Το Μαρτύριο στην Ορθοδοξία και το Ισλάμ | Γράφει ο π. Παντελεήμων Χούλης
2025-06-24 16:32:44
Με αφορμή τα όσα συνέβησαν την Κυριακή σε ορθόδοξο ναό της Συρίας, αναμφίβολα συμπεράνουμε πως πρόκειται για ένα νέο νέφος αγίων νεομαρτύρων.
Συμπέρασμα που πηγάζει από τη παράδοση της Εκκλησία μας, αφού για τους τρεις πρώτες αιώνες , οι μόνοι άγιοι που τιμούσε η Εκκλησία μας αυτομάτως από την ημέρα του μαρτύριο τους ήταν εκείνοι που σφράγιζαν την πίστη τους με το ίδιο τους το αίμα.
Η έννοια του μαρτυρίου κατέχει ξεχωριστή θέση στην Ορθόδοξη Χριστιανική Πίστη και εντελώς διαφορετική προσέγγιση στο Ισλάμ το οποίο "άθελα" του χαρίζει στην Εκκλησία του Χριστού νέους αγίους.
Η θεολογία, το ήθος και το πνευματικό υπόβαθρο που καθορίζουν το «μαρτύριο» στο Ισλάμ και στην ορθόδοξη Εκκλησία, παρουσιάζουν θεμελιώδεις μεγάλες διαφορές, οι οποίες γίνονται ιδιαίτερα εμφανείς μέσα στη σύγχρονη παγκόσμια πραγματικότητα και στους διωγμούς που υφίστανται οι χριστιανικοί πληθυσμοί.
Το μαρτύριο ως μαρτυρία αγάπης και αλήθειας
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία, το μαρτύριο είναι καρπός της ελευθερίας, της πίστεως και της αγάπης προς τον Χριστό. Ο Μάρτυρας δεν επιδιώκει τον θάνατο, ούτε πράττει βία, αλλά αποδέχεται τον πόνο και τη θυσία χωρίς να ανταποδίδει κακό και χωρίς να μισεί τους διώκτες του· μαρτυρεί με το αίμα του την αλήθεια του Ευαγγελίου και τη ζωή εν Χριστώ[1].
«Ὁμολογῶ ὅτι Χριστιανός εἰμι» — λέξη που γίνεται φωτεινή σφραγίδα των Μαρτύρων στους διωγμούς των πρώτων αιώνων[2].
Το μαρτύριο στο Ισλάμ ως έννοια πολεμικής θυσίας
Αντίθετα, στο Ισλάμ, ο όρος "shahīd" (μάρτυρας) αποδίδεται συχνά σε εκείνους που πεθαίνουν στο πλαίσιο πολεμικών συγκρούσεων υπέρ της πίστης τους. Το μαρτύριο έχει περισσότερο χαρακτήρα ηρωικής αυτοθυσίας ή και πολεμικής αποστολής, με έμφαση στην υπεράσπιση του Ισλάμ δια των όπλων[3].
Σε πολλές περιπτώσεις, το μαρτύριο σχετίζεται με την έννοια της τζιχάντ, η οποία —ιδίως στη ριζοσπαστική της εκδοχή— περιλαμβάνει και τη βίαιη επιβολή της θρησκείας[4].
Θεολογικές διαφορές: Σταυρός και ξίφος
Ο Χριστιανός Μάρτυρας δεν σκοτώνει αλλά σκοτώνεται. Δεν επιβάλλει την πίστη, αλλά τη μαρτυρεί μέχρι θανάτου. Αντιθέτως, σε πολλές ισλαμικές παραδόσεις, ο shahīd εμπλέκεται σε βίαιες πράξεις για την υπεράσπιση ή την εξάπλωση της πίστης του.
