Δυο λόγια για τη σειρά αυτή των άρθρων: Είναι μια σύντομη, πρακτική δημόσια συζήτηση, σε έξι άρθρα, για το πού πηγαίνει η Σκιάθος. Για την ταυτότητα του νησιού, την τοπική οικονομία, τον τουρισμό, την τεχνολογία, τους νέους. Όχι για να ασκηθεί κριτική στους πάντες, αλλά για να στοχαστούμε τι είναι η Σκιάθος σήμερα, και τι μπορεί να είναι το 2035 ή 2055, 65…95…

Μιλούν όλοι για ανάπτυξη. Τη ζητούν οι επαγγελματίες, τη θέλουν οι νέοι, την επικαλούνται οι πολιτικοί, τη φαντάζεται η τοπική κοινωνία ως κάτι θετικό, κάτι αναγκαίο, σχεδόν αυτονόητο.

Αλλά ποια ανάπτυξη;

Στη Σκιάθο – όπως και αλλού – έχουμε μπερδέψει τους όρους της ανάπτυξης και της μεγέθυνσης. Μας έρχεται περισσότερος κόσμος, λέμε ανάπτυξη. Χτίζονται καινούρια καταλύματα, λέμε ανάπτυξη. Πλημμυρίζουν οι δρόμοι τον Αύγουστο, δεν βρίσκεις τραπέζι ή να παρκάρεις, λέμε ανάπτυξη.

Είναι όμως αυτό ανάπτυξη; Ή μήπως απλώς μεγέθυνση; Και ποια είναι τελικά η διαφορά;

Η μεγέθυνση είναι ποσοτική. Και εντυπωσιακή. Για παράδειγμα το 2024 η Σκιάθος υποδέχτηκε περίπου 600.786 επιβάτες, από τους οποίους 542.411 ήταν διεθνείς, σχεδόν 10% περισσότερα απ’ το 2023. Ε και; Για τους διεθνείς so what? Για κάποιο χρόνο αυτό αποδίδει, αλλά έχει όρια. Κι όταν αυτά ξεπεραστούν πάλι τα έσοδα αυξάνονται, το κόστος όμως «φουσκώνει» πολύ-πολύ πιο γρήγορα. Και τότε, το μπαλόνι ξεφουσκώνει… ή «μπαμ».

«Από ένα σημείο και πέρα, η κάθε παραπανίσια μονάδα από την ίδια συνταγή αποδίδει όλο και λιγότερο».

Νόμος των φθινουσών αποδόσεων

Και το περιβάλλον πιέζεται, οι υποδομές κουράζονται, η ποιότητα ζωής πέφτει. Και οι μόνιμοι κάτοικοι ασφυκτιούν, οι εργαζόμενοι δεν βρίσκουν στέγη, τα παιδιά μεγαλώνουν σ’ ένα μέρος που τον χειμώνα δεν έχει τίποτα και το καλοκαίρι έχει απ’ όλα μαζί και απότομα.

Η ανάπτυξη είναι κάτι άλλο. Είναι ποιοτική μεταβολή. Βελτίωση, όχι απλώς επέκταση. Είναι να κάνεις καλύτερα πράγματα, όχι απλώς περισσότερα. Να φτιάξεις ένα διαμέρισμα που φιλοξενεί με άνεση και πολυτέλεια, αντί τέσσερα νέα δωματιάκια στον πάνω όροφο. Να προσελκύσεις επισκέπτες που αγαπούν και σέβονται το νησί, και αφήνουν έσοδο με ελάχιστο βάρος. Να προτιμήσεις μια μικρή καλλιέργεια μελιού ή ελιών, αντί για άλλη μια καφετέρια. Να στηρίξεις τέχνες όπως τα ξύλινα καΐκια και τοπικές βιοτεχνίες που συνδέουν το παρελθόν με την ταυτότητα του νησιού. Να ενισχύσεις την ψηφιακή εργασία με απαραίτητες υποδομές: internet, χώρος δουλειάς, στέγαση. Επενδύσεις και πολιτικές που προσελκύουν ανθρώπους που θέλουν ποιότητα ζωής σε έναν όμορφο τόπο – χωρίς να περιμένουν τον Αύγουστο.

