Ένα μεσαιωνικό ιστορικό μυθιστόρημα με κεντρική ηρωίδα την Άννα την Κομνηνή και αφηγήτρια τη θεραπαινίδα της παραδίδει στο αναγνωστικό κοινό η φιλόλογος ,συγγραφέας και υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Μαγνησίας Σοφία Κανταράκη είναι η αφορμή της συζήτησής μας .

Τίτλος του «Η προφητεία του αίματος»,(Εναλλακτικές εκδόσεις )ένα εξαιρετικά καλοδουλεμένο βιβλίο,το οποίο,μας μεταφέρει σε μια ενδιαφέρουσα ιστορική περίοδο.

Η συζήτησή μας δεν θα μπορούσε να μη συμπεριλαμβάνει φυσικά και θέματα που αφορούν την εκπαίδευση, αλλά και τη άλλη, μεγάλη της αγάπη, τον Αλ.Παπαδιαμάντη .

Καταρχάς επιτρέψτε μου να σας ευχαριστήσω για την εξαιρετική συνέντευξη που θα μας ταξιδέψει στον κόσμο της βυζαντινής ιστορίας. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα μεσαιωνικό ιστορικό μυθιστόρημα που σε κάνει να αναρωτιέσαι μέχρι πού μπορεί να φτάσει η ανθρώπινη μισαλλοδοξία και φαυλότητα. Βρισκόμαστε στο Βυζάντιο τον 11ο αι. επί αυτοκρατορίας Αλέξιου Α’ του Κομνηνού, όταν η αυτοκρατορία κλυδωνίζεται από τις ανηλεείς επιθέσεις των Νορμανδών. Η πιστή υπηρέτρια της πριγκίπισσας Άννας Κομνηνής, ως πρωταγωνίστρια, ζωντανεύει από το μοναστήρι της Κεχαριτωμένης πλήθος ιστορικών γεγονότων με αρκετή δόση μυθοπλασίας. Οι περιγραφές της ουσιαστικά αντικατοπτρίζουν τις σκέψεις και μεταφέρουν τη φωνή της Κομνηνής, η οποία τροφοδοτείται από μια σειρά περίεργων συγκυριών και καταστάσεων με πρωταγωνιστές τους βάρβαρους Δυτικούς. Μέσα από παραστατικές ανακλήσεις αληθινών γεγονότων, όπως οι νορμανδικές επιθέσεις και η άφιξη των πρώτων Σταυροφόρων, αλλά και μυθοπλαστικών, κατακεραυνώνει με το διεισδυτικό μάτι μιας σκληρής κριτικής, Νορμανδούς, Βενετούς, και Σταυροφόρους, σκιαγραφώντας με τα πιο ζοφερά χρώματα τα χαρακτηριστικά τους, αλλά και ο,τιδήποτε προέρχεται από το Βορρά και τη Δύση και απειλεί πολιτιστικά, πνευματικά και στρατιωτικά το ζωτικό χώρο της Αυτοκρατορίας, προοιωνίζοντας ένα αβυσσαλέο αντιλατινικό μίσος.

Ούσα αυτόπτης μάρτυρας πολλών εκ των δρώμενων προβάλλει λεπτομερώς τη Δυτική ματαιοδοξία, υποκρισία, και φαυλότητα, τις οποίες και θεωρεί εγγενές στοιχείο του χαρακτήρα των Δυτικών. Αφήνει ουσιαστικά να διαφανεί η ύπουλη συμπεριφορά των Νορμανδών, του Ροβέρτου, κυρίως όμως του γιου του Βοημούνδου, για τον οποίο η Κομνηνή νιώθει μια ιδιαίτερη έλξη, εκφράζοντας περίεργα συναισθήματα. Αντιλαμβάνεστε ότι οι σπόροι του αντιλατινικού μένους φαίνεται να καρποφορούν.

Ωστόσο, η άφιξη των πρώτων Σταυροφόρων στη βασιλεύουσα επιβεβαιώνει τις υποψίες για τις αδηφάγες ορέξεις τους, τον άξεστο τρόπο τους και τον «ευσεβή» τυχοδιωκτισμό τους. Κυρίαρχη κι ηγετική φυσιογνωμία αποτελεί ο Νορμανδός Βοημούνδος, ο οποίος φαίνεται να επιβεβαιώνει τη δυτική πανουργία, αφερεγγυότητα και ταυτόχρονα αφέλεια απέναντι στον Αλέξιο και την αυτοκρατορία. Ένας σκηνοθετημένος θάνατος και άλλες ενέργειες ολοκληρώνουν το πάζλ της αρνητικής εικόνας λειτουργώντας ως οιωνός όσων θα επακολουθήσουν από τους Δυτικούς, μεγαλώνοντας παράλληλα το χάσμα Ανατολικών και Δυτικών.