Ο Σταυρός είναι θυσιαστική νίκη, ενώ το ξίφος του «ιερού πολέμου» είναι πράξη τιμωρίας και εξουσίας. Η Εκκλησία δεν αγιοκατατάσει στρατιώτες επειδή απλώς πέθαναν στη μάχη, αλλά μόνον εφόσον υπήρξε πνευματικός αγώνας, μετάνοια και αρετή[5].
Σύγχρονοι χριστιανοί Μάρτυρες: Ένας νέος Γολγοθάς
Στις μέρες μας, το μαρτύριο των Χριστιανών συνεχίζεται με σιωπηλό συνειδησιακό ή αιματηρό τρόπο, ιδίως σε χώρες με ισλαμικά καθεστώτα όπως συνέβη τη Κυριακή. Από την Αφρική έως τη Μέση Ανατολή, χιλιάδες Χριστιανοί διώκονται, βασανίζονται και εκτελούνται απλώς και μόνο επειδή πιστεύουν στον Χριστό[6].
Πρόκειται για νέους Μάρτυρες, των οποίων το αίμα συνεχίζει να «ποτίζει» την Εκκλησία, θυμίζοντάς μας πως ο Χριστιανισμός γεννήθηκε και θεμελιώθηκε «ἐν διωγμῷ» και όχι με κρατική ή στρατιωτική επιβολή[7].
Το μαρτύριο ως πρόκληση και φως στον σύγχρονο κόσμο
Το χριστιανικό μαρτύριο είναι ομολογία της Ανάστασης, δηλαδή πίστης στη ζωή που νικά τον θάνατο, όχι καταστροφική πράξη. Στον σύγχρονο κόσμο του σχετικισμού και της βίας, οι Μάρτυρες καλούν τους ανθρώπους σε αλήθεια, υπομονή, μη-εκδίκηση και συγχώρηση, φωτίζοντας την οδό της ελπίδας.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Άγιος Στέφανος, πρώτος Μάρτυρας, προσευχήθηκε για τους διώκτες του και δεν σήκωσε χέρι εναντίον τους· εκεί κρύβεται η ουσία του Χριστιανικού Μαρτυρίου[8], αλλά και τόσοι άλλοι Αγιοι μάρτυρες.
Το μαρτύριο ως συνειδησιακή πράξη ελευθερίας
Το Ορθόδοξο μαρτύριο όμως είναι υπαρκτό και στον σύγχρονο πολιτισμένο και "προοδευτικό" κόσμο. Δεν είναι πράξη φανατισμού ή αυτοκαταστροφής, αλλά έκφραση συνειδησιακής πίστης. Ο Μάρτυρας επιλέγει ελεύθερα να μη θυσιάσει την αλήθεια της πίστεώς του, ούτε να αρνηθεί τον Χριστό, ακόμη και όταν του προσφέρεται η ζωή ως αντάλλαγμα για την άρνηση. Το μαρτύριο, επομένως, πηγάζει από τον εσωτερικό άνθρωπο, από το βάθος της συνείδησης του πιστού που γνωρίζει σε Ποιόν έχει πιστέψει (πρβλ. Β΄ Τιμ. 1,12)[9].
Η Ορθόδοξη Παράδοση διδάσκει ότι το μαρτύριο είναι επιλογή καρδιάς, πράξη πνευματικής συνέπειας και θυσιαστικής ελευθερίας, όχι προϊόν προπαγάνδας ή πολιτικού σκοπού. Είναι ένα εσωτερικό "ναι" στην Αλήθεια, και ένα "όχι" στη βία, στην υποκρισία και στην ψευδή ειρήνη που αρνείται τον Θεό.
Αυτό το συνειδησιακό μαρτύριο διασώζεται όχι μόνο στα βασανισμένο τίμια σώματα των Μαρτύρων, αλλά και στην καθημερινή μαρτυρία των Χριστιανών που επιλέγουν τον Χριστό ενάντια στο ρεύμα του κόσμου, της αθεΐας, της αλλοτρίωσης, του φόβου και της απώλειας νοήματος.
