Η 24η Οκτωβρίου έχει ορισθεί από τα Ηνωμένα Έθνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση ως «Ημέρα αφιερωμένη στις Ακτές της Μεσογείου», με σκοπό την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ακτές της Μεσογείου καθώς και για την αειφορική διαχείριση των ακτών της Μεσογείου. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι η μόλυνση των νερών, ο κίνδυνος εξαφάνισης ειδών από την πανίδα και την χλωρίδα, η υπεραλίευση και η δραματική αστικοποίηση του παράκτιου περιβάλλοντος. Η ρύπανση του νερού αποτελεί μία από τις σημαντικότερες φυσικές καταστροφές του πλανήτη. Το νερό και ο αέρας είναι τα πλέον απαραίτητα στοιχεία της φύσεως, για την διατήρηση της ζωής του ανθρώπου και κάθε ζωικού και φυτικού οργανισμού. Η ρύπανση μπορεί να είναι ενεργειακή, χημική ή βιολογική. Η ρύπανση χωρίζεται σε δυο κατηγορίες: · Την άμεση ρύπανση δηλαδή αυτή που μπορούμε να τη δούμε όπως κάθε ουσία που εμποδίζει την κανονική χρήση του νερού, τα τοξικά απόβλητα που σκοτώνουν αμέσως τα ψάρια και · Την έμμεση ρύπανση, δηλαδή που δεν είναι ορατή και σιγά σιγά προκαλούνται αλλαγές στα είδη που βρίσκονται στο νερό. Πηγές ρύπανσης νερού Οι σπουδαιότερες πηγές ρύπανσης, οι οποίες επιβαρύνουν κατ΄ αρχήν τα επιφανειακά νερά και στη συνέχεια τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες, μπορεί να ταξινομηθούν στις εξής κατηγορίες: · Όξινη βροχή: ρύπανση των αέριων ρύπων με τη βροχή, το χιόνι, τον άνεμο ή λόγω βαρύτητας. · Βιομηχανικά υγρά απόβλητα: που μπορεί να είναι παρόμοια με τα αστικά λύματα ή να περιέχουν και επικίνδυνα ή και τοξικά στοιχεία. · Αέριοι ρύποι: προσκολλώνται σε αιωρούμενα σωματίδια, μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις και καταλήγουν στην ατμόσφαιρα, στο έδαφος και στο νερό. · Αστικά λύματα: τα οποία είναι τα ακάθαρτα νερά πόλεων και οικισμών που προέρχονται από τις κατοικίες και διάφορες άλλες δραστηριότητες και μεταφέρονται μέσω των υπονόμων και του δικτύου διοχέτευσης σε χώρους που είναι επιφανειακοί ή υπόγειοι. · Ρύπανση από πετρελαιοειδή: τα νερά απορροής καλλιεργούμενων εκτάσεων που μπορεί να περιέχουν λιπάσματα ή και φυτοφάρμακα. ·Κτηνοτροφικά υγρά απόβλητα: τα υγρά απόβλητα που προέρχονται από μεγάλες ή μικρότερες μονάδες εκτροφής ζώων. Αγροτική ρύπανση Η ρύπανση που προκαλείται στα νερά από τις γεωργικές δραστηριότητες αφορά τη ρύπανση από τα λιπάσματα που έχει σχέση με το τάισμα των ζώων, καθώς και τη ρύπανση φυτοφαρμάκων. Βιομηχανική ρύπανση Αποτελούν τις υγρές βιομηχανικές απορροές που σχετίζονται με την παραγωγική διαδικασία της βιομηχανίας. Η βιομηχανική ρύπανση που επιβαρύνει τα νερά της Ελλάδας: Οργανική, με επιπτώσεις στην κατανάλωση οξυγόνου των νερών, όπως από τις βιομηχανίες τροφίμων που είναι ανεπτυγμένες στην Ελλάδα. Ρύπανση με θρεπτικά, με επιπτώσεις την εμφάνιση ευτροφισμού στα νερά όπως από βιομηχανίες λιπασμάτων ή βιομηχανίες επίσης. Ρύπανση από πετρελαιοειδή Τα πετρελαιοειδή έχουν την ιδιότητα να διασπείρονται και να εξαπλώνονται