Τώρα που τελείωσε η τουριστική σεζόν και μπορούμε να μιλάμε πιο άνετα και μεταξύ μας, ας θυμηθούμε επιγραμματικά τις αρνητικές επιδράσεις της άναρχης ανάπτυξης στο φυσικό και αγροτικό υποσύστημα μήπως κι αρχίσει να γίνονται συνείδηση οι λέξεις 'φρένο', 'μέτρο' και ‘αλλαγή’. -Ελαττώθηκαν τα νερά, κυριολεκτικά στράγγισαν απ' τις γεωτρήσεις κλπ. -Απαξιώσαμε για χρόνια τα ουσιαστικά έργα υποδομής ώσπου φτάσαμε να πίνουμε υδράργυρο και να τρέχουμε ακόμα για το παραμικρό πρόβλημα υγείας στα αστικά κέντρα. - Εγκαταλείφθηκαν οι δασικές εργασίες (και δεν εννοούμε την αυθαίρετη απόληψη ξύλων...) με αποτέλεσμα σήμερα τα δάση, από παραγωγική άποψη, να έχουν καθαρά αισθητικό ρόλο. Έτσι όμως αυξάνονται οι κίνδυνοι πυρκαγιάς αφού συσσωρεύεται ξερή βιομάζα με ρυθμό μεγαλύτερο από 10000 τόνους ετησίως. (ήδη δυο- τρεις φορές στα χρόνια της τουριστικής ανάπτυξης, βιώσαμε σοβαρές πυρκαγιές...) -Άλλαξε ριζικά η χρήση της γης κι έτσι ολόκληρες περιοχές οικοπεδοποιήθηκαν και χτίστηκαν με κυρίαρχες τη νότια πλευρά του νησιού και την επέκταση της πόλης. -Στο βωμό του αεροδρομίου θυσιάστηκε το μεγαλύτερο μέρος της βορειοανατολικής πλευράς που ήταν και το ιδανικότερο για καλλιέργειες. -Αυξήθηκε κάθε είδους ρύπανση, όπως η ηχορύπανση και εκείνη των ακτών και αποψιλώθηκαν οι θάλασσες από τα αγαθά τους. -Ελαχιστοποιήθηκε ο πρωτογενής τομέας, παραγκωνίστηκε η παραδοσιακή ελαιοπαραγωγή και σταμάτησε σχεδόν η αλιεία και εντελώς η ναυπηγική τέχνη. Ο πρωτογενής τομέας όμως δεν πρέπει να συνεχίσει την ανυπαρξία του, ούτε να λειτουργεί απλά σαν παρακλάδι του τουρισμού (κηπευτικά). Επειδή οι καιροί είναι πονηροί και το μέλλον αβέβαιο, επιβάλλεται αναγεννηθεί γιατί αυτός θα στηρίξει και πάλι την οικονομία του νησιού σε περίπτωση ακόμα βαθύτερης κρίσης. Τέλος, όσα ανάφερα αφορούν μόνο τις επιδράσεις του τουρισμού στο φυσικό περιβάλλον, θα πρέπει όμως σ’ αυτές να προστεθούν και οι εξίσου οδυνηρές στο ανθρώπινο, εκτός αν πιστεύει κανείς πως ουδόλως αλλοτριωθήκαμε αυτά τα χρόνια. Σε αντιστάθμισμα όλων των παραπάνω υπάρχει ένα και μόνο επιχείρημα: η οικονομική ευμάρεια των κατοίκων. Μήπως όμως κι αυτή τελικά αφορά μόνο λίγους από τους ντόπιους;