Δυο λόγια για τη σειρά αυτή των άρθρων: Είναι μια σύντομη, πρακτική δημόσια συζήτηση, σε έξι άρθρα, για το πού πηγαίνει η Σκιάθος. Για την ταυτότητα του νησιού, την τοπική οικονομία, τον τουρισμό, την τεχνολογία, τους νέους. Όχι για να ασκηθεί κριτική στους πάντες, αλλά για να στοχαστούμε τι είναι η Σκιάθος σήμερα, και τι μπορεί να είναι το 2035 ή 2055, 65…95…

Μιλήσαμε για ανάπτυξη. Κι όσο προχωρούσαμε, γινόταν ολοένα και πιο σαφές ότι χρειάζεται μια δεύτερη, κρίσιμη ερώτηση: ποιος τη σχεδιάζει;

Για τη Σκιάθο δεν αποφασίζουν μόνο οι κάτοικοι. Κι αυτό ίσως δεν είναι απαραίτητα κακό. Αρκεί να το γνωρίζουμε, και να το παραδεχόμαστε. Γιατί σ’ έναν τέτοιο τόπο, το μέλλον του νησιού διαμορφώνεται από περισσότερους. Αλλά όχι πάντα με όρους ευθύνης ή συμμετοχής.

Είναι η σωστή εικόνα στο κάδρο;

Ας δεχτούμε κάποια στοιχεία, που δεν απέχουν από την πραγματικότητα.

Το 70% της κρίσιμης γης του νησιού βρίσκεται σε χέρια λίγων, και το 95% της κοινωνίας επηρεάζει, στην καλύτερη περίπτωση, το 35% της πραγματικής οικονομίας.

Η τουριστική πορεία του νησιού καθορίζεται – ή ίσως επιβάλλεται – από τους μεγάλους διακινητές του τουρισμού: tour operators, πλατφόρμες κρατήσεων, αεροπορικές εταιρείες, πρακτορεία εξωτερικού, συστήματα προώθησης που σχεδιάζουν σε άλλες χώρες και εφαρμόζουν σε άλλα νησιά. Το τοπικό επιχειρείν τις ακολουθεί. Σπάνια τις διαμορφώνει.

Οι εμπορικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται παράλληλα με τον τουρισμό – εστίαση, λιανεμπόριο, real estate, τοπικές μεταφορές – εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από εξωτερικούς ρυθμιστές: από την εμπορική πολιτική μεγάλων προμηθευτών, από τον κατασκευαστικό κλάδο εκτός νησιού, από τράπεζες που δίνουν ή δεν δίνουν χρηματοδότηση, από χρηματοδοτικά εργαλεία και ΕΣΠΑ που σχεδιάζονται μακριά με ελάχιστη διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες.

Οι αποφάσεις για μεταφορές, υποδομές, μεγάλα έργα, δίκτυα, logistics, ζώνες, χρήσεις γης, επενδύσεις στρατηγικής σημασίας, παίζονται στον Βόλο, στη Λάρισα, στην Αθήνα. Σε Υπουργεία. Σε Περιφέρειες. Σε επενδυτικά συμβούλια. Σε μεγάλα τεχνικά γραφεία. Σε εταιρείες συμβούλων. Στο αεροδρόμιο της Αθήνας ή στα γραφεία των Ευρωπαϊκών Tour Operators. Κάποιες φορές στα σαλόνια μεγάλων ξενοδοχείων – σε χειραψίες που κρίνουν σεζόν και δρομολόγια.

Ακόμη και η πολιτιστική φυσιογνωμία του νησιού – τι προβάλλεται, τι θεωρείται «αξιοποιήσιμο», τι παραμένει στο περιθώριο – διαμορφώνεται πλέον με βάση την τουριστική κατανάλωση παρά με βάση την ιστορική μνήμη ή τις επιλογές της τοπικής κοινότητας.

Η κοινωνία; Ο Δήμος; Παρόντες με την έννοια της διαχείρισης. Αλλά σπάνια συντελεστές στον πραγματικό σχεδιασμό. Δεν είναι συνωμοσιολογία η διαπίστωση ότι η εξουσία σήμερα είναι πολυκεντρική, αλλά όχι ισοδύναμη. Και το κέντρο βάρους δεν είναι πάντα η κοινωνία.

