[*] Κωτούλας Αθανάσιος. Ειδικός Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας www.akotoulas.com Ελ. Βενιζέλου (Ιωλκού) 17 Έναντι ΟΤΕ Βόλος  Πολλά έχουν λεχθεί για τα ψυχοσωματικά, δηλαδή για τη σοβαρή συνήθως βλάβη/ασθένεια, των ιστών, λειτουργιών, ή των οργάνων του σώματος του ανθρώπου, (π.χ θα μπορούσε να είναι σοβαρά έλκη, σοβαρά νοσήματα όπως ο καρκίνος, ο σακχαρώδης διαβήτης, τα αυτοάνοσα νοσήματα όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, κτλ..) αλλά και για τα νευροφυτικά ή σωματόμορφα όπως λέγονται συμπτώματα – τα οποία κατά κανόνα, είναι τα – ηπιότερης μορφής – επιφανειακές βλάβες και συμπτώματα των οργάνων ή λειτουργιών του σώματος (π.χ έντονος κνησμός ή ταχυκαρδίες, έντονες εφιδρώσεις συνοδευόμενες από πανικούς, δυσκοιλιότητα, ζάλη, δύσπνοια, κτλ…) Οι ψυχοπιεστικές, δηλαδή οι αγχώδεις καταστάσεις – που προέρχονται από το εξωτερικό περιβάλλον (π.χ άγχος επιβίωσης λόγω οικονομικής δυσπραγίας και κρίσης) ή τα άγχη που προέρχονται από εσωτερικές μας πιέσεις (π.χ που προκαλούνται από κάποια σκέψη μας όπως «πρέπει να είμαι τέλειος», ή «θέλω να γίνουν τα πράγματα όπως τα προγραμματίζω ακριβώς» ) όταν γίνουν έντονα και νιώσουμε ότι κατακλύζουν τη ψυχή μας και το εγώ μας και κατακλύσουν αυτό που μπορούμε να αντέξουμε, αναζητούν εκτόνωση και αποσυμπίεση με κάποιο τρόπο…. Αν δε «δουλέψουμε» αυτά τα ερεθίσματα, αν δεν προβληματιστούμε ως προς τον επιτυχή τρόπο που μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε, αν δεν αποτελέσουν αφορμές να ασχοληθούμε με τον εαυτό μας και τη φροντίδα του και αν δεν δούμε που στεκόμαστε ως άνθρωποι, πώς επεξεργαζόμαστε και τι τα κάνουμε αυτά που νιώθουμε και πως έχουμε δομήσει τις σχέσεις μας, τότε η παρατεταμένη πίεση είναι σχεδόν βέβαιον ότι θα μας προξενήσει προβλήματα, ή και θα γίνει ο πρόδρομος παθολογικών συμπτωμάτων ή και νοσημάτων. Γνωρίζουμε ότι ο Ιπποκράτης μίλησε για το περί αδιαχώριστου ψυχής και σώματος. Δηλαδή υποστήριξε ότι η Ψυχή και το Σώμα είναι ένα, ενιαίο και αδιαχώριστο όλον (δηλαδή ένα σύστημα που λειτουργεί ενιαία). Ό,τι συμβαίνει στη ψυχή μας επηρεάζει και το σώμα μας και αντίστροφα. Και πόσο δίκαιο είχε! Σκεφθείτε όταν είμαστε αγχωμένοι πώς τα χέρια μας μπορεί να ιδρώνουν ή να έχουμε ταχυκαρδία… ή όταν θλιβόμαστε βαθύτατα, όπως π.χ. λόγω ενός πένθους, πώς μπορεί να νιώθουμε πόνο σε όλο το σώμα μας…. ………..