“Απόψε εδώ ευοδώθηκε μια ιδέα της Ιουλίτας Ηλιοπούλου, κοινωνοί της οποίας γίναμε το 2013”, δήλωσε στην ομιλία της η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, αναφερόμενη στο μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ του ΥΠΠΟ και της ΑΜΚΕ ‘ΑΕΡΤΟΝ’, στην οποία παραχωρείται το οίκημα που αποκατέστησε το ΥΠΠΟ έχοντας αναλάβει να καλύπτει τις λειτουργικές δαπάνες του Μουσείου. “Έτσι η πολιτεία αποδίδει το Μουσείο ως ελάχιστο δείγμα τιμής στο έργο ενός από τους εμβληματικότερους εκπροσώπους των νεότερων ποιητικών γραμμάτων”, σημείωσε μεταξύ άλλων η υπουργός Πολιτισμού.

“Πέρα των εκδόσεων, των ομιλιών, των μουσικών εκδόσεων, των επισκέψεών μου στα σχολεία, οδηγήθηκα εδώ και αρκετά χρόνια στη σκέψη της δημιουργίας μιας εστίας για τον Ελύτη, ενός κέντρου που θα μπορεί όχι μόνο ο μελετητής ή ο φανατικός αναγνώστης, αλλά κυρίως ο ανύποπτος διαβάτης που περνά, το παιδί που τώρα μαθαίνει, ο απλός Έλληνας που εξακολουθεί να φοβάται την ποίηση, παρότι επιχειρεί και ο ίδιος να γράψει. Ο κάθε ένας και όλοι τους να μπορούν να προσεγγίσουν τον κόσμο του Ελύτη”, ανέφερε μεταξύ άλλων η Ιουλίτα Ηλιοπούλου.

Το νέο σπίτι-μουσείο, το οποίο στεγάζει τη σπουδαία κληρονομιά που άφησε ο νομπελίστας ποιητής, βρίσκεται στη συμβολή των οδών Διοσκούρων και Πολυγνώτου, στο διατηρητέο κτήριο και τα δύο βοηθητικά κτίσματα, στην Πλάκα, ιδιοκτησίας του ΥΠΠΟΑ, που αποκαταστάθηκαν από την αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου. Στο κτήριο δημιουργήθηκαν χώροι για την έκθεση, αλλά και τη φύλαξη του Αρχείου Ελύτη, όπως και για το σπουδαίο οπτικό υλικό, το οποίο προβάλλει το πολυποίκιλο έργο του. Ταυτόχρονα, μέσα από φωτογραφίες, κείμενα, ηχητικό και οπτικό υλικό παρουσιάζεται ανάγλυφα η ζωή του ποιητή, ενώ αποκαθίσταται το γραφείο του με προσωπικά του αντικείμενα. Το Αρχείο Ελύτη βρίσκεται σήμερα στην κατοχή της κ. Ιουλίτας Ηλιοπούλου, η οποία είχε και την πρωτοβουλία της πρότασης προς το Υπουργείο Πολιτισμού το 2013.

Στο ισόγειο τοποθετείται ο χώρος υποδοχής του κοινού, ο χώρος έκθεσης – παράθεσης πληροφοριών και παρουσίασης σημαντικών σταθμών της ζωής και του έργου του ποιητή και το γραφείο του. Ο χώρος έκθεσης περιλαμβάνει χρονολόγιο – συσχετισμό με γεγονότα του 20ού αιώνα, πρώτες εκδόσεις (52 βιβλία), χειρόγραφα, έργα ζωγραφικής-κολάζ του Ελύτη ή έργα που ο ίδιος αγαπούσε και στα οποία έχει αναφερθεί, ενδεικτικές μεταφράσεις, δυνατότητα ακρόασης ηχητικών ντοκουμέντων ή και προβολής κινηματογραφικού υλικού κ.α.

