(εικόνες&video) «Το στίγμα των βάλτων – Ποιήματα της φυλακής» | Η συγκινητική παρουσίαση της ποιητικής συλλογής της Γκέλης Ντηλιά
2023-12-11 00:48:54
Η πρόσφατη ποιητική συλλογή της Γκέλης Ντηλιά με τίτλο «Το στίγμα των βάλτων – Ποιήματα της φυλακής» από τις εκδόσεις ΑΩ περιλαμβάνει την βιωματική της εμπειρία και γνωριμία με εγκλείστους κατά τη διάρκεια του εθελοντισμού της στα Καταστήματα Κράτησης από το 2018 μέχρι σήμερα. Η ποιήτρια διδάσκει αγγλικά, ξενόγλωσσο θέατρο και διεξάγει Σεμινάρια – Εργαστήρια Ποίησης στα ΣΔΕ των φυλακών.
Η συλλογή αυτή βραβεύτηκε με την Τιμητική Διάκριση «Σοφοκλής» στον διαγωνισμό «Κ. Π. Καβάφης 2021» της International Art Academy.
Τα 33 ιδιαίτερα ποιήματα φωτίζουν -πέρα από τις ως τώρα γνωστές ή συμβατικές αντιλήψεις μας- άγνωστες πτυχές ή καταστάσεις του κόσμου του σωφρονισμού και παρουσιάζουν στάσεις ζωής με την ποιήτρια να τα μετουσιώνει σε ποιητικό λόγο επικοινωνίας και δημιουργίας.
Η παρουσίαση πραγματοποιήθηκε στον χώρο Θεατρίνη στο Βόλο, το Σάββατο 25 Νοεμβρίου σε μια συγκινητικά φορτισμένη ατμόσφαιρα, αφού ακούστηκαν ηχητικά ηχογραφημένα μηνύματα των έγκλειστων για την πρωτοφανή για αυτούς εμπειρία και την συνεργασία τους με την ποιήτρια που όπως ανέφεραν τους έδωσε άλλο νόημα στην ζωή τους.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Νίκος Τζούμας
Στο πάνελ, η Άννα Φλωροπούλου, φιλόλογος-συγγραφέας, ο Δρ Αποστόλης Παπαδούλης, Καθηγητής ΕΚΠΑ και Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, CEO Συνδέσμου Βιομηχάνων Θεσσαλίας και Κεντρικής Ελλάδος, Γεν. Διευθυντής ΑΕΔΕΠ Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδος και η Άννα – Μαρία Παπαδημητρίου, δικηγόρος, δημοτική σύμβουλος, νέα χωρική Αντιπεριφερειάρχης Μαγνησίας και Β. Σποράδων.
Η ποίησή της αναδύει μορφές που αναζητούν τη βαθύτητα της ύπαρξής τους, επιζητούν τη λύτρωση και εξιλέωση που συχνά διαφαίνονται ως τραγικές με την αρχαία τραγική προσέγγιση του όρου αναζητώντας τη δική τους κάθαρση. Είναι διάσπαρτη η θέση των εγκλείστων για αυτοκριτική, αυτοκαθαρμό και ψυχοσωματική τους επανένταξη στον «φυσικό κόσμο».
Παράλληλα, οι μικροστιγμές αυτές του κάθε ατόμου, ως προσωπικά βιώματα, φαίνεται να επηρεάζονται ή να αλληλοεπιδρούν με κείνες των υπολοίπων συγκρατουμένων και να παρουσιάζονται στον αναγνώστη μέσα από τη διηθητική στάση της ίδιας της ποιήτριας ως τρίτο πρόσωπο και «εξωτερικός αντικειμενικός θεατής».
Το συγκεκριμένο ποιητικό έργο μπορεί να χαρακτηριστεί ως «ποίηση των σκέψεων, των συναισθημάτων και των αισθήσεων». O στίχος της δημιουργεί στον αναγνώστη εικόνες και αναπαραστάσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται από ζωντάνια και αμεσότητα στην πρόσληψή τους.
Η κα Άννα Φλωροπούλου τόνισε πως η ποίηση είναι μια αδιάκοπη, πολύπλοκη και αδιόρατη συνεργασία ανάμεσα στον ποιητή- πομπό και στο κοινό-δέκτη.