Για τους Βυζαντινούς η ανωτερότητα τους έναντι των βάρβαρων Δυτικών, με τους ενδόμυχους λογισμούς, φαίνεται δεδομένη!!!

Η διπλωματική σας διατριβή έχει ανάλογο θέμα .Λογικά ήταν και το ερέθισμα για τη συγγραφή του ανά χείρας βιβλίου .

Το βυζάντιο είναι η μεγάλη μου αδυναμία, μαζί με τον Παπαδιαμάντη...Βεβαίως οι μεταπτυχιακές μου σπουδές ήταν το ερέθισμα για τη συγγραφή του μυθιστορήματος, αφού χρησιμοποίησα πολλά στοιχεία, για να είμαι ακριβής μέχρι κεραίας στις ιστορικές μου αναφορές. Απαιτήθηκε εξαντλητική ιστορική έρευνα για να μπορέσω να συναρμολογήσω έναν κορμό ιστορίας που θα έχει παρακλάδια μύθου.

Να ξεκαθαρίσω ότι δεν χρησιμοποιώ το Βυζάντιο ως ιστορικό πλαίσιο για να εντάξω δακρύβρεχτες ιστορίες. Είναι ένας κόσμος που έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί, αλλά εξακολουθεί να γοητεύει, να διδάσκει χωρίς ποτέ να είναι πληκτικός. Μέγας υπερασπιστής του Πολιτισμού επί αιώνες βοήθησε την Δύση να ανδρωθεί και να μεγαλουργήσει, εισπράττοντας με δόλο την απληστία και την φαυλότητα της, αν και της προσέφερε το πολιτιστικό του κεφάλαιο. Αυτό το έκανε πάντα να ξεχωρίζει και να τραβά σαν μαγνήτης το δυτικό φθόνο. Στο πλαίσιο αυτό και η Άννα Κομνηνή κατακεραυνώνει αυτή τη μικρότητα που τους διατρέχει και τους στιγματίζει ως προπομπούς της Άλωσης. Η γυναικεία της δυναμικότητα, η μόρφωση της, η ισχυρή της προσωπικότητα σηματοδοτούν το μεγαλείο της Κομνήνειας Δυναστείας, προαναγγέλοντας μια ειρηνική επανάσταση θηλυκού γένους. Αυτό με συναρπάζει σε εκείνη!

Αφηγήτρια είναι η θεραπαινίδα και όχι η ίδια η Άννα. Γιατί;

Προτίμησα να  παρουσιάσω τα γεγονότα μέσα από τη ματιά της πιστής υπηρέτριας, γιατί ήθελα να προβάλω μια παράλληλη εικόνα των καταστάσεων. Η πιστή της θεραπινίδα προβαίνει πολλές φορές σε κριτική και προσπαθεί να προφυλάξει την κυρία της από στραβοπατήματα. Ουσιαστικά αυτή είναι που συνθέτει το μωσαϊκό της προσωπικότητας της πριγκιπίσσας με έναν ευρηματικό ψυχογραφικό τρόπο. Πάντως ιδεολογικά δεν παρεκκλίνει των απόψεων του Παλατιού, στιγματίζοντας με το δικό της λεκτικό οπλοστάσιο τη στάση των Δυτικών, τους οποίους στυγνά κατακεραυνώνει.

Η προσωποποιία είναι ιδιαίτερα προσεγμένη, οι πρωταγωνιστές, εκτός της υπηρέτριας, είναι πραγματικά πρόσωπα. Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου δεν είναι μυθοπλασία, παρά γεγονότα που προέρχονται από την Αλεξιάδα της Άννας Κομνηνής, της πρώτης γυναίκας ιστορικού. Όμως, αρκετά στοιχεία μύθου έρχονται να πλαισιώσουν καταστάσεις τραγικές με αρκετές δόσεις αλήθειας. Να ξεκαθαρίσουμε ότι η παραποίηση της ιστορικής αλήθειας δεν σημαίνει για μένα μυθοπλασία. Ιστορικά γεγονότα μιας ταραγμένης περιόδου στο Βυζάντιο έρχονται να μας συγκλονίσουν και να υπενθυμίσουν ότι η ιστορία διδάσκει. Μέσα στον κυκεώνα της δράσης των ηρώων αναπαρίσταται, προάγοντας και υπηρετώντας τη μυθοπλασία, η ανθρωπογεωγραφία, και το λαογραφικό μωσαϊκό της περιόδου αυτής, με στόχο να μεταφερθούμε σε εκείνη την εποχή, να κατανοήσουμε τον τρόπο ζωής και σκέψης των ανθρώπων συμμετέχοντας παραστατικά στα δρώμενα.

