊστορικών θέσεων. Διεξήχθη πανεπιστημιακή ανασκαφική έρευνα στο Μεσολιθικό οικισμό στη θέση Κεραμέ και σε δύο νεολιθικούς οικισμούς στις θέσεις Νίφι και Γλαρέδο. Η τελική δημοσίευση έγινε σε τόμο το 2014. 2009-2015: Εθνοαρχαιολογική έρευνα του Πανεπιστημίου Αιγαίου στο νησί Χάλκη της Δωδεκανήσου. Επιφανειακή έρευνα σε ολόκληρο το νησί για την καταγραφή και αποτύπωση μοναδικών μνημειωδών κτισμάτων τύπου «κύφης» και άλλων αγροτικών κτηρίων της ύστερης Βυζαντινής περιόδου και της τουρκοκρατίας. Κατά την έρευνα εντοπίστηκαν Νεολιθικές θέσεις και μία Μεσολιθική. Ετοιμάζεται η τελική δημοσίευση. 2006-2013: Επιφανειακές έρευνες και ανασκαφές του Πανεπιστημίου Αιγαίου στην Ιορδανία στην περιοχή Σάφι. Μεταξύ 2008 και 2011 διεξήχθη ανασκαφή σε οικισμό της Προκεραμεικής Νεολιθικής Β στη θέση Wadi Hamarash. Βρέθηκαν επάλληλες οικοδομικές φάσεις με διώροφα κτίσματα και ένα σημαντικό κοινοτικό κτήριο (8000- 7800 π.Χ.). Από το 2011 μέχρι το 2013 ανεσκάφη στη θέση Wadi Sharara παλαιότερος οικισμός της Προκεραμεικής Νεολιθικής Α του 10000-9500 π.Χ. με κυκλικά κτήρια. Η πρώτη θέση δημοσιεύθηκε σε τόμο το 2013, ενώ ετοιμάζεται η δημοσίευση της δεύτερης. ́Αρθρα έχουν δημοσιευθεί σε ξένα περιοδικά. Υπήρξε συμμετοχή σε δύο συνέδρια. ΒΙΒΛΙΑ 48 βιβλία μερικά των οποίων είναι τα κάτωθι: Η Νεολιθική και η ΠΕ Ι στην Εύβοια, Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών, Αθήνα 1981. Ευβοϊκή Κύμη Ι, Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών, Xαλκίδα 1981. Μάνικα. Μία Πρωτοελλαδική πόλη στη Χαλκίδα, Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών. Αθήνα 1985. Η Nεολιθική περίοδος στα Δωδεκάνησα, Αθήνα (ΤΑΠΑ) 1987. Η Nεολιθική κατοίκηση στο Γυαλί της Νισύρου, Αθήνα 1988. Σκοτεινή Θαρρουνίων. Το σπήλαιο, ο οικισμός και το νεκροταφείο, Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα 1993. Τo σπήλαιο των Λιμνών στα Καστριά Καλαβρύτων. Μία προϊστορική θέση στην ορεινή Πελοπόννησο, Αθήνα, Εταιρεία Πελοποννησιακών Σπουδών, Αθήνα 1997. Προϊστορία του Αιγαίου. Παλαιολιθική, Μεσολιθική, Νεολιθική, εκδόσεις Ατραπός, Αθήνα 2006. Προϊστορική αρχαιολογία της Μεσογείου, εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 2007 The Neolithic and Bronze Age Occupation of the Sarakenos Cave in Boeotia. Cave Settlement Patterns and Population Movements in Central and Southern Greece, University of the Aegean 2008. Τhe Cyclops Cave on the island of Youra, Greece. Mesolithic and Neolithic networks in the Northern Aegean Basin, Vol. I. Intra-site Analysis, Local Industries and Regional Site Distribution, INSTAP Academic Press, Philadelphia 2008. Τhe Prehistory of the island of Kythnos and the Mesolithic settlement at Maroulas, Polish Academy of Sciences and Aegean University, Krakow 2010. Wadi Hamarash 1. An early PPNB settlement at Wadi al-Hasa, Jordan, University of the Aegean, Athens 2013. Sampson Α. and Tsourouni Τ., Ftelia on Mykonos, Greece. Neolithic networks in the Southern Aegean Basin, vol. II, University of the Aegean, Monograph Series 7, Athens 2018. Palaeolithic and Mesolithic sailors in the Aegean and the Near East, Cambridge Scholars Publishing, 2019. Papers 210 εκ των οποίων κυριότερα είναι τα κάτωθι: The Early Helladic graves of Manika. Contribution to the socioeconomic conditions of the Early Bronze Age, Aegaeum 1, Liege 1987, 195. Late Neolithic remains at Tharrounia, Euboea. A model for the seasonal use of settlements and caves, BSA 87 (1992), 61. Stos-Gale Z., Sampson A., Mangou E. (1996) Analyses of metal artifacts from the Early Helladic cemetery of Manika on Euboea, Αegean Archaeology 3, Warsaw, pp. 49-62. 