Η ιστορική μνήμη αποτελεί ζωντανή γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, και η αναζήτηση της καταγωγής μιας οικογένειας δεν είναι απλώς προσωπική υπόθεση, αλλά και πολύτιμη συμβολή στην εθνική αυτογνωσία. Το παρόν άρθρο αποτελεί περιλήψη μιας παλαιότερης μελέτης και επιχειρεί να επικοινωνήσει την ιστορική πορεία,  την  Ρωμαϊκη (βυζαντινή) καταγωγή του επωνύμου των Κοφινά της Σκιάθου, μέσα από την ανάδειξη προφορικών παραδόσεων, αρχειακών πηγών και ιστορικογεωγραφικών  στοιχείων. Στόχος είναι να αναδειχθεί η γενεαλογική γραμμή, με τα ιστορικά- γενεαλογικά νήματα που συνδέουν τους Κοφινάδες με τον Αυτοκρατορικό Ρωμαϊκό ( Βυζαντινό) Οίκο των Φωκά, εξετάζοντας τους τόπους εγκατάστασής τους, τη στενή σχέση με τους Καλλέργη και του κλάδου των Κοφινά της Σκιάθου. Πρόκειται για μια πορεία αναζήτησης ταυτότητας, η οποία υπερβαίνει το ατομικό πλαίσιο και συνομιλεί με την ιστορία του Γένους αλλά και την τοπική κοινωνία στην οποία εντάχθηκαν επάξια.

Ιχνηλατώντας τη Ρωμαϊκή ( Βυζαντινή) καταγωγή

Η Ρωμαϊκη (Βυζαντινή) αυτοκρατορική οικογένεια των  Φωκά, από την οποία προήλθαν σπουδαίες προσωπικότητες μεταξύ των οποίων κόσμησαν το θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως, είναι η πρώτη ανάμεσα στις 12 οικογένειες ευγενών που  εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη. Αυτό αποδεικνύεται από το χρυσόβουλο του αυτοκράτορα  Αλεξίου Β Κομνηνού που χρονολογείται από το έτος 1182 μ.Χ.

Το πρωτότυπο του εγγράφου αυτού δηλαδή η χρυσόβουλη επιστολή, δεν διασώζεται. Το κείμενο της όμως υπάρχει στο χρονικό του Trivan. Αμφιβολίες έχουν διατυπωθεί από ερευνητές για τη γνησιότητα του χρυσόβουλου. Ακόμη, όμως, και εκείνοι που αμφιβάλλουν για τη γνησιότητά του, δέχονται ότι ο πυρήνας του είναι αληθινός, και τα στοιχεία που αναφέρονται σ αυτό είναι πραγματικά. Στο σημείο αυτό υπάρχει ομοφωνία.[1]


Σε αυτό το χρυσόβουλο πρώτη η αναφερόμενη οικογένεια, είναι του Ιωάννη Φωκά. Αργότερα μετονομάσθηκε  σε Καλλέργη, με διάφορες ερμηνείες για την ετυμολογία (π.χ, οι προσφέροντες καλά έργα ή κάλλιστα έργα ή από το καλλιεργώ – Καλλιέργης - Καλλέργης).
Η οικογένεια ως Καλλέργη διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο σε πολλά γεγονότα στη Κρήτη αλλά και στη Βενετία όπου μετεγκαταστάθηκε κλάδος των Καλλέργη.[2]


Οι πρώτοι  Καλλέργηδες στη Μάνη

Γύρω στο 1620 πήγε στη Γωνέα της Μάνης ο Δημήτριος Καλλέργης με το γιό του Γεώργιο, τον αδελφό του Σιγούντο και το συγγενή του Γουρδούρο». Ρίζωσαν στη Μάνη φτιάχνοντας το χωριό Γωνέα του Κότρωνα. Στο χωριό αυτό  μετά από χρόνια δημιουργήθηκαν από την οικογένεια αυτή δέκα πέντε κλάδοι.[3]


