Πολύχρωμα στρωμένα κατώφλια ενός πρωθύστερου βίου του νησιού, πλουμισμένα με περίτεχνα ξόμπλια και υφασμένα με ζωηρά χρώματα, τα σκιαθίτικα κιλίμια συνιστούν μια σπουδαία στιγμή της ελληνικής λαϊκής παράδοσης και χειροτεχνίας. Υφασμένα με εντατικά κόκκινα και πράσινα φυτικά χρώματα, με λαμπερό σπανιότερο μαύρο ή ενθέσεις του κίτρινου και με τα γνώριμα σε όλους τους ντόπιους με τις επιμέρους ονομασίες τους σχηματοποιημένα μοτίβα ή «ξόμπλια» που αντλούν τις ονομασίες τους από τη χλωρίδα και την πανίδα του οικείου φυσικού σύμπαντος, δίνοντας επιπλέον τον τίτλο της στην παρούσα έκθεση, τα «σκιαθίτκα», όπως τρυφερά η ντοπιολαλιά τα αγκαλιάζει, απαντούν σε πολλά από τα διηγήματα των δύο Αλέξανδρων, του Παπαδιαμάντη και του Μωραΐτίδη, Σε μια πυκνή διαδοχή από τέτοια κιλίμια, απλωμένα καταμεσής στο λαμπρό δάπεδο, θα έγιναν οι τελευταίες λειτουργίες στον Χριστό, στο Κάστρο, προτού αυτό εγκαταλειφθεί οριστικά λίγο μετά τις απαρχές της Ελληνικής Επανάστασης. Σε ένα τέτοιο απλωμένο στο φτενό στρώμα κιλίμι, άφησε, λέγεται, ο Άγιος των Ελληνικών Γραμμάτων, στις 2 Ιανουαρίου του 1911, την τελευταία του πνοή.

Για τα σκιαθίτικα θαυμαστά κιλίμια, τα πολύχρωμα «στρουσίδια», που κοσμούσαν κάποτε τα πατώματα και τους τοίχους του σπιτιού -ιδίως τον χειμώνα- αλλά και τα μαρμάρινα δάπεδα στις εκκλησίες του τόπου, εξακολουθώντας να στρώνονται ως σήμερα στις μεγάλες γιορτές και στις κοινωνικές χαρές, εξακολουθώντας επίσης να θεωρούνται απαραίτητα για την προίκα της κόρης, παρόλο που η παραγωγή τους έχει σχεδόν σταματήσει, ελάχιστη είναι η αρθρογραφία, με εξαίρεση την εκτενή σχετική αναφορά στο πολύτιμο τετράτομο πόνημα του Σκιαθίτη λαογράφου Γεωργίου Α. Ρήγα «Σκιάθου Λαϊκός Πολιτισμός, τεύχος Δ’ Υλικός Βίος- Κοινωνικός Βίος – Λατρεία – Δεισιδαιμονίαι – Λαϊκή Ιατρική», Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη, 1970. Γεννήθηκε έτσι μια επιθυμία διάσωσης και καταγραφής που οδήγησε καταρχήν την επιμελήτρια στην ιδέα της παρούσας έκθεσης. Μια έκθεση σύγχρονης σκέψης και τέχνης, που αφουγκράζεται και ανιχνεύει με διαλογικό σεβασμό την παράδοση του τόπου, με την πρόθεση να σταθεί έναυσμα ενδιαφέροντος και απαρχή μιας συστημικής έρευνας αλλά και μιας σειράς σχετικών δράσεων και εκδόσεων από τον Δήμο Σκιάθου.

Τα σκιαθίτικα κιλίμια, αναπόσπαστο τεκμήριο της πολιτισμικής εντοπιότητας, ένας αληθινός θησαυρός του τοπικού υλικού λαϊκού πολιτισμού, υφασμένα στον αργαλειό του σπιτιού από τις γυναίκες του νησιού με μαλλί βαμμένο με φυτικό χρώμα που προέρχεται από τη τοπική χλωρίδα και προορισμένα για αυστηρά οικιακή χρήση, έχουν συνήθως κόκκινο κάμπο και σπανιότερα πράσινο, μαύρο ή μπλε. «Το μήκος τους είναι από 3-5 πήχες και το πλάτος τους με 2 ή 3 ή και 4 φύλλα, ανάλογα με τις διαστάσεις του σπιτιού και την οικονομική κατάσταση της οικογένειας», σημειώνει ο Γεώργιος Ρήγας. «Υφαίνονται μονό πανί, με στημόνι χονδρό πάνινο νήμα (μουγκρέλι) και με φάδι χονδρό μάλλινο νήμα, επίτηδες για αυτά νεσμένο (κ’λιμίτ΄κα νήματα). Το μάλλινο φάδι είναι διαφόρων χρωμάτων, κόκκινο, πράσινο, γεράνιο, κίτρινο, βυσσινί, μαύρο κλπ. Το περισσότερο όμως μέρος του κιλιμιού είναι κόκκινο. Τώρα τελευταία υφαίνουν και κιλίμια που σ’ αυτά πλεονάζει το μαύρο χρώμα», καταλήγει, εξηγώντας επίσης ότι τα σκιαθίτικα κιλίμια είναι τριών ειδών: «κιλίμια με αμπάρες, που είναι και τα παλιότερα σχέδια και όπου οι αμπάρες (ταινίες), πλάτους 12-15 εκ., πλουμισμένες συμμετρικά με «ξόμπλια», χωρίζονται μεταξύ τους από στενότερες ταινίες 2 εκ. που λέγονται «λουριά», κιλίμια με καρδιά που υφαίνονται ολόκληρα με ένα χρώμα μάλλινο φάδι, συνήθως κόκκινο και δυο ή τρεις αμπάρες στις δύο άκρες του ή κόσμημα με διπλό ή τριπλό καγκιόλι στις τέσσερις πλευρές και κιλίμια με ψάρες, υφασμένα και πάλι με μονόχρωμο, συνήθως κόκκινο νήμα και τον διάκοσμο με τις ψάρες στο κέντρο του και 2-3 αμπάρες στις άκρες.