Το κίνητρο της επικοινωνίας μεταξύ των δυο αυτών πόλων και η μετάδοση ενός μηνύματος είναι συστατικό της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αυτή η ανάγκη του ποιητή για το κοινό του και του κοινού για τον ποιητή εκφράζει την κοινωνική λειτουργία της τέχνης και της ποίησης ειδικότερα.
Στο εισαγωγικό της σημείωμα, η ποιήτρια παρατηρεί πως «η απλότητα γίνεται ποίημα». Καθένα λοιπόν από τα ποιήματα της συλλογής «Το στίγμα των βάλτων» είναι η έντεχνη απλότητα μιας σκέψης και ενός συναισθήματος έξω-πραγματικού που εκπορεύεται από τους φυλακισμένους και άρα σημαίνει εξόριστου από την πραγματικότητα των «έξω». Η κοινωνία των φυλακών αποκτά τον διάμεσο της με τη συλλογή αυτή καθώς η «φωνή» της μετατρέπεται σε ποίηση
Η Γκέλη Ντηλιά έγραψε αυτή την ποίηση όντας ταυτόχρονα ένα «εγώ» και ένα «είναι».
Και καθώς ο πόνος που αναβλύζει από ένα τέτοιο θέμα σου χαρίζει τις μεγαλύτερες δυνατότητες για να αισθάνεσαι, το μήνυμα βρίσκει τον αποδέκτη του. Τι θα σήμαινε άλλωστε ο ποιητής αν δεν ήταν ο αυθεντικός εκπρόσωπος του ανθρώπινου πόνου;
Έχουμε λοιπόν μια ποιητική συλλογή η δημιουργός της οποίας διαμεσολαβεί δίνοντας φωνή στη σιωπηλή, υπόκωφη γλώσσα των φυλακισμένων, σαν να χτίζει μια γέφυρα από λέξεις ανάμεσα στην κοινωνία των φυλακών (όπως επισημαίνεται και στο εξώφυλλο) και στην ευρύτερη κοινωνία των «ελεύθερων» ανθρώπων. Αυτή η γέφυρα για να οικοδομηθεί και να λειτουργήσει προϋποθέτει βεβαίως η ποιήτρια να έχει κάνει δικό της το αντικείμενο της κατά τη διάρκεια της δημιουργίας, διαφορετικά το εγχείρημα είναι καταδικασμένο να αποτύχει. Η πολυετής ενασχόληση και το έργο της Γκέλης Ντηλιά στις φυλακές με τους κρατούμενους πιστοποιεί αυτή τη γνώση.
Στο ποίημα με τίτλο «Αντίδραση» για παράδειγμα, γράφει: «… και στα μάτια του μεταφράζω ικανοποίηση… ενδιάμεσα μου ζητά… και με ρωτά πώς μεταφράζεται στα αγγλικά η φυλακή». Τα παραπάνω ρήματα επισημαίνουν πως η ποιήτρια έχει αφουγκραστεί, ακούσει και ενσωματώσει το συλλογικό αλλά και το εκάστοτε υποκειμενικό του θέματος της, που δεν είναι άλλο από την απόδοση της αλήθειας, με άλλα λόγια της ψυχής των έγκλειστων υποκειμένων της.
Τους δανείζει την τέχνη της, ενώ ο χρόνος ιχνηλατεί και δανείζεται από αυτούς την υπαρξιακή αγωνία, την ψυχική θερμοκρασία, τη στυφή και πικρή τους αλήθεια εν τέλει, με μια ποιητική απαλλαγμένη από εξωτερικά, περιγραφικά στοιχεία. Μια ποιητική η οποία αρδεύεται από τον πυρήνα, το αποτύπωμα του εγκλεισμού και προβαίνει στη διείσδυση, διασφαλίζοντας την ποιητική ποιότητα που αναλογεί στην ποσότητα της αλήθειας ή στην εξόρυξη της βαθιάς, αόρατης για τους πολλούς πραγματικότητας που εμπεριέχει.