Κλάδοι της οικογένειας


Οι Καλλέργηδες της Μάνης λόγω των ίδιων ονοματικών και πατρωνυμικών στοιχείων απέκτησαν ψευδώνυμα, όπως συνηθίζεται στη Μάνη, στην Κρήτη και αλλού.
Ενδεικτικά αναφέρουμε:
 των Μπουνιάνων-Καλλέργηδων (Μπουνάκος),
 των Μπακογιαννιάνων-Καλλέργηδων (Μπακογιάννης,
 των Πικουλιάνων-Καλλέργηδων (Πίκουλας),
 των Παπαδαντωνιάνων-Καλλέργηδων (Παπαντωνάκος),
  των Στρατιάνων-Καλλέργηδων (Στρατάκος),
 των Κοφινιάνων-Καλλέργηδων (Κοφινάς-Κοφινάκος),
 των Χριστιάνων-Καλλέργηδων (Χριστάκος),
 των Αραπαντώνηδων-Καλλέργηδων (Αραπαντώνης),
 των Σιγούντων-Καλλέργηδων (Σιγούντος),
 των Κοντολεφιάνων-Καλλέργηδων (Κοντολέφας),
 των Σταθάκηδων-Καλλέργηδων (Σταθάκης),
 των Καψαχειλιάνων-Καλλέργηδων (Κοψαχειλάκος),
 των Ζαβαλιάνων-Καλλέργηδων (Ζαβαλάκος).

Η πολυάριθμη οικογένεια των Καλλέργηδων της Γωνέας έχει διασπαρθεί σε διάφορα μέρη της Ελλάδας όπως: Την Κώμη του Κότρωνα της οποίας αποτελεί οικισμό, το Σκουτάρι, τον Πειραιά, την Αθήνα, τα Άγραφα στις οικογένειες Μπακογιάννη και Κουτρουμάνου, στο Πήλιο.
Μάλιστα ο Μανιάτης καθηγητής  ιστορικός και λαογράφος  Ιωάννης Λεκκάκος αποδέχεται απολύτως τη σχέση των Κοφινά του Πηλίου - Σκιάθου ως κλάδο των Καλλέργη της Μάνης.


Η μετακίνηση Μανιατών στο Πήλιο


Για να μπορέσουμε όμως να συνδέσουμε το επώνυμο Κοφινάς [4] που καταγράφεται στο Πήλιο το 1817 θα πρέπει να κατανοήσουμε το σύνηθες φαινόμενο εκείνων των εποχών, της εσωτερικής μετακίνησης πληθυσμού.[5]
Η παρουσία μανιάτικων επωνύμων στη Θεσσαλία και στο Πήλιο, οφείλεται στην εσωτερική μετανάστευση όπως αναφέρθηκε είτε για λόγους βιοποριστικούς είτε λόγω πολεμικών επιχειρήσεων. 
Το Πήλιο[6]  ηταν τόπος ιδανικός για την μετεγκατάστασή μανιατών .


Σε Βόλο και Πήλιο μανιάτικα επώνυμα

Σε μια πρώτη έρευνα στο διαδίκτυο και σε τηλεφωνικούς[7] καταλόγους καταγράφονται μανιάτικα επώνυμα που τυγχάνουν όλα να αποτελούν κλάδοι των Καλλέργη:

α) Καλ(λ)έργης,
β) Πίκουλας, 
γ) Σταθάκης, 
γ) Κουτρουμάνης, 
δ) Μπακογιάννης, 
ε) Κοφινάς.


Ειδικά στη κοινότητα Δρακειάς βρίσκουμε τον Καλλέργη Νικόλαο με έτος γεννήσεως 1888 , Ο.Μ. 18990 /1 όπως προκύπτει από την έρευνα στο ληξιαρχείο του Δήμου Βόλου.
Αυτό τα στοιχεία επιβεβαιώνουν πως η παρουσία μελών της οικογένειας είτε με το επώνυμο Καλλέργη είτε με άλλα επώνυμα ως κλάδοι της  είναι αδιαμφισβήτητη.