5 The Mesolithic and Neolithic habitation in the cave of Cyclope, Youra, Northern Sporades, BSA 93 (1998), pp. 1-22. A. Sampson, Y. Facorellis, Y. Maniatis (2000) New evidence for the cave occupation during the late Neolithic period in Greece, Proceedings of C14 Conference Lyon, 2. A. Sampson, J. Kozlowski, M. Kaczanowska (2003) The Mesolithic chipped stone industries from the Cyclops Cave, in C. Perlès and N. Galanidou (ed.), The Greek Mesolithic: problems and perspectives, BSA, pp. 123-130. The architecture in the Neolithic settlement of Ftelia on Mykonos, in N. Brodie, J. Doole, G. Gavalas and C. Renfrew (eds), Horizon. A colloquium on the prehistory of the Cyclades, Cambridge 2008, pp. 29-38. Νeolithic and Bronze Age incised symbols in the Greek area, in the Proceedings of the Inter. Conference “Signs of Civilization”, Novi Sad 2009, pp. 187-192. Sampson A., Kozlowski J., Kaczanowska M. (2009) Sarakenos Cave in Boeotia from Palaeolithic to the Early Bronze Age, in Eurasian Prehistory 6 (1), pp. 1-33. Drivaliari N., Liritzis I., Sampson A., Theodorakopoulou K., Basiakos I. (2011) Indicative palaeoclimatic variation during the Mesolithic and Neolithic from isotopic data and correlation with cultural phases, in A. Sampson (ed.),Τhe Cyclops Cave on the island of Youra, Greece. Mesolithic and Neolithic networks in the Northern Aegean Basin, vol 2, INSTAP Monograph Series, Philadelphia. Mastrogiannopoulou V. and Sampson A. (2017) Εuboea during the Neolithic period: A review of the evidence, in Z. Tankosic, F. Mavridis, and M. Kosma, The Archaeology of Euboea from Prehistoric to Byzantine Times, Norwegian Institute of Athens, pp. 33-49. Sampson A. (2018) Τhe Mesolithic Hunter-gatherers in the southern Mediterranean and their contribution in the Neolithisation of the Aegean, Archaeology and Culture, vol. 1, pp. 11-36. Sampson A. and Mastrogiannopoulou V. (2018) Late Neolithic traditions: Evidence from Sarakenos Cave in S. Dietz, F. Mavrides, Z. Tancosic and T. Takaoglou (eds), Communities in transition, Monographs of the Danish Institute of Athens, pp. 260- 268. Wang X., Zhang X, Fan A., Sampson A., Wud X., Gaoa J., Huang F., Jin Z. (2018) Strontium isotopic evidence for the provenance of occupants and subsistence of Sarakenos Cave in prehistoric Greece, Quaternary International, pp. 13-22. Sampson A., Kabouroglou E., Kozlowski J., Kaczanowska M. (2018) Presence of Neanderthals on the Island of Agios Efstratios and Probable Networks of Contacts in the Northeastern Aegean during the early Middle Palaeolithic, Annals of Archaeology vol 1, issue 1, pp. 39-56. Marta Pereira Verdugo et al. (2019) Ancient cattle genomics, origins, and rapid turnover in the Fertile Crescent, Science vol. 365, pp. 173-176. Wadi Sharara: A PPNA Site at Wadi al-Hasa, Jordan (2020) Annals of Archaeology, III, pp. 41-51.