Δυο λόγια για τη σειρά αυτή των άρθρων: Είναι μια σύντομη, πρακτική δημόσια συζήτηση, σε έξι άρθρα, για το πού πηγαίνει η Σκιάθος. Για την ταυτότητα του νησιού, την τοπική οικονομία, τον τουρισμό, την τεχνολογία, τους νέους. Όχι για να ασκηθεί κριτική στους πάντες, αλλά για να στοχαστούμε τι είναι η Σκιάθος σήμερα, και τι μπορεί να είναι το 2035 ή 2055, 65…95…

Η Σκιάθος μοιάζει ζωντανή, γεμάτη, δυναμική. Αρκεί να τη δει κάποιος από Μάιο ως Σεπτέμβριο. Όμως η αλήθεια κρύβεται σε αυτό που δεν φαίνεται εύκολα: το νησί ζει μόνο από, ή ίσως καλύτερα για, τον τουρισμό. Και τίποτα άλλο.

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, περίπου 92% των επαγγελματιών του νησιού απασχολούνται άμεσα ή έμμεσα σε δραστηριότητες που σχετίζονται με τον τουρισμό. Είτε εργάζονται σε ξενοδοχεία, εστιατόρια, τουριστικά καταστήματα, είτε προσφέρουν υπηρεσίες που εξαρτώνται από την τουριστική κίνηση.

Αν δούμε τα υπόλοιπα μεγέθη:

• ο πρωτογενής (αλιεία, γεωργία, κτηνοτροφία) μόλις 0,6% το οποίο διοχετεύεται στην αγορά του τουρισμού,
• ο δευτερογενής τομέας (τεχνικά επαγγέλματα, οικοδομή, βιοτεχνία) καλύπτει περίπου 7,4%το οποίο βέβαια επικεντρώνεται επίσης στον τουρισμό,
• ενώ ο υπόλοιπος τριτογενής τομέας, όπως η ναυτιλία, δεν καταγράφεται καν στα μεγέθη, αφού έχουν απομείνει πέντε-έξι ενεργοί ναυτικοί και ελάχιστα νέα παιδιά που ετοιμάζονται, με το καλό, για τις θάλασσες.

Δηλαδή, όταν η τουριστική σεζόν τελειώνει, το νησί σχεδόν "σβήνει". Αυτό δεν είναι φυσιολογική οικονομική λειτουργία. Είναι ορισμός μονοκαλλιέργειας.

Η μονοκαλλιέργεια είναι επικίνδυνη, σε κάθε επίπεδο. Μοιάζει να φέρνει σταθερότητα, αλλά είναι απλώς ευκολία – και επικίνδυνος εφησυχασμός. Διότι, όταν τα πάντα εξαρτώνται από έναν μόνο "πνεύμονα", αρκεί μια κρίση για να σου κόψει την ανάσα.

Το βιώσαμε με την πανδημία. Το βλέπουμε με κάθε γεωπολιτική αστάθεια. Το νιώθουμε κάθε χρονιά που οι προκρατήσεις αργούν ή όταν οι πτήσεις μειώνονται.

Στη Σκιάθο, δεν έχουμε εναλλακτικά στηρίγματα. Ό,τι κι αν συμβεί στον τουρισμό, επηρεάζει τους πάντες: από τον εργάτη μέχρι τον φούρναρη, από τον ταξιτζή μέχρι τον γιατρό. Γιατί όλα είναι συνδεδεμένα με την τουριστική ροή.

Κι όμως, λίγοι το συζητούν σοβαρά. Η κουλτούρα μας έχει γίνει “να βγάλουμε τη χρονιά”. Αν περάσει καλά το καλοκαίρι, λέμε «δόξα τω Θεώ». Κι ας είναι ο χειμώνας άδειος. Κι ας μην υπάρχει κάτι άλλο να μας κρατήσει.