Κοφινάδες Πηλίου

Η προφορική παράδοση των γηραιότερων Κοφινάδων,  των προγόνων μας, που ευτυχήσαμε να γνωρίσουμε ,δήλωναν πως προήλθαν ως οικογένεια από το χωριό Προμύρι του Πηλίου. Από τον Βολιώτη ιστορικό Ιωάννη Κορδάτο, μαθαίνουμε για το ιδιαίτερο καθεστώς δεκατεσσάρων χωριών του Πηλίου τα λεγόμενα Βακούφικα, ένα από αυτά και το Προμύρι.
 Ο Κορδάτος αναφέρει ότι ο πληθυσμός του Πηλίου μεγάλωνε και ανακατεύτηκε με  αποίκους Ηπειρώτες, Νησιώτες, Κρητικούς, Μανιάτες κλπ. Τα πολλά τοπωνύμια της ανατολικής πλευράς του Πηλίου, στις καλλιε-ργημένες περιοχές (μωρατέϊκα, γιαννιώτικα, κραββαρέϊκα,  μανιάτικα κλπ.) μαρτυρούν για τους νέους κατοίκους του πηλίου.
Με τις αναφορές αυτές η μετακίνηση κατοίκων  από τη Μάνη στο Πήλιο είναι δεδομένη και σε συνδυασμό με την ύπαρξη μανιάτικων επωνύμων.


Οι Κοφινάδες και η Σκιάθος

Πάλι από προφορική παράδοση η οικογένεια Κοφινά κατείχε  ένα πανδοχείο – χάνι της εποχής. Μετά από ένα συμβάν, που παρακίνησε  δυο νέους  Κοφινάδες
(Σταμάτη και Δημήτριο του Ευσταθίου) να βιοπραγισουν έναντιον ενός Τούρκου, αναγκαστηκαν  όπως ήταν φυσικό  να φύγουν από το Προμύρι πριν υποστούν τις συνέπειες.
Ο ευκολότερος τρόπος ήταν να διαφύγουν δια θαλάσσης μιας και το ανατολικό Πήλιο συνόρευε  με τα νησιά της τότε ελεύθερης Ελλάδας που ήταν οι Βόρειες Σποράδες και ειδικά η Σκιάθος, Τα τρία νησιά των Β.Σποράδων εντάχθηκαν στο πρώτο ελληνικό κράτος το 1832.

Η πρώτη επίσημη καταγραφή στη Σκιάθο των Κοφινάδων,  των δύο αυτών αδελφών  είναι στο υποθηκοφυλακείο κατά τα έτη 1860 και 1863 με αγορές που έκαναν. Εδώ να επισημάνουμε πως ο Σταμάτης και ο Δημήτριος βρίσκονταν στη Σκιάθο δεκαοχτώ χρόνια πριν την έναρξη της επανάστασης του 1870 στο Πήλιο.

Στο μητρώο αρρένων του Δήμου Σκιάθου, που από το 1840 αρχίζουν οι καταγραφές γεννήσεων, δεν υπάρχει καμία καταγραφή γεννήσεως Κοφινά, παρά μόνο στα προαναφερόμενα έτη κάνει την εμφάνισή του το επώνυμο αυτό λόγω των αγορών που έκαναν ως κάτοικοι πλέον της Σκιάθου.
Η δεύτερη καταγραφή τους είναι σε εκλογικό κατάλογο του Δήμου Σκιάθου [8] την 17η Ιουνίου του 1871 δηλώνοντας ηλικία και επάγγελμα:

• Σταμάτης του Ευσταθίου Κοφινάς, ετών 37 ( 1834 )  ναυτικός,
• Δημήτριος του Ευσταθίου Κοφινάς , ετών 32 ( 1839 ) ή ( 1842 με άλλη αναγραφή στα βιβλία του ενοριακού ναού Γεννήσεως της Θεοτόκου που ήταν και η ενορία των περισσοτέρων Κοφινάδων), επάγγελμα και αυτός ναυτικός.