Τα μοτίβα αυτά των κιλιμιών, που οι Σκιαθίτες αποκαλούν «ξόμπλια», γεωμετρικά και με έντονα καθαρά χρώματα -κόκκινο, πράσινο ή κίτρινο συνήθως-, δουλεύονται στις στενόμακρες αμπάρες που μετά ενώνονται. Τα μοτίβα αυτά, που οι Σκιαθίτισσες ακόμη ξεχωρίζουν και κατονομάζουν με τα «χαϊδευτικά» τους ονόματα, δημοσιεύονται επίσης με περισσή επιμέλεια και ευκρινή σχέδια από τον παπα-Γιώργη Ρήγα στον τέταρτο τόμο του έργου του για τον λαϊκό πολιτισμό της Σκιάθου: ψάρες και ψαρίτσες που είναι και το κοινότερο μοτίβο, κούφια μήλα και σταυροί, κυπαρισσάκια και αγκινάρες, κανονάκια και καγκιόλια, σκαντζόχεροι και ξουραφάκια, γιώτες και διπλές γιώτες, συνυπάρχοντας σε αμπάρες και κάνοντας εξαντλητική εναλλασσόμενη χρήση των λιγοστών δόκιμων για το είδος χρωμάτων, συνθέτουν συναρπαστικούς κάμπους απαράμιλλης έμπνευσης, δεξιότητας, σύνθεσης κάθε φορά διαφορετικής και αναβλύζουσας φαντασίας.
Η έκθεση «Κούφια μήλα και καγκιόλια, σκαντζόχεροι και ψάρες – μια συνομιλία με το σκιαθίτικο κιλίμι», πραγματοποιείται στην εμβληματική Ιερά Μονή Ευαγγελιστρίας και αποτελεί την πέμπτη αφιερωματική στο νησί συνεργασία της επιμελήτριας με τον Δήμο Σκιάθου, διαδεχόμενη την έκθεση «Πρώτη Σημαία», που παρουσιάστηκε τον Ιούνιο του 2021 στη Μονή Ευαγγελισμού και πάλι, με αφορμή τη συμπλήρωση 200 ετών από την έναρξη του Αγώνα για την Ελληνική Ανεξαρτησία, την «Άλλη Θάλασσα» που παρουσιάστηκε τον Ιούνιο του 2022 στο Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης Σκιάθου, με αφορμή την επέτειο των 100 ετών από τη Μικρασιατική Καταστροφή, το σπονδυλωτό εικαστικό αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη «Εγεννήθην εν Σκιάθω» που παρουσιάστηκε τον Ιούλιο-Νοέμβριο 2023 στην Οικία-Μουσείο Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και σε άλλα εμβληματικά τοπόσημα και μουσεία του νησιού, καθώς και το αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Μωραϊτίδη που με τίτλο «Εικόνες και Ινδάλματα» παρουσιάστηκε τον Ιούλιο-Νοέμβριο 2024 στην Οικία-Μουσείο Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και στην Οικία-Μουσείο Ζήση Οικονόμου. Όλες οι παραπάνω εκθέσεις έχουν στη συνέχεια παρουσιαστεί σε εμβληματικούς χώρους πολιτισμού και Μουσεία στην Αθήνα και την Ύδρα.