αντιστρόφως όταν έχουμε ένα έντονο σωματικό ενόχλημα ή πόνο, πώς αυτός επηρεάζει τη διάθεσή μας δυσμενώς και ρίχνει το ηθικό μας….. Ο Πλάτωνας υποστήριξε τη θέση περί σφαιρικής προσέγγισης της αρρώστιας: η ψυχή και το σώµα κατ’ εκείνον, συναντώνται!! Οι συγκινήσεις μας μπορούν λοιπόν να θεωρούνται πιθανό αίτιο να νοσήσουμε και στο σώµα. Γνωρίζουμε από έρευνες, ότι το υπερβολικό stress (άγχος) προδιαθέτει για ασθένειες του ανοσοποιητικού συστήματος και πλείστων άλλων συστημάτων του ανθρώπινου οργανισμού. Ο Grodeck (1866-1934) αναφέρει σε σχέση με τη σωματική αρρώστια, ότι αυτή αποτελεί έναν αγγελιαφόρου ενός σπουδαίου μηνύματος, µη συνεχίσεις να ζεις όπως έχεις συνηθίσει μέχρι τώρα. Γενικά ονομάζουμε ψυχοσωματικές διαταραχές τα οργανικά συμπτώματα ή τις ενοχλήσεις και αρρώστιες που φαίνεται να έχουν και κάποιον ψυχολογικό παράγοντα στην αιτιολογία τους. Όταν η ψυχή μας διεγείρεται, τότε προκύπτει ένταση (αναστάτωση). Παραδείγματα: δεν έχω φάει (που είναι μία εσωτερική διέγερση). Προκύπτει τότε ένταση (με τη μορφή της πείνας) την οποίαν ο ψυχισμός µας καλείται ν’ αντιμετωπίσει. Το ερώτημα είναι: πώς, µε ποιόν τρόπο ο ψυχισμός µας διεργάζεται (απορροφά, «φιλτράρει») τις διάφορες εντάσεις απ’όπου κι αν προέρχονται; Τι απογίνονται οι αναστατώσεις και οι ταραχές µας; Οι εντάσεις µας λοιπόν, μπορούν να έχουν δύο πιθανά «πεπρωµένα»: είτε παίρνουν το δρόµο της ψυχικής διεργασίας, δηλαδή αντέχουμε να επεξεργαζόμαστε το όποιο γεγονός μας συμβαίνει και επιλέγουμε μία λύση που μας «πάει» χωρίς στη συνέχεια αυτή να μας προκαλεί σοβαρές αμφιβολίες ή ερωτηματικά, αντιθέτως νιώθουμε σχετικά καλά με αυτή μας την επιλογή, είτε παίρνουν το δρόμο αυτόν της εκφόρτισης. Εκφόρτιση σημαίνει ότι η ένταση, μας ξεπερνά…τα γεγονότα μας ξεπερνούν και στην απέλπιδα προσπάθειά του, ο εαυτός μας να αντιμετωπίσει, όπως – όπως αυτό το «τσουνάμι» που νιώθει ότι έχει μπροστά του, εκδηλώνει ένα σύμπτωμα. Το σύμπτωμα δηλαδή αντιπροσωπεύει τα λόγια που δεν μπορέσαμε να πούμε δια στόματος και τις πράξεις στις οποίες δεν μπορέσαμε να προβούμε ή τις αποτελεσματικές λύσεις που δεν μπορέσαμε με επιτυχία να βρούμε. Στην πρώτη περίπτωση που μπορούμε να αντέχουμε με επιτυχία τις εντάσεις, ομιλούμε για το Εγώ του νευρωσικού ανθρώπου, το οποίο είναι σε θέση να κρατάει την ένταση µμέσα του και να μην πανικοβάλλεται. Εδώ το Εγώ, δηλαδή ο εαυτός μας, τα βγάζει πέρα στη στέρηση, τη ματαίωση, τις απώλειες, κ.