 Το 1914 ο Δήμος Σκιάθου κάλεσε τους κατοίκους του νησιού να προσέλθουν ώστε να απογραφούν επίσημα στο δημοτολόγιο, εδώ σημειώνεται ο Δημήτριος να δηλώνει τη φυσική του  παρουσία με τη χαρακτηριστική αναφορά:
Δημήτριος του Ευσταθίου Κοφινάς, λεμβούχος, εργατικός.
Ένα χρόνο μετά το 1915 αποβιώνει από εγκεφαλική αιμορραγία σε ηλικία 85 ετών.
Ο Σταμάτης μετά την τελευταία επίσημη καταγραφή του στον εκλογικό κατάλογο του 1871 δεν τον βρίσκουμε στα δημοτολόγια, πράγμα που σημαίνει πως ίσως απεβίωσε πριν το 1914 αν και δεν υπάρχει σωζόμενη ληξιαρχική πράξη θανάτου του.
 Αυτοί οι δύο, είναι οι πρώτοι Κοφινάδες και οι γενάρχες των δύο κλάδων της οικογένειας που υπάρχουν σήμερα στη Σκιάθο.
Η αύξηση των μελών της οικογένειας των δύο αυτών Κοφινάδων όπως είναι φυσικό συνδέθηκαν με άλλες οικογένειες μεγαλώνοντας έτσι τη σειρά καταγωγής και από πατέρα και από μητέρα.

Η διατήρηση της καταγωγής

Όπως έχει προαναφερθεί η οικογένεια Καλλέργη αποτελεί μέρος του Ρωμαϊκού (Βυζαντίου ) Οίκου των Φωκά, κατ` επέκταση  όλοι οι κλάδοι του επωνύμου έφεραν αυτοδικαίως το κληρονομικό δικαίωμα της διαδοχής της κατώτερης Συγκλητικής Τάξης από όλους τους απογόνους του Οίκου των Φωκά / Καλλέργη - Κοφινά [9]. Συγκεκριμένα σε αντίθεση με τα ισχύοντα στη Δυτική Εθιμοτυπία, εφόσον τηρούνται οι προϋποθέσεις, μία εξ αυτών είναι ότι τα πλήρη προνόμια  προορίζονται για Ευγενείς Ρωμαίους πολίτες που είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι και αποδέχονται την Αγία Γραφή και τις αποφάσεις των 7 Οικουμενικών Συνόδων. Έτσι η κατώτερη Συγκλητική Τάξη είναι η μοναδική που κληρονομείται και σήμερα από όλα τα τέκνα και εξ υιοθεσίας, ανεξαρτήτως φύλου και σειράς γεννήσεως  και από τη σύζυγο η οποία τη διατηρεί ακόμα και στην περίπτωση διαζυγίου [10], χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα ιδιωτικής μεταβίβασης ή πώλησης αφού τηρούνται οι απαιτούμενες προϋποθέσεις.
Η ιδιαιτερότητα στη διαδοχή δίνει τη δυνατότητα στους απογόνους των Καλλέργη-Κοφινά της Σκιάθου, είτε από πατέρα είτε από τη μητέρα να φέρουν εθιμικά και το οικόσημο της οικογένειας.