σε τεράστιες εκτάσεις, επειδή σχηματίζουν μονομοριακές στρώσεις. Έτσι, καλύπτοντας την επιφάνεια του νερού, εμποδίζουν την ανταλλαγή των αερίων μεταξύ αέρα και νερού και βλάπτουν τους υδρόβιους οργανισμούς. Ακόμη, το πετρέλαιο επιδρά στις τροφικές αλυσίδες, ρυπαίνει τις πηγές τροφής που βρίσκονται στην αρχή της τροφικής αλυσίδας, εμποδίζει την αναπαραγωγή της θαλάσσιας ζωής και μειώνει την φυσική αντίσταση των οργανισμών. Ωστόσο, πολλά βακτήρια που ζουν στο πετρέλαιο, έχουν την ικανότητα να το διασπούν, εξυγιαίνοντας έτσι τις ρυπασμένες περιοχές. Το πετρέλαιο διασπάται επίσης από την κίνηση του κυματισμού και της παλίρροιας. Υπεραλίευση Ο βυθός κρύβει ένα τρομακτικό μυστικό! Ενώ εμείς απολαμβάνουμε τα αγαπημένα μας θαλασσινά, ένα έγκλημα συμβαίνει στο πιάτο μας. Το 93% των αξιολογημένων αποθεμάτων στη Μεσόγειο απειλείται. Διπλάσιοι αλιευτικοί στόλοι από όσους η θάλασσα μπορεί να αντέξει πασχίζουν να καλύψουν τη ζήτηση, συχνά αλιεύοντας παράνομα ή και μικρά ψάρια που δεν έχουν προλάβει να αναπαραχθούν ούτε μία φορά! Το να αλιεύουμε όποια και όσα ψάρια μπορούμε ίσως να φαίνεται επικερδές, όμως οι συνέπειες είναι τρομακτικές. Η υπεραλίευση καταστρέφει τα θαλάσσια οικοσυστήματα, πλήττει πολλά είδη θαλάσσιων οργανισμών, απειλεί την τροφή μας και το εισόδημα εκατομμυρίων ανθρώπων, στην Ελλάδα και στις αναπτυσσόμενες χώρες. •Η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας ψαρικών και το 50% προέρχεται από τις αναπτυσσόμενες χώρες •Το 66% των ψαρικών που καταναλώνουμε στην Ελλάδα είναι εισαγόμενα. •Τα ψαρικά καλύπτουν τις καθημερινές ανάγκες 3 δισ. Ανθρώπων σε πρωτεΐνη •Τα ψάρια και τα θαλασσινά εξασφαλίζουν εισόδημα σε περισσότερους από 800 εκατομμύρια ανθρώπους που απασχολούνται στην αλιεία, την επεξεργασία και άλλες σχετικές υπηρεσίες •Η κατα κεφαλήν κατανάλωση ψαρικών παγκοσμίως άγγιξε τα 20 κιλά – ποσότητα διπλάσια απ’ ότι 50 χρόνια πριν. •Παγκοσμίως, το 90% των ιχθυαποθεμάτων απειλείται από την υπεραλίευση Αστικοποίηση Ακτών Οι παράκτιες ζώνες είναι σχετικά εύθραυστα οικοσυστήματα και η άτακτη αστικοποίηση και η ανάπτυξη, μόνες τους ή σε συνδυασμό με τουριστικές, αλιευτικές και γεωργικές καλλιέργειες, μπορεί να οδηγήσουν σε ραγδαία υποβάθμιση των παράκτιων βιοτόπων και πόρων. Η αυξανόμενη πίεση στο περιβάλλον της παράκτιας ζώνης σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες έχει ως αποτέλεσμα μια ραγδαία μείωση ανοικτών χώρων και φυσικών περιοχών και έλλειψη χώρου για παράκτιες δραστηριότητες χωρίς σημαντικές βλαβερές επιπτώσεις. Υπερβολικά φορτία ρυπαντών είναι άμεσο αποτέλεσμα των ανθρώπων που δεν είναι σε θέση ή δεν θέλουν να ελέγξουν ή να περιορίσουν τις ρυπαντικές δραστηριότητες τους αποτελεσματικά. Η ρύπανση στην παράκτια ζώνη είναι κυρίως αποτέλεσμα της απόρριψης μολυσμένων φορτίων στα νερά και έχουν βλαβερές συνέπειες στα φυτά και τα ζώα, στην ανθρώπινη υγεία, εμποδίζουν άλλες θαλάσσιες δραστηριότητες όπως την αλιεία, μειώνουν την ποιότητα του θαλάσσιου νερού.