Αναμφίλεκτα υπάρχει το στοιχείο της διαχρονικότητας και αυτό άλλωστε ήθελα να αναδείξω. Το Βυζάντιο κρύβει διαχρονικές αλήθειες! Θεωρώ ανεπίτρεπτο να επικαλείται κάποιος την αξία του Βυζαντίου ή και το αντίθετο και να είναι ιστορικά και θεολογικά αδαής. Το χθες πολλές φορές φαίνεται να ακουμπά το σήμερα. Πρωτοστατεί η δυτική υπονόμευση, η δίψα για εξουσία, ο δόλος, η εξαπάτηση, η μικρότητα και η αχαριστία τα οποία εν τέλει συνθέτουν το πάζλ της διαχρονικής ανθρώπινης φαυλότητας. Η γενναιοδωρία των ορθόδοξων Βυζαντινών Αυτοκρατόρων ερέθιζε τη Δυτική ματαιοδοξία.  Παρόλα αυτά ακόμη και σήμερα η Ευρώπη συνεχίζει να υποκλίνεται στο Βυζαντινό πολιτισμό!

 «Η ιστορία επαναλαμβάνεται» και ποια είναι αυτά τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη στο μυθιστόρημά σας;

Στρέφοντας κανείς το βλέμμα του στο παρελθόν ειδικά στο μακρινό, μαθαίνει, οπλίζεται, μπορεί να δει πιο καθαρά τις σημερινές αλήθειες και πιο αισιόδοξα το μέλλον. Το βιβλίο αντανακλά στο σήμερα, καθώς πραγματεύεται ποικίλους θεματικούς πυρήνες που έχουν σχέση με τη διαχρονική ανθρώπινη πορεία, και πραγματεύεται ζητήματα όπως η αλαζονεία της εξουσίας, της ματαιοδοξίας. Το ζητούμενο είναι μέσα από την εχθρότητα και την  αντιπαλότητα  που μεταλλάσσει τον άνθρωπο σε άγριο, άπληστο και φαύλο θηρίο που διψά για αίμα, εκδίκηση,  εξουσία, κυριαρχία να παραμείνει Άνθρωπος, με αξιοπρέπεια, αρχές και αξίες!

Κατηγορηματική απάντηση δεν υπάρχει. Υπάρχουν συνάδελφοι που αποφεύγουν το στοίβαγμα στη μνήμη χρονολογιών και γεγονότων, επιδιώκοντας κυρίως την καλλιέργεια της κριτικής ιστορικής σκέψης. Και έτσι πρέπει. Έχω επανειλλημένως υποστηρίξει ότι η ιστορία δεν είναι μετάδοση πληροφορίας και γνώσης, αποστήθιση και παπαγαλία, είναι ανακάλυψη, τριβή με το γίγνεσθαι και κέντρισμα της περιέργειας.  Δεν επιβάλλεται, γιατί τότε την έχεις καταδικάσει στην αδιαφορία. Όταν αυτό γίνει κατανοητό τότε θα κερδίσει το μάθημα της ιστορίας μια θέση στις καρδιές των μαθητών και θα μπορούν μέσα από κριτική επεξεργασία των γεγονότων να συνάγουν μόνοι τους έμπεδα συμπεράσματα.

Ως ιστορικός διατρανώνω απερίφραστα την αξία της ιστορίας στην εκπαίδευση μέσα από μια σωστή διδακτική προσέγγιση η οποία δεν εγκλωβίζεται στη στείρα απομνημόνευση. Στα πολιτιστικά προγράμματα η ιστορία κατέχει έναν σημαντικό ρόλο, καθώς επισημαίνεται η πολιτισμική ανοχή, η δημιουργική σκέψη και η αναζήτηση της αλήθειας, προάγοντας έτσι έναν μεθοδολογικό πλουραλισμό. Προσπαθώ να προωθήσω αυτή τη δυναμική της ιστορικής γνώσης, ώστε να διαφανεί ότι η Ιστορία συμβάλλει καθοριστικά στην αρτίωση της προσωπικότητας του μαθητή.

Σχεδόν έχω τελειώσει. Ο Παπαδιαμάντης είναι ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών και πάντα με εκπλήττει ευχάριστα. Έχω επικεντρωθεί στη σχολική πραγματικότητα και ερευνώ κάποιες πηγές. Φέτος η ΔΔΕ διοργανώνει το πρώτο μαθητικό συνέδριο για τον πεζογράφο, οπότε οι εκπλήξεις μας περιμένουν.