Η ανάπτυξη μένει στο μέλλον. Η μεγέθυνση σβήνει στο χρόνο – που ίσως είναι πιο κοντά απ’ ότι νομίζουμε. Υπάρχει διαφορά.

Χρειάζεται να σκεφτούμε αλλιώς.

Γιατί, ας το πούμε καθαρά: η Σκιάθος έχει ήδη χάσει την ταυτότητά της. Το έχουμε παραδεχτεί. Έγινε νησί «του κεμπάπ», νησί τριμήνου ή, για κάποιους, της αρπαχτής. Δεν μπορεί λοιπόν να μιλάει σήμερα για «ανάπτυξη χωρίς να χάσει τον χαρακτήρα της». Ποιον, τον ήδη χαμένο; Το ζήτημα πλέον είναι αν μπορεί να τον ξαναβρεί.

Δεν είναι τα τετραγωνικά που κάνουν τη διαφορά. Ούτε οι αφίξεις, τα check-in και τα room nights. Είναι η ποιότητα, του επισκέπτη, της παρεχόμενης υπηρεσίας, της ζωής των κατοίκων. Ένα νησί που μετράει την επιτυχία μόνο με βάση την πληρότητα του Αυγούστου, είναι ένα νησί κουρασμένο, ευάλωτο, καταδικασμένο να εξαντλείται κάθε χρόνο ξανά και ξανά. Και κυρίως, που δεν έχει καθορίσει σε ποιον απευθύνεται και γιατί. Είναι ένα νησί που ταξιδεύει χωρίς πυξίδα.

Κάπου εδώ, το νησί χρειάζεται να πατήσει «παύση».

Να κάνει ένα βήμα πίσω. Όχι από αδυναμία, αλλά από στρατηγική. Για όσο η Σκιάθος επιδίδεται σε μια διαρκή τρεχάλα, προσπαθώντας να καλύψει τη ζήτηση με τα ίδια μέσα, τις ίδιες υποδομές, τις ίδιες συνθήκες, την ίδια – ανύπαρκτη – στρατηγική, τότε τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει. Χρειάζεται να αναλάβει, συλλογικά, το τίμημα της μετάβασης. Αν δεν δεχτούμε, ως νησί και ως κοινωνία, ότι μπορεί να χρειαστεί για δύο – ή και τρία – καλοκαίρια να «κόψουμε ταχύτητα», να περιορίσουμε ελεγχόμενα την ποσότητα για να φτιάξουμε την ποιότητα, τότε δεν θα προλάβουμε τίποτα. Ναι, να υποστούμε κόστος. Κόστος βραχυπρόθεσμο – μεσοπρόθεσμο, και το μόνο που ανοίγει δρόμο για πραγματικό μακροπρόθεσμο όφελος: με ασφάλεια και μια τοπική οικονομία που θα μπορεί να πατήσει δυνατά στα πόδια της.

Ανάπτυξη σημαίνει και νέος ρόλος του επιχειρηματικού κόσμου. Αυτών που έχουν ριζώσει στο νησί, που έχουν χτίσει εδώ τις δουλειές τους, που ξέρουν τι πάει καλά και τι όχι. Η ματιά στο μέλλον δεν μπορεί να είναι «πώς θα μεγιστοποιήσουμε το εισόδημα φέτος», αλλά «πώς θα διασφαλίσουμε το εισόδημα και την ποιότητα για τα επόμενα 15 χρόνια». Αν δεν το δουν έτσι οι ίδιοι οι επαγγελματίες του νησιού, κανείς δεν θα το κάνει για λογαριασμό τους.

Η ανάπτυξη που αξίζει στη Σκιάθο είναι αυτή που συνδέεται με τη βιωσιμότητα. Που ενώνει την οικονομία με την οικολογία, την παράδοση με τη δημιουργικότητα, τον τουρισμό με την καθημερινή ζωή. Είναι η ανάπτυξη που κάνει το νησί πιο έτοιμο να αντέξει τις κρίσεις που θα έρθουν και όχι πιο παγιδευμένο από ένα μόνο μοντέλο. Είναι αυτή που θα φέρει την προσδοκία που λείπει.