Η συνείδηση ως τόπος Θεογνωσίας και μαρτυρίας
Η Αγία Γραφή και οι Πατέρες τονίζουν τη συνείδηση ως τον “κρυφό ναό” του ανθρώπου όπου συναντά τον Θεό[10]. Ο χριστιανικός Μάρτυρας δεν ενεργεί εξωτερικά, για επίδειξη ή δικαίωση, αλλά μαρτυρεί “ἐν τῷ κρυπτῷ”, γνωρίζοντας πως ο Πατήρ βλέπει το κρυπτόν (πρβλ. Ματθ. 6,6).
Το Ισλάμ, στην επίσημη τουλάχιστον θεολογία του μαρτυρίου, δεν δίνει ανάλογη σημασία στη συνείδηση· το μαρτύριο είναι συχνά πράξη ηρωισμού και καθήκοντος, περισσότερο συλλογική παρά υπαρξιακή, περισσότερο στρατιωτική παρά εσωτερική. Δεν πρόκειται για άρνηση του κακού μέσω της θυσίας, αλλά για σύγκρουση με τους "απίστους" και νίκη μέσω της δύναμης.
Συνειδησιακοί Μάρτυρες στον σύγχρονο κόσμο
Σήμερα, υπάρχουν πολλοί Χριστιανοί που δεν πεθαίνουν φανερά, αλλά ζουν καθημερινά το λευκό μαρτύριο — το μαρτύριο της άρνησης συμβιβασμού με το ψεύδος, της ομολογίας σε εχθρικά περιβάλλοντα, της διάκρισης στην εργασία, της δίωξης στις μουσουλμανικές χώρες, του στιγματισμού στην κοινωνία. Και όμως, παραμένουν συνεπείς στη συνείδησή τους, που έχει "σφραγιστεί" από το βάπτισμα και την κοινωνία με τον Χριστό[11].
Αυτό είναι το σύγχρονο πρόσωπο του συνειδησιακού μαρτυρίου: ήσυχο, σταυρικό, αλλά νικηφόρο, αφού δεν συνθηκολογεί με το σκότος.
Συμπέρασμα
Η διαφορά μεταξύ των Μαρτύρων της Ορθόδοξης Πίστης και εκείνων του Ισλάμ δεν είναι απλώς ιστορική ή πολιτισμική. Είναι βαθύτατα θεολογική: πρόκειται για τη διαφορά μεταξύ της ελευθερίας της πίστης και της βίαιης επιβολής της, μεταξύ του Σταυρού και του ξίφους.
Το αίμα των Μαρτύρων της Εκκλησίας μας συνεχίζει να φωνάζει όχι για εκδίκηση, αλλά για μετάνοια και σωτηρία. Είναι η σιωπηλή δύναμη της Βασιλείας του Θεού.
Ας έχουμε τις πρεσβείες τους.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. Μάρκ. 8,34· Ρωμ. 8,36· Ματθ. 5,10-12
2. Βλ. Συναξαριστήριον Μεγάλου Ωρολογίου, 16 Ιουλίου (Αγ. Αιμιλιανού)
3. Qur`an, Sura 3:169 – «Μη λες πως όσοι σκοτώνονται στο δρόμο του Αλλάχ είναι νεκροί...»
4. Bernard Lewis, The Crisis of Islam, 2003
5. Αγ. Βασίλειος, Κανών 13ος (PG 31, 605)
6. Open Doors – World Watch List 2024
7. Tertullianus, Apologeticum, 50 – «Το αίμα των Μαρτύρων, σπόρος των Χριστιανών»
8. Πράξεις 7,60
9. Β΄ Τιμ. 1,12 – «...οἶδα γὰρ τίνι πεπίστευκα»
10. Αγ. Μάξιμος ο Ομολογητής, Περί ἀγάπης, Λόγος Β΄, PG 90
11. Άγ. Νικόλαος Καβάσιλας, Περί τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, PG 150.
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