Το Οικόσημο στη Ρωμαϊκή (Βυζαντινή) Πολιτεία

Ο θεσμός του οικοσήμου, με την έννοια της εραλδικής ταυτότητας που φέρει ένα ευγενές γένος, είναι κατ’ εξοχήν δυτικής προέλευσης και δεν υιοθετήθηκε θεσμικά από τη Ρωμαϊκή (Βυζαντινή) Αυτοκρατορία. Ωστόσο, από τον 11ο αιώνα και ιδίως κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο (13ος–15ος αι.) παρατηρείται σταδιακή χρήση συμβόλων, όπως ο δικέφαλος αετός κ.α. , σε οικογένειες υψηλής αριστοκρατίας (όπως οι Κομνηνοί, οι Παλαιολόγοι, οι Καντακουζηνοί, οι Χούμνοι), με στόχο την προβολή δυναστικής ισχύος ή πνευματικής κληρονομιάς.  Η υιοθέτηση εμβλημάτων σε σφραγίδες, λάβαρα, επιτύμβιες επιγραφές και εικονογραφία ενισχύθηκε από τη λατινική παρουσία μετά την Τέταρτη Σταυροφορία (1204), ιδίως στις περιοχές της Λατινοκρατίας, όπως η Κρήτη, η Χίος και οι Κυκλάδες, όπου η επιρροή της βενετικής και γενουατικής εραλδικής ήταν έντονη [11,12].
Οι Γενουάτες της Χίου, όπως οι Giustiniani, καθιέρωσαν την εραλδική με τη δυτική της μορφή, ενώ αρκετές ελληνικές οικογένειες προσάρμοσαν ή απέκτησαν εμβλήματα για λόγους κοινωνικής αναγνώρισης ή διοικητικής νομιμοποίησης [13].
Στο πλαίσιο αυτό, η σταδιακή εμφάνιση οικοσήμων ή εμβλημάτων σε Ρωμαϊκές (Βυζαντινές) οικογένειες όπως οι Φωκά / Καλλέργη μπορεί να ερμηνευτεί περισσότερο ως φαινόμενο επιρροής και αναπροσαρμογής των τοπικών παραδόσεων, παρά ως γνήσια έκφραση εραλδικής συνείδησης κατά τα δυτικά πρότυπα ή απευθείας απονομή από τη Βενετία[14].

Ερμηνεία του οικοσήμου των Καλλέργη- Κοφινά

Το Οικόσημο των Καλλέργη- Κοφινά παρουσιάζει μία εραλδική ασπίδα με λοξές λευκές και γαλάζιες ταινίες (diagonal bands), γνωστές στην εραλδική ως «λωρίδες διαγώνιες» ή bendlets.
Η συνύπαρξη της ασπίδας κάποιες φορές με το δικέφαλο αετό υποδηλώνει τη Ρωμαϊκή (Βυζαντινή) καταγωγή του Οίκου.
Οι απόγονοί των Κοφινά δικαιωματικά μπορούν λοιπόν να φέρουν αυτούσιο το οικόσημο των Καλλέργη είτε μέσω πατρικής είτε μητρικής γραμμής (εφόσον ο κλάδος θεωρείται θεσμικά και παραδοσιακά συνέχεια της οικογένειας Καλλέργη).

Ακολουθεί αναλυτική ερμηνεία στο Οικόσημο των Καλλέργη που συνδυάζει και τα δυο με βάση τους κανόνες της εραλδικής τέχνης[15]:


Εραλδική Περιγραφή (Blazon):

Barry bendy argent and azure
ή εναλλακτικά:
Bendy of six argent and azure

Bendy: το πεδίο της ασπίδας διαιρείται σε λοξές λωρίδες από την άνω δεξιά προς την κάτω αριστερή πλευρά - με εναλλαγές σε άλλες απεικονίσεις - (από τον dexter chief προς τον sinister base).

Argent: το αργυρό ή λευκό χρώμα, που αντιπροσωπεύει την καθαρότητα, την αθωότητα και την ειρήνη.

Azure: το γαλάζιο ή κυανό, που δηλώνει αλήθεια, πίστη και αφοσίωση.

Συμβολισμός Χρωμάτων και Σχημάτων:

Λευκό/Αργυρό (Argent):

Αρετές: καθαρότητα, αγνότητα, σοφία, αθωότητα.

Κυανό/Γαλάζιο (Azure):

Αρετές: δικαιοσύνη, αφοσίωση, σταθερότητα, αλήθεια.