Όπως προανέφερα, η ανάπτυξη μιας τέτοιας αντίληψης της πραγματικότητας είναι αδύνατη χωρίς κοινωνικό προσδιορισμό, αφού η ίδια η σύνθεση του ανθρώπου τον εμπεριέχει. Καταλήγω έτσι στο συμπέρασμα ότι η ποιήτρια ενσωματώνει και δεν εκπροσωπεί απλώς τη φωνή, την κραυγή, την αναλογική αποτύπωση των ηρώων της.
Ποια συναισθήματα τους διαγράφονται, ποια ατμόσφαιρα, ποιες καταγγελίες, μέσα από αυτή την εντός παρενθέσεως κοινωνία που είναι οι φυλακές, όπου ο ανθρώπινος πόνος μεταλλάσσεται σε ένα μήνυμα ομοιογενές;
Η στέρηση, ο θυμός, ο φόβος ακόμα η ντροπή, η ενοχή, η νοσταλγία, η εγκαρτέρηση, ο φυλακισμένος-ως- μοναχός.
Δανείζομαι λέξεις και φράσεις κλειδιά από τα ποιήματά της:
Η μίξη και η ενσωμάτωση σε αυτό των πολυπολιτισμικών αποχρώσεων χώρο που καλύπτεται από την ομοιομορφία και την ισοπέδωση των διαφορών των ενοίκων του, στο ποίημα «Ο Αλή» που «…τσουγκρίζει με λεμονάδα στα ποτήρια μιας χρήσης… αλλά τρώγοντας τη σαλάτα του σπάει το πλαστικό πιρούνι…» και «…συνεχίζει με τα χέρια». Ο εγκλεισμός στο ποίημα «Ψύχος ψυχής», όπου «…τους χειμώνες ο ήλιος κατασπαράσσει με δόντια σαν του καρχαρία τους έγκλειστους», η μοναξιά στο ποίημα «Απόμονος», «Μοναχός σε κελί /Μονάχος σε κελί», η διχοτόμηση από την φυσιολογική ζωή στο ποίημα «Πλάνη», «Σε έκλεισαν στα σίδερα/ έξω από τον κόσμο», «οι άλλοι» που σε δικάζουν γιατί είσαι από «άλλο» κόσμο και η ντροπή που είναι ακόμα μια καταδίκη στο ποίημα «Χειροπέδες», «Στο νοσοκομείο/ σε συνοδεύουν τρεις φύλακες/ θεωρείσαι επικίνδυνος… οι άλλοι ασθενείς/ καρφώνουν το βλέμμα τους πάνω σου/ και σε καρφώνουν μαχαιριές». Ποιήματα σαν επιτύμβιες στήλες στο ποίημα «Φυλακισμένος κάποτε ετών 22»: «Αυτόν που μπήκε εδώ μέσα/ και ήταν κάποτε 22 χρονών/ δεν τον γνωρίζω./ Ξέρω όμως/ εκείνον που εδώ και 12 χρόνια μεγαλώνει στο σώμα του…», (εδώ διακρίνουμε και το ειδικό βάρος της διαφοράς ανάμεσα στο «γνωρίζω» και το «ξέρω» ως δείκτη ωρίμανσης.) Ποιήματα-συνθήματα σαν γκράφιτι, με την αμεσότητα σκηνογραφίας που προϋποθέτουν τα τελευταία: «Ο καθένας τη ζωή του/ και εκείνος τη ποινή του».
Η ποιήτρια αποδίδει με λεπτότητα την ψυχολογία και βαθιά ανθρώπινη συμπάθεια πολλές ακόμα ψυχικές καταστάσεις, συναισθήματα, τη συμπεριφορά, τις χαρούμενες στιγμές, τα δεινά, τα ελαττώματα, τις διαστάσεις της ζωής των κρατουμένων στο περίκλειστο χώρο της ύπαρξής τους μέσα στη φυλακή. Μιας «άλλης» ζωής που στερείται το υπαρξιακό της οξυγόνο.
