Με την ευκαιρία των γενεθλίων του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη (γεννήθηκε στις 15/10/1850) αξίζει να σημειώσουμε κάτι που δεν είναι ευρέως γνωστό ενώ θα έπρεπε. Ο Μωραϊτίδης είναι αυτός που ‘έμπασε’ τον Παπαδιαμάντη στον κόσμο της δημοσιογραφίας διά της οποίας ο τελευταίος ξεδίπλωσε το ασύλληπτο λογοτεχνικό του ταλέντο και έφτασε στην ‘κορυφή των κορυφών’. Ο Μωραϊτίδης άνοιξε πρώτος το δρόμο κι ο Παπαδιαμάντης απλά τον ακολούθησε. Αν δεν υπήρχε ο Μωραϊτίδης δίπλα στον Παπαδιαμάντη κατά το ξεκίνημά του στην Αθήνα, ο διστακτικός, απόκοσμος και δυσκίνητος μέγας Αλέξανδρος της λογοτεχνίας, μπορεί ποτέ του να μην έπιανε την πένα της συγγραφής για να μεγαλουργήσει με το ασύγκριτο πνεύμα του.

Το πώς θα πορευόταν ο Παπαδιαμάντης στη ζωή του εκτός του στίβου των εφημερίδων, είναι άδηλο. Μπορεί εκ της ανάγκης του βιοπορισμού να τέλειωνε τη φιλοσοφική και να γινόταν δάσκαλος ή καθηγητής. Ακόμα κι αν έγραφε λογοτεχνία σ’ αυτήν την περίπτωση, μοιάζει αδύνατο το έργο του να έπαιρνε την έκταση και την ποιότητα που πήρε εξαιτίας του βήματος που βρήκε στις εφημερίδες. Εδώ, ενώ εργαζόταν σ’ αυτές και κέρδιζε την αναγνώριση του αναγνωστικού κοινού και των ομοτέχνων του, δεν κατάφερε να εκδώσει από μόνος του ούτε ένα βιβλίο. Ο Παπαδιαμάντης ήξερε μόνο να γράφει. Πρακτικά θέματα, διπλωματία, δημόσιες σχέσεις κτλπ του ήταν από άγνωστα ως αποκρουστικά.

Γράφει ο ιστορικός και φιλόλογος καθηγητής Νίκος Βέης (1883-1958) στο Φιλολογικό «Νέο Κόσμο», (τ. Α ` 1935, σελ. 37): “Οί σχεδόν συνομήλικες καί ομώνυμοι έξάδελφοι Μωρα ϊτίδης καί Παπαδιαμάντης είχον προικισθή μέ κοινά τάλαντα άπό τήν μητέρα φόσιν (καί μ’ αύτό τό «μητέρα φύσιν» κανείς, φαντάζομαι άπό τούς δυό δεν θά συμφωνοΰσε) έδείκνυον τάς κλίσεις τήν αυτήν θρησκευτικότητα, υπήρξαν συμμαθητές, συμφοιτητές, σύνοικοι μέτοχοι κοινής χαράς καί κοινής λύπης, νέοι άπό κοινοΰ είχον καταστρώσει τό σχέδιον νά παραιτηθούν τοΰ ματαίου τούτου κόσμου καί νά άποσυρθοΰν είς τάς σκ ιεράς σκήτας τοΰ `Αγ. Όρους. Διά τοΰ ’Αλ. Μωραϊτίδου είσήλθεν ό Παπαδιαμάντης τό πρώτον είς τόν δημοσιογραφικόν κόσμον καί τούς φιλολογικούς κύκλους, δι’ αΰτοΰ έγνώρισεν τόν Βλάσιον Γαβριηλίδην θαυμαστήν καί προδιβαστήν τής τέχνης του…”

Η συμβολή συνεπώς του Μωραϊτίδη στο ‘θαύμα Παπαδιαμάντης’ είναι τεράστια και κάποτε πρέπει να αναγνωριστεί και να μνημονεύεται, όπως πχ του Νιρβάνα για την πρώτη φωτογραφία του, πέρα απ’ το δικό του αυτόνομο και σημαντικότατο έργο στην νεοελληνική πεζογραφία.