Στον όροφο δημιουργείται χώρος πληροφοριών για το κοινό, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων για διαλέξεις, συνέδρια, εκπαιδευτικά προγράμματα, αλλά και μουσικές και ποιητικές εκδηλώσεις, καθώς και μικρό καφέ με θέα στην Ακρόπολη, τον λόφο της Πνύκας και το Αστεροσκοπείο, το οποίο θα λειτουργεί και ως foyer της αίθουσας εκδηλώσεων. Το υπόγειο χρησιμοποιείται ως βιβλιοθήκη – σπουδαστήριο, με βιβλία, περιοδικά (περίπου 1.000 τίτλοι), δίσκους, φωτογραφικό, ηχητικό και κινηματογραφικό υλικό και θα διαθέτει υπολογιστές.

Οι μελετητές θα έχουν πρόσβαση στο σύνολο των εκδόσεων, ελληνικών και ξένων, σε αφιερώματα και βιβλία για το έργο του Ελύτη. Σε ειδικό χώρο θα φυλάσσεται αρχειακό υλικό, που δεν θα εκτίθεται, σημειωματάρια εργασίας, αποκόμματα τύπου, αρνητικά φωτογραφιών και έργων, αφίσες, προγράμματα κλπ.

Χαιρετισμός της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη στα εγκαίνια του Μουσείου «Σπίτι του Ελύτη»

Αξιότιμε κύριε Πρωθυπουργέ,

Αξιότιμε κύριε π. Πρωθυπουργέ,

Κυρία και Κύριοι  Υπουργοί

Κύριε Δήμαρχε,

Κυρίες και κύριοι,

Φίλες και φίλοι,

Αυτό το κτήριο, ενδιαφέρον δείγμα της αθηναϊκής αστικής αρχιτεκτονικής, το οποίο από σήμερα μεταμορφώνεται σε «Σπίτι του Ελύτη – Μουσείο Ελύτη», απαλλοτριώθηκε, όπως και άλλα στην ίδια γειτονιά, από το Υπουργείο Πολιτισμού, δεκαετίες πριν, προκειμένου να κατεδαφιστούν και να ανασκαφούν, ικανοποιώντας τον κρατικό σχεδιασμό των τελευταίων δεκαετιών του 19ου αι., που προέβλεπε την ενοποίηση της Αρχαίας Αγοράς των Αθηνών με τη Ρωμαϊκή Αγορά.

Είναι η μοναδική περίπτωση κύριε Πρόεδρε, που οι οικονομικές δυσκολίες της χώρας… έδρασαν ευεργετικά για τον Πολιτισμό. Οι κατεδαφίσεις και οι ανασκαφές καθυστέρησαν λόγω οικονομικής δυσπραγίας. Συν τω χρόνω, καθεστηκυίες νοοτροπίες άλλαξαν. Έτσι, το Υπουργείο Πολιτισμού βρέθηκε να έχει στην κατοχή του ενδιαφέροντα ακίνητα στην Πλάκα, που σταδιακά παρήκμαζαν, ενώ κάποια, εν τω μεταξύ, μετατράπηκαν σε ερείπια.

Από το 2019, στρατηγική επιλογή μας είναι αυτό το κτηριακό απόθεμα να διασωθεί, να αποκτήσει νέες χρήσεις, αφιερωμένες στα γράμματα και τις τέχνες, συμβατές με τα δεδομένα της περιοχής. Στόχος μας είναι η ένταξή τους σε μία πολιτιστική διαδρομή -αναδεικνύοντας τις προσωπικότητες και το έργο των νεώτερων μεγάλων δημιουργών μας. Οδυσσέας Ελύτης εδώ, Κάρολος Κουν λίγο πιο πάνω, Κωστής Παλαμάς σε μικρή απόσταση από δω- στην καρδιά της πλέον ιστορικής γειτονιάς της Αθήνας, ανάμεσα στα αρχαία κατάλοιπα, που υπήρξαν εναύσματα δημιουργίας γι αυτούς. Και αυτό ως μέρος της πολιτικής μας, της γόνιμης όσμωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς με τη νεώτερη και τη σύγχρονη δημιουργία, της οποίας η πρώτη αποτελεί αστείρευτη και αναντικατάστατη πηγή έμπνευσης.