λπ. Στη δεύτερη περίπτωση της εκφόρτισης: Η φόρτιση ή η ένταση που έχει η κάθε αναστάτωση ( δηλαδή το αίσθημα της ματαίωσης που μας προκαλείται) είναι µια ποσότητα ενέργειας ( ένα µπούκωµα) την οποία έχει κάποιος μέσα του και τον τρώει. Αν δεν έχει άλλον τρόπο να την αντιμετωπίσει (να την «σηκώσει») τότε την εκφορτίζει. Η εκφόρτιση είναι µια κινητική και εκρηκτική λειτουργία. Εδώ ο εαυτός μας δε µμπορεί να κρατήσει µμέσα του το οποιοδήποτε δυσάρεστο (οι άμυνες μας χωλαίνουν, οπότε ανακουφίζεται µε – έναν άµεσο «εδώ και τώρα» τρόπο – (είναι σαν ένα επιτακτικό άδειασµα της έντασης). Πρόκειται για προσωπικότητες πολύ ευάλωτες στα αρνητικά ερεθίσματα, οι οποίες ζουν µε έναν τραυµατικό – αιμορραγικό τρόπο τις όποιες αντίξοες καταστάσεις που τους επιφυλάσσει η ζωή. Έχουµε τεσσάρων ειδών δυνατότητες εκφορτίσεων της έντασης μας: Εκφορτίσεις μέσω της συμπεριφοράς του ατόμου: αφορούν στο άµεσο πέρασµα της έντασης σε πράξη, π.χ ένας άνδρας ο οποίος χειροδικεί έναντι της συζύγου του (αυτός λέμε ότι έχει διαταραχές συµπεριφοράς) αφού τον υπέρμετρο θυμό που νιώθει, δεν μπορεί να τον διαχειριστεί καλά και τον κάνει πράξη γινόμενος σωματικά βίαιος. Εκφορτίσεις µέσω κρίσεων πανικού: είναι η εκτόνωση δια μέσω της εκδήλωσης ενός γενικού άγχους : οι πανικοί είναι µια ποσότητα διάχυτου άγχους το οποίο δε συνδέεται µε κάτι συγκεκριµένο π.χ. δε συνδέεται µ’ένα συγκεκριμένο αντικείµενο που προκαλεί φόβο.. Εδώ κάτι που μας αναστάτωσε ή στεναχώρησε πάρα πολύ ή που μας πίεσε πολύ δεν μπορέσαμε να το διαχειριστούμε τότε που έπρεπε σωστά και αυτό έγινε σύμπτωμα, δηλαδή πανικός! Εκφορτίσεις στο σωµατικό επίπεδο: εδώ η ένταση που αισθανόμαστε µη βρίσκοντας άλλη έκβαση πλήττει το ίδιο το σώµα το οποίο το πληγώνει….. Το σώµα γίνεται εδώ το κράτηµα-το σταµάτηµα της έντασης- πάνω στο οποίο ξεσπάει η ένταση αυτή. Τέλος, όταν το άτομο δεν μπορεί να κουμαντάρει με την αποτελεσματική του ψυχολογία τις εντάσεις αυτές, τότε μπορεί να καταλήξει και στην υιοθέτηση εξαρτητικών συµπεριφορών (χρήση αλκοόλ, ναρκωτικά, τζόγος, κ.λ.π). Και εδώ το κράτηµα της έντασης γίνεται δια μέσω ενός εξωτερικού βοηθήματος, που είναι η ουσία, ή η καταφυγή σε μία εξάρτηση – σε κάτι δηλαδή από το οποίο γαντζώνεται κάποιος και χωρίς αυτό δε μπορεί να λειτουργήσει.Έτσι όταν ο εαυτός μας ή το Εγώ μας όπως αλλιώς λέμε στη Ψυχολογία, κατακλύζεται από άγχος που δεν μπορεί να το διαχειριστεί, τότε «βραχυκυκλώνει»! Από την ώρα δηλαδή που κάµπτονται οι ψυχικές μας δυνατότητες, τότε γινόµαστε πιο διαθέσιµοι στο ν’απαντήσουµε στο άγχος δια μέσω του σώµατος, βγάζοντας συμπτώματα τα οποία με άλλα λόγια, είναι η γλώσσα τους σώματος! Όπως ο Φρόϋντ αναφέρει, «Τα ανέκφραστα συναισθήματα και οι συγκινήσεις ποτέ δεν πεθαίνουν… Απλά θάβονται ζωντανά και θα έρθουν στην επιφάνεια πάλι, σε μεταγενέστερο χρόνο, σε πιο άσχημη μορφή….»