Η παρούσα έκθεση αποτελεί μια φυσική διαδοχή τους, καθώς με τον πρωτογενή λαογραφικό πυρήνα της ξεκίνησε η συνομιλία της επιμελήτριας μέσω των προηγούμενων θεματικών αφιερωμάτων στο νησί, μέσω των προηγούμενων καταβυθίσεων στο γλωσσάρι των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και της ιστορίας του. Η προσπάθεια να μπουν τα κιλίμια στον χάρτη ξανά, με σκοπό την έρευνα και καταγραφή τους, προσπάθεια που αποτελεί μια αρχή, με αρωγούς σπουδαίους και ευαίσθητους εικαστικούς καλλιτέχνες, είναι αφιερωμένη στις σκιαθίτισσες που ύφαναν αριστουργήματα, αλλά και στις ελάχιστες που εξακολουθούν ως σήμερα να υφαίνουν. Σύντομα προγραμματίζεται εξάλλου μια θεματική έκδοση.
Τα έργα των συμμετεχόντων εικαστικών, που ζουν και εργάζονται σε διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας, δημιουργούν ένα πολύτιμο και πυκνό πλέγμα γνώσης και διάσωσης. Πολύτιμη είναι η συμβολή του Συλλόγου Γυναικών Σκιάθου και η συμμετοχή του Λυκείου των Ελληνίδων Βόλου, που αναδεικνύοντας τα πολύτιμα κειμήλια του τόπου και προχωρώντας σε νέα τεχνουργήματα μέσω των εργαστηρίων του, αποτελεί εξέχον δείγμα της ζητούμενης διαχρονίας. Σύγχρονες υφαντές προσεγγίσεις, κάμποι κεντημένοι και έργα που συνδέονται με τρόπο ευρύτερο με την textile art αλλά ακόμη, κατασκευές και εγκαταστάσεις ή ζωγραφικές αποτυπώσεις που πραγματεύονται τον κάμπο και τα ξόμπλια του σκιαθίτικου υφαντού, ή που συνομιλούν με το σχήμα, το χρώμα, τα μοτίβα ή και την ίδια την ιδέα και τον συμβολισμό του κιλιμιού, συνομιλούν σε τόπο ιερό και χώρο ιδανικό με έναν μικρό πυρήνα παλαιών σκιαθίτικων κιλιμιών, με σεβασμό, και με αισθητική και εννοιολογική συνέπεια. «Οι ελπίδες μιας γυναίκας είναι υφασμένες από ηλιαχτίδες. Μια σκιά μπορεί να τις εξαφανίσει», έγραψε κάποτε η George Eliot: Ας ακούσουμε αυτή τη φωνή. Κι ας απλώσουμε τα σκιαθίτικα κιλίμια κάτω από το φως του ήλιου που τους αξίζει.

Στην έκθεση συμμετέχουν:
Άρτεμις Αλκαλάη, Ευρυδίκη Αρκουδογιάννη, Άννυ Αρχιμανδρίτου, Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού, Μαρία Γέρουλα, Νεκταρία Γιακμογλίδου, Στρατηγούλα Γιαννικοπούλου, Βασίλης Γκόκας, Κρίστι Γρηγορίου, Μαρία Γρηγορίου, Μαρία Διακοδημητρίου, Κατερίνα Καλιτσουνάκη, Δέσποινα Καλλιγά, Βάσω Καλουδιώτη, Ελπινίκη Καμόσου, Κατερίνα Κασσαβέτη, Στάθης Κατσαρέλης, Βασίλης Κιλιτσλής, Αλέκος Κυραρίνης, Μαρία Κώτσου, Αναστάσης Μαδαμόπουλος, Λυδία Μαργαρώνη, Μηνάς Μαυρικάκης, Μάνος Μπατζόλης, Πανδώρα Μουρίκη, Χρίστος Παπαδάκης, Γιάννης Παπαδόπουλος, Διονυσία Παπαδοπούλου, Μπάμπης Πυλαρινός, Ελισάβετ Ροδοπούλου, Μιχάλης Σακαλής, Ισμήνη Σαμανίδου, Ιφιγένεια Σδούκου, Ελένη Σιούστη, Κατερίνα Σταθάτου, Μαρίνα Στελλάτου, Ιωάννα Τερλίδου, Νίκος Τριανταφύλλου, Αργύρης Χατζημαλλής, Λύκειο των Ελληνίδων Βόλου.
Η έκθεση τελεί σε διοργάνωση του Δήμου Σκιάθου.
Διάρκεια έκθεσης: έως και 8 Νοεμβρίου 2025
Ωράριο λειτουργίας: 09:00-21:00.
Με αφορμή την έκθεση εκδόθηκε και κυκλοφορεί ομότιτλο λεύκωμα σε σχεδιασμό του Νίκου Λεοντόπουλου και κείμενα των: Θοδωρή Τζούμα, Δημάρχου Σκιάθου, Δ.Σ. του Συλλόγου Γυναικών Σκιάθου και Ίριδος Κρητικού, Ιστορικού Τέχνης και επιμελήτριας της έκθεσης.
Στο πλαίσιο της έκθεσης προγραμματίζονται παράλληλες δράσεις, εργαστήρια και εκπαιδευτικά προγράμματα.