Τα ποιήματα μπορούν να διαβαστούν και να εννοηθούν ως αντισυμβατικά, αλλά και ρεαλιστικά-ανατρεπτικά ως θέμα. Ο αντιδιανοούμενος λόγος και οι αντιδιανοούμενοι ήρωες-φορείς αυτού του λόγου γίνονται στίχοι που προχωρούν ακάθεκτα στο κέντρο της προβληματικής της που είναι -ας ειπωθεί ξανά- ή όσο γίνεται πιο διαυγής περιγραφή του κόσμου των φυλακών.
Συμπερασματικά η Γκέλη Ντηλιά μεταφέρει και αποδίδει μέσα από τα ποιήματα αυτά όχι μόνο τα αισθήματα αλλά και την ταυτότητα κυρίως της ανώνυμης μάζας, επιδιώκοντας την ανοίκεια οικειότητα του αναγνώστη με ένα πλήθος που μοιράζεται τη ζωή της φυλακής. Και το κάνει με εσωτερική μουσικότητα, αίσθηση του λυρικού ρυθμού, μέσα από την δωρικότητα του έγκλειστου ψυχισμού των ηρώων της, βιώνοντας τον ως αμεσότητα ψυχής και πνεύματος, δίνοντας του όνομα και ειδικό βάρος, προκαλώντας στον αναγνώστη ένα γόνιμο σάστισμα, καλώντας τον να επανεξετάσει το βαθύτερο νόημα της ελευθερίας -και της αν- ελευθερίας.
Έτσι εικονοποίησε εντέχνως το Στίγμα του να έχεις καταδικαστεί στη στέρηση της ατομικής σου ελευθερίας και να λιμνάζεις στους βάλτους μιας άγριας και σκοτεινής μικρο-κοινωνίας, χωρίς να το έχει βιώσει η ίδια: αυτό αποτελεί το «εγώ» και το «είναι» όπως ανέφερα στην αρχή, της ποιήτριας.
Από την πλευρά ο κ. ο Δρ Αποστόλης Παπαδούλης, Καθηγητής ΕΚΠΑ και Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, CEO Συνδέσμου Βιομηχάνων Θεσσαλίας και Κεντρικής Ελλάδος, Γεν. Διευθυντής ΑΕΔΕΠ Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδος αφού ευχαρίστησε την κα Γκέλη Ντηλιά, που του έκανε την τιμή να συμμετέχει στην παρουσίαση της ποιητικής της συλλογής «Το στίγμα των βάλτων» τόνισε τα παρακάτω:
https://youtu.be/eBA5iCQe-18
"Δεν μου το ζήτησε.
Εγώ τόλμησα να της το ζητήσω.
Και το έκανα, θέλοντας να γεφυρώσω την απόσταση της γνωριμίας μας από την εποχή της άγουρης εφηβείας μ΄ αυτή της σημερινής, οριστικής συγκρότησης της ταυτότητάς μας.
Έχουν αλλάξει πολλά από τότε.
Το περιεχόμενο των εννοιών, το ξεδιάλεγμα των συναισθημάτων, η κυριαρχία του χρήσιμου, ο κυνισμός της επιβίωσης, ο ρεαλισμός του εφικτού, το επιτηδευμένο γλωσσάρι, η διαφοροποίηση της οπτικής γωνίας, η καλοδουλεμένη στάση απέναντι στα πράγματα, και πολλά ακόμη.
Εκείνο, ωστόσο, που δεν έχει αλλάξει, σ όλη αυτή την διαδρομή, είναι η εκτίμησή μου για την Γκέλη.
Την πρωτογνώρισα ως μία όμορφη, ασυμβίβαστη έφηβη, και την ξαναβρίσκω ως έναν ωραίο άνθρωπο, που το ασυμβίβαστο έχει μετεξελιχθεί σε αναζήτηση του πρωτοπόρου και η ίδια το έχει αναδείξει σε τέχνη όχι με το να υπηρετεί οράματα, αλλά με το να διαμεσολαβεί και να τα εκφράζει.
Η Γκέλη, λοιπόν, δεν είναι μόνον ωραίος αλλά είναι και ώριμος άνθρωπος, που κάνει θαυμαστά πράγματα.