Απόψε, εδώ, ευωδώνεται μια ιδέα της Ιουλίτας Ηλιοπούλου, κοινωνοί της οποίας γίναμε το 2013. Με το Μνημόνιο Συνεργασίας, μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και της Αστικής μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας «ΑΕΡΤΟΝ» παραχωρείται στην τελευταία, το οίκημα αυτό, το «Σπίτι του Ελύτη». Το Υπουργείο Πολιτισμού αποκατέστησε το κτήριο και έχει αναλάβει να καλύπτει ετησίως λειτουργικές  δαπάνες του Σπιτιού-Μουσείου. Έτσι, η Πολιτεία αποδίδει το Μουσείο ως ελάχιστο δείγμα τιμής στο έργο ενός από τους εμβληματικότερους εκπροσώπους των νεότερων ελληνικών γραμμάτων.

«Σ’ αυτά τα πενήντα τετραγωνικά εργάζομαι και ζω εδώ και πολλά χρόνια. Ούτε είχα, ούτε θα ήθελα να έχω ποτέ περισσότερα. Όχι ότι παριστάνω τον ασκητή. Ο άνθρωπος πιστεύω ότι δεν πρέπει να στερείται από τίποτε. Πρέπει όμως να αρκήται και στα απαραίτητα. Η πολυτέλεια, το περιττό σε απομακρύνουν από το ουσιώδες, σε διαλύουν». Με αυτά τα λόγια περιέγραφε, τον Νοέμβριο του 1975, σε συνέντευξή του στην Καθημερινή και τη Σούλα Αλεξανδροπούλου, το σπίτι επί της οδού Σκουφά 23, ο Οδυσσέας Ελύτης. Εκεί που έμελλε να ζήσει έως το τέλος.

Σήμερα, εδώ, επί της οδού Διοσκούρων 4, το «Μουσείο Ελύτη» είναι κάτι ανάλογο. Αρκείται, κατά την εντολή του, στα απαραίτητα, χωρίς πολυτέλεια, που να απομακρύνουν από το δικό του, το σπουδαίο, το μεγάλο, το ουσιώδες: Το έργο του, απόλυτα συνυφασμένο με τη ζωή του.

«Ναι, αγαπάω τ΄ αντικείμενά μου και ζω μαζί τους. Όταν ταξιδεύω, μου λείπουν. Τίποτε εδώ δεν είναι ακριβό ή πολύτιμο. Έχουν, όμως, όλα για μένα μια σημασία, συνδέονται με την ποίησή μου, τη ζωή μου, τα ταξίδια μου. Το μικρό τραπεζάκι στη γωνία προέρχεται από τ’ αρχοντικό του Διονυσίου Σολωμού. Εκείνο το ξυλόγλυπτο είναι από μπάντα καραβιού, ίσως από τέμπλο. Η λιθογραφία πλάι στο κρεβάτι μου, δώρο του Ματίς με ιδιόχειρη αφιέρωση».

Αυτά τα αντικείμενα είναι που περιβάλλουν τον επισκέπτη του Μουσείου, τον μελετητή  του έργου του, τον μαθητή, που θα θελήσει να μάθει κάτι περισσότερο από τους λίγους στίχους του «Αξιον εστί»,που διαβάζει στο σχολικό του εγχειρίδιο.

Ο Ποιητής,  ο «τιμαριώτης του ουρανού», που ήθελε να ονειρεύεται «μακριά από τη λοιμική της πολιτείας»,  αποκτά, μία ημέρα  ακριβώς πριν από τα γενέθλιά του, τη δική του στέγη, όπου θα φυλάσσεται και θα προστατεύεται, θα ζει, εσαεί, το ανεκτίμητο αρχείο του για τις επόμενες γενιές. Σ αυτό το κτήριο βρίσκεται θησαυρός πολύτιμος: Οι σχεδόν 1.000  τίτλοι των βιβλίων του, περιοδικά, φωτογραφικό,  κινηματογραφικό και ηχητικό υλικό, όλα  μοναδικές αναφορές στο έργο του.  Οι  πρώτες εκδόσεις των 52 έργων του, οι μεταφράσεις αλλά και τα ευφάνταστα και πολύτιμα εικαστικά του έργα, με μνήμες από το απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου. Όλα πλήρως προσβάσιμα στους μελετητές του, χάρη στην άφατη γενναιοδωρία  της Ιουλίτας Ηλιοπούλου.