Και όλα αυτά δεν είναι απαραίτητα «λάθος» ή «κακά». Είναι η πραγματικότητα μιας σύνθετης κοινωνίας, μέσα σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Αλλά όσο αυτά δεν λέγονται, όσο δεν γίνονται αντικείμενο δημόσιας κατανόησης, δεν μπορεί να υπάρξει και πραγματική δημοκρατική συμμετοχή στον σχεδιασμό. Γιατί η συμμετοχή απαιτεί πρώτα γνώση, και μετά επιλογή.

Πως προχωράμε;

Απέναντι σε αυτά, χρειάζεται μια συντεταγμένη φωνή. Όχι κραυγή, όχι καταγγελία. Αλλά κάλεσμα σε λογοδοσία. Το μέλλον ενός τόπου δεν μπορεί να χαράσσεται πίσω από κλειστές πόρτες. Δεν μπορεί να εξαρτάται από ιδιοκτησίες. Ούτε να παραπέμπεται στις γενικές γραμμές ενός περιφερειακού ή εθνικού σχεδίου χωρίς τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας. Η οποία όμως πρέπει να μην μένει σε επικοινωνιακές προβολές.

Αν κάτι χρειάζεται η Σκιάθος σήμερα, είναι μια νέα συζήτηση για το πώς θα προχωρήσει μπροστά από δω και πέρα. Όχι ποιος θα εκλεγεί και θα γίνει δήμαρχος. Αλλά πώς θα παρθούν αποφάσεις σκληρές, και επιλογές που μπορεί να μοιάζουν παράλογες – και κοστίζουν.

Ποιο είναι το σχέδιο για το νησί;

Αυτή είναι ίσως η πιο δύσκολη ερώτηση. Όχι γιατί δεν υπάρχουν ιδέες. Υπάρχουν πολλές, αλλά δεν υπάρχει ένα σχέδιο που να τις συνδέει. Δεν υπάρχει ένα πλαίσιο που να καθορίζει προτεραιότητες, ρυθμούς, ιεραρχήσεις και να αποκόβει «λάθη». Πολλοί κάνουν πράγματα, αλλά δεν γνωρίζουν τι κάνουν οι άλλοι. Πολλά ξεκινούν, αλλά δεν είναι ενταγμένα σε μια μακροπρόθεσμη στόχευση.

Η Σκιάθος δεν έχει ένα συλλογικό αναπτυξιακό σχέδιο που να λέει: «Αυτός είναι ο προορισμός μας για το 2035 ή το 2055. Αυτός είναι ο τύπος τουρισμού που θέλουμε. Αυτές είναι οι κρίσιμες ισορροπίες. Αυτά είναι τα “όχι” μας και αυτά τα “ναι” μας. Αυτή είναι η ζωή και το νησί που θέλουμε να έχουμε.»

Ένα σχέδιο, για να έχει αξία, πρέπει να απαντά σε ερωτήματα απλά – αλλά βαθιά: Ποιος είναι ο ρόλος του νησιού στον ευρύτερο γεωγραφικό και οικονομικό χώρο; Ποια είναι τα συγκριτικά του πλεονεκτήματα και ποιο το όριό τους; Πώς προστατεύεται και αποδίδεται στην κοινωνία ο κοινός χώρος (παραλίες, μονοπάτια, κληρονομιές, νερό, ενέργεια, ησυχία); Τι κάνουμε με τη γη; Τι με τις χρήσεις της; Τι με το κόστος κατοικίας;

Χωρίς αυτό, η «ανάπτυξη» μένει απλώς ένας πολλαπλασιασμός ατομικών σχεδίων χωρίς συνοχή, χωρίς ιεράρχηση, χωρίς θεμέλια για το δημόσιο συμφέρον. Ένα πραγματικά χρήσιμο σχέδιο, ειδικά σε μικρές κοινωνίες, χρειάζεται να προκύψει συλλογικά: με ευθύνη, γνώση και συνεννόηση. Με συμμετοχή θεσμών, επαγγελματιών, πολιτών. Διαφορετικά, το έλλειμμα δεν είναι μόνο οργανωτικό αλλά και έλλειμμα εμπιστοσύνης, κατεύθυνσης και κοινού οράματος, ίσως και δημοκρατίας.