Ανάπτυξη δεν σημαίνει απλώς καλύτερη διαχείριση του τουρισμού. Σημαίνει παραγωγική ανασύνταξη. Σημαίνει να σπάσουμε τη μονοκαλλιέργεια. Με όρους οικονομίας, να κάνουμε διασπορά χαρτοφυλακίου. Έξω από το καλούπι «μόνο τουρισμός». Ίσως έξω κι από το νησί, με δραστηριότητες παράλληλες και συμπληρωματικές – επιχειρηματικές, επενδυτικές, δημιουργικές. Όχι μόνο για λόγους κινδύνου. Αλλά και για να υποστηριχθεί ο ίδιος ο τουρισμός με πιο ανθρώπινο ρυθμό, καλύτερες υπηρεσίες, χαμηλότερο κόστος, πιο σταθερό έσοδο.

Το σημείο μηδέν της ανάπτυξης; Οι συγκοινωνίες.

Χωρίς αξιόπιστη πρόσβαση δεν έρχονται άνθρωποι, δεν κινούνται προϊόντα, δεν διαχέεται τεχνογνωσία, δεν υπάρχει οικονομία. Η ανάπτυξη δεν θα ‘ρθει με το πλοίο της Παρασκευής από το Βόλο. Σήμερα, οι Σποράδες συνολικά είναι απομονωμένες σε ένα μοντέλο εξάρτησης σχεδόν αποκλειστικά από τον Βόλο, που περιορίζει, στερεί επιλογές και στρατηγική ελευθερία. Η απουσία σταθερής σύνδεσης με τη Θεσσαλονίκη ή και το Μαντούδι είναι στρατηγική απώλεια. Η παραγωγική ανασύνταξη δεν ξεκινά χωρίς το αυτονόητο: να μπορείς να πας και να έρθεις, χωρίς να ρωτάς κάθε Απρίλη αν «φέτος θα έχει δρομολόγια». Όχι ως χάρη, αλλά ως σχέδιο που πρέπει να γίνει αξίωση – και να πείσει. Αυτός ο σχεδιασμός δεν έρχεται απέξω. Και όσο παραμένουμε στον «τουρισμό με Αυγουστιάτικο μπούγιο», δεν πείθεται κανείς.

Και ποιοι θα τα κάνουν όλα αυτά; Και πώς;

Ποιος θα σηκώσει το βάρος της μετάβασης; Τι μπορούμε να περιμένουμε από την «Αθήνα»; Πώς θα αντιδράσει η αγορά σε μια τέτοια μετατόπιση; Ο Δήμος; Οι «παίκτες»; Οι συλλογικότητες;

Αδύναμα ερωτήματα, όλα τους.

Ένα είναι το ισχυρό ερώτημα: Όσοι μένουν στο νησί και όσοι νοιάζονται, μπορούν να πιστέψουν σε κάτι τέτοιο;

Όχι να ελπίζουν. Όχι να περιμένουν. Να πιστέψουν – και να αρχίσουν να το χτίζουν, έστω και βήμα-βήμα.

Γιατί αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα: να μη συνεχίσουμε να κάνουμε περισσότερα από τα ίδια, αλλά να κάνουμε κάτι αλλιώτικο, που να έχει αξία, διάρκεια και όνομα.

Και τότε, πράγματι, θα μπορούμε να μιλήσουμε για ανάπτυξη. Όχι για επανάληψη.

Στο επόμενο και τελευταίο άρθρο:

Το μεγάλο κάδρο: Ποιο είναι το σχέδιο για το νησί; Ποιος το διαμορφώνει και με ποια νομιμοποίηση; Πώς αποφασίζει μια μικρή κοινωνία για το μέλλον της – χωρίς να μείνει όμηρος του παρελθόντος ή της συγκυρίας;