Κύριε Πρωθυπουργέ,

Το «Σπίτι του Ελύτη» προσβλέπει να υπηρετήσει ουσιαστικά στη διάχυση του έργου του μεγάλου ποιητή στο ευρύ κοινό. Το corpus των δημιουργημάτων του συγκεφαλαιώνει ιδανικά και  συσχετίζεται αδιάλειπτα με τη ζωή του. Ακόμη και ο μοναδικός Ελύτης, με την αδιάπτωτη απήχησή του, με την ακατανίκητη έλξη που ασκεί στις νεότερες γενιές, είχε ανάγκη από ένα σημείο αναφοράς, από  ένα  κέλυφος που  να στεγάζει και να  ανασυστήνει την εργοβιογραφία του.  Με αυτό το σκεπτικό  και αυτή τη μορφή έχει δομηθεί το «Σπίτι- Μουσείο Ελύτη», που σήμερα εσείς εγκαινιάζετε.

Είμαι βέβαιη ότι θα αναρριπίσει το γόνιμο ενδιαφέρον για το έργο του, ότι θα δώσει εναύσματα για τη μελέτη υποφωτισμένων πλευρών του, ότι θα εμπνεύσει νέες προσεγγίσεις, θα οδηγήσει σε επανεκτίμηση του κριτικού και δοκιμιακού του έργου, θα ανιχνεύσει τις επιρροές που δέχθηκε αλλά και εκείνες που άσκησε. Προσμένοντας και προσβλέποντας να δούμε εκείνες τις πλευρές  «του αληθινού ποιητή, που τάσσεται πάντοτε με τα δύσκολα κι ας ξέρη ότι ίσα-ίσα γι’ αυτό δεν θάχη ποτέ καμμιάν ανταμοιβή», όπως, ο ίδιος αδιόρατα υπαινικτικά μας είπε σε μια συνέντευξή του,  το 1973.

Το «Σπίτι του Ελύτη» που σας υποδέχεται απόψε, είναι αποτέλεσμα συστηματικής και  συντονισμένης δουλειάς πολλών, με αγάπη για τον Ποιητή.

Είμαστε ευγνώμονες  στην Ιουλίτα Ηλιοπούλου, θεματοφύλακα του έργου και της ακριβής του μνήμης, για την αδιατάρακτη συναντίληψη, την άψογη συνεργασία, αλλά κυρίως για την αγάπη, την αφοσίωση και την ακατάβλητη υπομονή και επιμονή, με την οποία περιέβαλε το εγχείρημα.

Τον Αλέξανδρο Σαμαρά και τους συνεργάτες του, για την ευγενική χειρονομία τους να προσφέρουν στο Υπουργείο Πολιτισμού τη μελέτη αποκατάστασης του κτηρίου. Τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, ιδιαίτερα τη Διεύθυνση Προστασίας και Αναστήλωσης Νεώτερων Μνημείων, που ανέλαβε το έργο της αποκατάστασης του κτηρίου.

«Πάμε μαζί κι ας μας λιθοβολούν/ Κι ας μάς φωνάζουν αεροβάτες/

Φίλε μου, όσοι δεν ένιωσαν ποτέ με τι/ Σίδερο με τι πέτρες τι αίμα τι φωτιά/

Χτίζουμε ονειρευόμαστε και τραγουδούμε».

Οδυσσέας Ελύτης, «Σώμα του καλοκαιριού», από τον  «’Ήλιο τον πρώτο».