Πώς αποφασίζει μια μικρή κοινωνία – χωρίς να μείνει όμηρος του παρελθόντος ή της συγκυρίας;

Δεν υπάρχει εύκολη απάντηση. Αλλά υπάρχει μία αρχή: Η κοινωνία πρέπει να αποφασίσει αν θέλει να αποφασίζει, αν θέλει να αφεθεί ή να σηκώσει το βάρος της ευθύνης.

Το παρελθόν είναι παρόν. Οι σχέσεις, οι φόβοι, οι συγγένειες, οι παλιοί λογαριασμοί. Η συγκυρία επίσης: κλίμα, τιμές, τουριστικά μοντέλα που αλλάζουν. Και όλα αυτά, μπορούν να μπλοκάρουν κάθε σοβαρή συζήτηση.

Αλλά ίσως να μην υπάρξει ποτέ “κατάλληλος καιρός”.

Η στιγμή για μια γενναία, σοβαρή, συμμετοχική διαδικασία σχεδιασμού είναι πάντα τώρα. Αν δεν τη ζητήσει η κοινωνία, δεν θα τη χαρίσει κανείς. Αν δεν ξεκινήσει αυτή τη φορά, ίσως την επόμενη να μην έχει καν νόημα.

Ίσως όμως το πρώτο βήμα να είναι πιο απλό απ’ όσο νομίζουμε. Όχι τεχνικό. Ούτε μεγαλόπνοο. Απλώς να τεθεί η ερώτηση καθαρά, δημόσια, ανοιχτά: «Τι Σκιάθο θέλουμε το 2035;» Από εκεί μπορεί να ξεκινήσει κάθε σχέδιο που αξίζει.

Κλείνοντας τη σειρά αυτή.

Η σειρά αυτή των έξι άρθρων γράφτηκε για να διερευνήσει και ν’ ανοίξει χώρο για σκέψη και συζήτηση. Γιατί όσο πιο μικρή είναι μια κοινωνία, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη να υπάρξει διάλογος χωρίς φόβο, χωρίς προκατάληψη και χωρίς την αγωνία του «να έχουμε δίκιο».

Αν κάτι λοιπόν αξίζει να μείνει από αυτή τη σειρά, δεν είναι οι απαντήσεις, αλλά η κάθε ερώτηση.

Και ίσως, χωρίς να φωνάζουμε, μπορούμε να ξεκινήσουμε από κάπου. Να τεθεί δημόσια το ερώτημα “Τι Σκιάθο θέλουμε το 2035;” Να στηθούν μικρές εκδηλώσεις, συζητήσεις, ερωτήματα στα σχολεία, στα καφενεία, στα μέσα του νησιού. Να δημιουργηθεί μια άτυπη, εθελοντική, ανοιχτή ομάδα διαλόγου – από επαγγελματίες, κατοίκους, επιστήμονες, νέους. Να ζητήσει κάποιος, ο Δήμος ή η Ένωση Ξενοδόχων ή ο Σύλλογος Επαγγελματιών ή όποιος θεσμός ή φορέας τολμήσει, την κατάρτιση ενός Αναπτυξιακού Χάρτη 20ετίας. Όχι ενός τεχνικού έργου, αλλά μιας εσωτερικής πυξίδας για το Νησί. Τι μοντέλο τουρισμού θέλουμε; Ποια έργα αξίζουν; Ποια όχι; Ποιο μέλλον θέλουμε για τα παιδιά μας;

Είναι, τελικά, πιο ενδιαφέρον ίσως να «μαλώσουμε» αν πούμε την άποψή μας, παρά να πιστεύουμε ότι έχουμε δίκιο και να μην το λέμε στους άλλους. Το μέλλον ενός τόπου δεν ανήκει ποτέ σε έναν. Ανήκει σε όσους το σκέφτονται μαζί και φέρνουν την προσδοκία που λείπει.

Μέσα από αυτά τα έξι άρθρα, απλώς κατέθεσα δημόσια τη δική μου άποψη. Χωρίς βεβαιότητες, με σκέψη και ενδιαφέρον και, πάνω απ’ όλα, με αγάπη για τον τόπο μου. Ευχαριστώ το Skiathos Life για τη φιλοξενία, ευχαριστώ όλους όσοι τη διάβασαν, διαφώνησαν, σχολίασαν και είμαι βέβαιος πως, με μοναδικό τρόπο, η καθεμιά και ο καθένας θα προσθέσει κάτι εξίσου μοναδικό στη σκέψη για τη Σκιάθο του αύριο._