Ας κοιτάξουμε γύρω:

• Η οικοδομή, ενώ ξανάρχισε – έστω με «ενδοοικογενειακά» προβλήματα στο Νησί – δεν στηρίζεται σε στρατηγική. Χτίζουμε σχεδόν χωρίς χωροταξικό μέτρο, με δανεικά από τράπεζες ή από συστήματα αγοράς που συχνά υπερβαίνουν τις πραγματικές δυνατότητες απόσβεσης – πόσο μάλλον αληθινής κερδοφορίας.
• Οι επιπλοποιοί, οι τεχνίτες, οι μικροί βιοτέχνεςβλέπουν τους πελάτες να προτιμούν φτηνότερα εισαγόμενα ή έτοιμες λύσεις που έρχονται στο νησί με οποιονδήποτε τρόπο.
• Οι αγρότες και οι τοπικοί παραγωγοί δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τις τιμές μεγάλων προμηθευτών, κι ας έχουν καλύτερο προϊόν. Το τουριστικό σύστημα ζητά "ποσότητα και φτηνά", όχι "ποιότητα και δίκαια".

Το αποτέλεσμα; Κανένας νέος δεν θέλει να μπει σε τέτοιους κλάδους. Και οι παλιοί αποσύρονται χωρίς διάδοχη κατάσταση. Δεν υπάρχει προσδοκία.

Στα πιο "οικονομικά", για το Νησί τα πράγματα μάλλον δεν είναι τόσο εύρωστα όσο φαίνονται, καθώς η σχέση δανεισμού προς καταθέσεις στο νησί παραμένει από τις υψηλότερες που έχουν καταγραφεί. Αυτό ονομάζεται Οικονομικός Κίνδυνος ή Χρηματοοικονομική Ευθραυστότητα (Financial Fragility). Μετριέται από τη λεγόμενη σχέση δανείων προς καταθέσεις (Loan-to-Deposit Ratio – LDR) και δείχνει πόσο εξαρτάται ένα οικονομικό σύστημα από δανεικά κεφάλαια. Όσο ο δείκτης αυτός πλησιάζει ή ξεπερνά το 100%, τόσο αυξάνεται ο πιστωτικός κίνδυνος και ο κίνδυνος ρευστότητας, γιατί δεν υπάρχει επαρκές αποθεματικό να απορροφήσει τυχόν κρίσεις – που θα έρθουν, σίγουρα. Και κάπου εκεί, ξεπουλιούνται περιουσίες Σκιαθιτών σε τρίτα χέρια – θέμα με το οποίο θα ασχοληθούμε σε επόμενο άρθρο.

Με απλά λόγια: αν στηριζόμαστε σε δανεικά ή σε μελλοντικά έσοδα (άρα πάλι δανεικά) και κάτι πάει στραβά (π.χ. μια “κακή τουριστική χρονιά”, ένα μη αντιμετωπίσιμο φυσικό φαινόμενο…), το σοκ δεν μπορεί να απορροφηθεί, και γίνεται ζημιά πολλαπλή: οικονομική, ψυχολογική και κοινωνική.

Όχι, δεν συζητάμε να κόψουμε τον τουρισμό. Θα ήταν αστείο και ανεύθυνο. Αλλά χρειάζεται να χτίσουμε και κάτι άλλο δίπλα του.

Χρειαζόμαστε τοπική παραγωγή, ψηφιακές υπηρεσίες, πολιτιστική δραστηριότητα, εκπαιδευτικές μονάδες, επενδύσεις με εξωστρέφεια κι εκτός του Νησιού. Κυρίως όμως υποστήριξη από την τοπική κοινωνία στους ανθρώπους που τολμούν να δοκιμάσουν κάτι διαφορετικό. Και τέλος, λίγη συμπάθεια στην "κατσίκα του γείτονα".

Αλλιώς, απλώς θα περιμένουμε το επόμενο καλοκαίρι. Και το μεθεπόμενο. Μέχρι να έρθει εκείνο το καλοκαίρι που δεν θα έρθει κανείς.

Στο επόμενο άρθρο:

Τι σηκώνει πραγματικά η Σκιάθος; Υπάρχει όριο στην τουριστική πίεση; Πού σταματά η μεγέθυνση και αρχίζει η φθορά στο περιβάλλον, την ποιότητα ζωής και την τοπική συνοχή;