Τύποι και προέλευση

Παρά την ικανότητα της παράκτιας ζώνης να μειώνει την βλαπτική δράση κάποιων ρύπων οι ακτές είναι ευάλωτες στη ρύπανση αφού τα απόβλητα απορρίπτονται άμεσα ή έμμεσα στα αβαθή νερά της παραλίας που παρουσιάζουν μικρή ανάμιξη. Σε τέτοιες περιοχές, δεν χρειάζονται μεγάλες ποσότητες για να δημιουργηθεί πρόβλημα στους υδάτινους αποδέκτες. Η θάλασσα είναι ο τελικός αποδέκτης πολλών ρύπων που προέρχονται από πολλές πηγές:

• ποτάμια που περιέχουν ρύπους και τους μεταφέρουν στη θάλασσα
• εκπλύσεις από την ξηρά στα παραλιακά νερά ή άμεσες απορρίψεις
• απόρριψη υγρών αποβλήτων όπως των αστικών λυμάτων ή χημικών αποβλήτων
• ατμοσφαιρική εναπόθεση η οποία σε ποσοτικούς όρους μπορεί να γίνει τόσο σημαντική όσο και τις άλλες πηγές ρύπανσης
• απορρίψεις από πλοία

Οι πιο σημαντικοί ρυπαντές στις παράκτιες ζώνες είναι οργανική ύλη, συνθετικές οργανικές ενώσεις (PCBs και φυτοφάρμακα όπως το DDT), μικροβιακοί οργανισμοί, θρεπτικά (κυρίως άζωτο και φωσφόρος), πετρέλαιο, σκουπίδια, και σε μικρότερο βαθμό, βαρέα μέταλλα (κάδμιο, υδράργυρος και μόλυβδος) και ραδιονουκλεοτίδια. Η ναυσιπλοΐα, αλλά και τα θαλάσσια ατυχήματα είναι συνήθη και συχνά βασικές πηγές ρύπανσης από πετρέλαιο, ενώ έχουν κίνδυνο για την εισαγωγή ανεπιθύμητων οργανισμών. Η αναζήτηση και εξόρυξη πετρελαίου από τη θάλασσα αποτελεί μικρή πηγή ρύπανσης της παράκτιας ζώνης. Αν και η μεταφορά ρύπων από την ατμόσφαιρα μπορεί να είναι σημαντική για ολόκληρη την επιφάνεια μιας θάλασσας (όπως για παράδειγμα το ανόργανο άζωτο και το κάδμιο στη Μεσόγειο) όμως παίζουν μικρό ρόλο στη ρύπανση των παράκτιων ζωνών.

Υγρά απόβλητα

Σε πολλές θαλάσσιες λεκάνες απορροής υπάρχει ανεπαρκής επεξεργασία των οικιακών λυμάτων και ακατέργαστα λύματα συχνά απορρίπτονται κατευθείαν σε παράκτια νερά και ποτάμια. Σε κάποιες θάλασσες χύνονται ακόμη και ακατέργαστα ή μερικώς επεξεργασμένα βιομηχανικά απόβλητα που αυξάνουν σημαντικά τα φορτία ρύπανσης. Λόγω της διάσπασης της οργανικής ύλης, τέτοια απόβλητα μπορεί να προκαλέσουν άμεσα προβλήματα στη θαλάσσια ζωή με τις υψηλές απαιτήσεις σε οξυγόνο και μέσω των τοξικών αποτελεσμάτων της αμμωνίας. Μεγάλη ανησυχία για τους ανθρώπινη υγεία αποτελούν οι διάφοροι παθογόνοι οργανισμοί που μπορεί να προκαλέσουν ασθένειες (ηπατίτιδα και τύφο). Οι παθογόνοι οργανισμοί επίσης μπορεί να προκαλέσουν μόλυνση στα θαλασσινά, ιδιαίτερα στα οστρακοειδή, τα οποία για κάποιες περιοχές έχουν οικονομική σημασία αλλά και αποτελούν τροφή για πουλιά και ψάρια. Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα παρταλιών που έχουν κλείσει λόγω υψηλών συγκεντρώσεων παθογόνων οργανισμών από ανεπαρκώς επεξεργασμένα οικιακά λύματα. Τα τρέχοντα κριτήρια της ΕΕ για τα ύδατα κολύμβησης περιλαμβάνουν δείκτες μόλυνσης όπως το εντεροβακτήριο (Ε. coli) και άλλα παθογόνα (Σαλμονέλα και εντεροιούς). Τα οικιακά λύματα αποτελούν πηγή θρεπτικών, και εμπλέκονται στο πρόβλημα του ευτροφισμού. Πάντως η βασικότερη εισροή θρεπτικών στις παράκτιες ζώνες είναι τα ποτάμια. Τα θρεπτικά στα ποτάμια προέρχονται από το άζωτο και τον φωσφόρο που υπάρχουν στα λιπάσματα. τα φωσφορικά επίσης προέρχονται από τα απορρυπαντικά. Εντατικοποιημένες πρακτικές καλλιέργειας. Ατμοσφαιρικές εισροές, εδαφική διάβρωση. Μια άλλη σημαντική πηγή θρεπτικών σε κάποιες θάλασσες είναι από τις ιχθυοκαλλιέργειες. 

Σε μερικά χρόνια η Μεσόγειος θα έχει περισσότερα πλαστικά σκουπίδια από ότι ψάρια ως το 2050. Κάθε χρόνο τουλάχιστον 8 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού καταλήγουν στη θάλασσα! Πράγμα που σημαίνει ότι κάθε λεπτό καταλήγει στη θάλασσα ποσότητα σκουπιδιών ίση με ένα φορτηγό! Είναι η θάλασσά μας. Ας τη φροντίσουμε!

      πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: www.pixabay.com