Λοξές λωρίδες (Bendy):

Συμβολίζουν στρατιωτική τιμή και προετοιμασία για πόλεμο (συχνά σχετίζονται με ασπίδες και εμβλήματα μάχης).


Συμπέρασμα

Η ιστορική - γενεαλογική σύνδεση των Κοφινά της Σκιάθου με τον Ρωμαϊκό (Βυζαντινό ) Οίκο των Φωκά/Καλλέργη με ενδιάμεσους σταθμούς τη Κρήτη, τη Μάνη, το Πήλιο μας καθιστά διαδόχους μιας βαριάς ιστορίας — μιας παρακαταθήκης.[16]
Μιας καταγωγής που οι συνθήκες,οι  περιστάσεις, οι μετακινήσεις πληθυσμών έσπρωξαν στο ημίφως της λήθης, αλλά όχι στην ανυπαρξία.
Ανάλογες περιπτώσεις συναντούμε και με άλλες επιφανείς οικογένειες όπως των Στύλων, Ράλληδων, Βλάχων κλπ.
Στο μέλλον  θα αναδειχθεί και η γενεαλογική εξέλιξη του Οίκου των Χούμνων, απόγονοί του οποίου συναντούμε σήμερα και στη Σκιάθο.
Σήμερα, με καρτερία και σεβασμό καταδυόμαστε στην ιστορία και ανασύρουμε τα θραύσματα της ταυτότητάς μας. Και καθώς τα κομμάτια ενώνονται, φανερώνεται όχι μόνον η ιστορική μας ρίζα, αλλά και η ευθύνη να τη φέρουμε στο φως. Διότι η Ιστορία δεν είναι νεκρή· αναπνέει μέσα μας, ζητώντας να την τιμήσουμε.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ  :
[1]https://kallergidesmanis.blogspot.com/p/blog-page_99.html?m=1
[2] Ν. Παναγιωτάκη, "Ερευναι εν Βενετία", περιοδ. Θησαυρίσματα 5, 1968.
[3] Κάσση Κυριάκου. Μοιρολόγια της Μάνης τόμος Β΄ σελ. 172-Από την έκδοση Γιάννη Λεκκάκου, Μάνη Ερανίσματα
[4] https://www.familysearch.org/ark:/61903/2:1:MW4B-5D9?lang=el
[5] ΑΝΥΠΟΤΑΚΤΗ ΜΑΝΗ,7 ΗΜΕΡΕΣ,Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΑΘΗΝΑ 1995
[6] Η Πρωτοεκβιομηχάνιση στην Νοτιοανατολική Ευρώπη, 1700-1880: η περίπτωση των χωριών του Πηλίου.
[7] https://www.11888.gr/white-pages/
[8] Γενικά Αρχεία του Κράτους, Εκλογικοί Κατάλογοι Δήμου Σκιάθου .
[9] www.ftrp.eu
[10] Πρόχειρον Νόμων ή Εξάβιβλος, Κωνσταντίνου Αρμενόπουλου .
[11,12] David Jacoby, Latins, Greeks and Muslims in the Eastern Mediterranean, Ashgate Variorum, 2009, σ. 217· Χρύσα Α. Μαλτέζου, Η βενετοκρατία στην Ελλάδα, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ΕΙΕ, 2006, σ. 185).
[13] Peter Lock, The Franks in the Aegean, 1204–1500, Longman, 1995, σ. 198· Steven Runciman, The Last Byzantine Renaissance, Cambridge University Press, 1970, σ. 112.
[14] Nicolas Oikonomides, Byzantine Lead Seals, Dumbarton Oaks, 1985, τ. 1, σ. 74· Anthony Cutler, The Hand of the Master, Princeton University Press, 1994, σ. 246).
[15] Fox-Davies, A Complete Guide  Friar, A New Dictionary of Heraldry, σελ. 28.
[16]https://fkkskiathou.blogspot.com/?m=1