Είναι καθηγήτρια Αγγλικών, με ειδικότητα στις μαθησιακές δυσκολίες, και, ως εθελόντρια, διδάσκει Αγγλικά, αγγλόφωνο θέατρο σε Καταστήματα Κράτησης, και διεξάγει Σεμινάρια – Εργαστήρια Ποίησης στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, που λειτουργούν εντός αυτών.
Για το ποιητικό έργο της Γκέλης έχουν γράψει σπουδαίοι και κριτικοί και ειδικοί γνώστες.
Από μένα μην περιμένετε πολλά και ιδιαίτερα.
Για πρώτη φορά παρουσιάζω βιβλίο, και δη ποιητική συλλογή, και οι γνώσεις μου δεν ξεπερνούν εκείνες του συνηθισμένου αναγνώστη.
Από αυτή την γωνία θα προσπαθήσω να ξεπληρώσω την αποψινή τιμή, καταγράφοντας τις εντυπώσεις μου, για «Το Στίγμα των βάλτων».
Οι φυλακές και οι φυλακισμένοι είναι ένα διαχρονικό θέμα, και μας έρχεται από τότε που το κράτος οργανώνεται, και, μεταξύ των άλλων, δημιουργεί τον μηχανισμό, που απονέμει δικαιοσύνη, επιβάλλει ποινές, και τιμωρεί, φυλακίζοντας και σωφρονίζοντας τους παραβάτες του Νόμου.
Στην διαδρομή αυτής της εξέλιξης του κράτους, έχουμε σταδιακές μεταμορφώσεις, που έχουν να κάνουν, κυρίως με τον τρόπο οργάνωσης των κοινωνιών, την ανάδειξη και πρόκριση κοινωνικών και οικονομικών συστημάτων, την ωριμότητα των πολιτών και την δυναμική εγκαθίδρυσης του κράτους δικαίου, μετακινούμενου σταδιακά από το κοινό περί δικαίου αίσθημα.
Όσο τα καθεστώτα διακυβέρνησης φιλελευθεροποιούνται, και περνάμε από τον αυταρχισμό σε επόμενα συστήματα, μέχρις αυτό της αστικής δημοκρατίας, τα μπουντρούμια μετατρέπονται, αργά αλλά σταθερά, σε σωφρονιστικά καταστήματα, και οι απροστάτευτοι από νομικά δικαιώματα φυλακισμένοι, σε τρόφιμους ιδρυμάτων, υπό ελεγχόμενες συνθήκες.
Ωστόσο, δεδομένου, ότι, τουλάχιστον μέχρι τον 18ο αιώνα, οι έννοιες της συνταγματικής ευθύνης των πολιτών, όπως και της ισότητας, ήταν σε μεγάλο βαθμό άγνωστες, τόσο στην θεωρία, όσο και στην πράξη, και εξακολούθησαν να τίθενται υπό αμφισβήτηση κατά τον 19ο αιώνα, δεν εκπλήσσει το γεγονός, ότι η έννοια του αυταρχισμού αναπτύχθηκε και διαμορφώθηκε, ως ορισμός, σχετικά πρόσφατα.
Άρα, και η εισχώρηση του νομικού πολιτισμού στις φυλακές, είναι πρόσφατη.
Τα ποιήματα της συλλογής αναφέρονται σε φυλακές και φυλακισμένους.
Κι αν επιχειρούσαμε να δώσουμε μια πρώτη, σύγχρονη, αποστειρωμένη και ουδέτερη περιγραφή για το σύστημα αυτό, θα λέγαμε ότι πρόκειται για μία κρατική δομή σωφρονισμού, στην οποία οι τρόφιμοι κρατούνται, υπό την επίβλεψη του κράτους, παρά την θέλησή τους, και χάνουν πολλές απ΄ τις ελευθερίες τους, ως μία μορφή ποινής, για αδικήματα, που διέπραξαν.
Αυτή μοιάζει να είναι μία αρκετά προστατευμένη από κάθε ενοχή αναφορά ενός κρατικού συστήματος, που έχουμε, και μείς οι ίδιοι, κατά καιρούς, ψηλαφίσει τις πτυχές του, υποκινούμενοι από διάφορα ερεθίσματα και αφορμές.
Έχουμε συναντήσει πολλούς διάσημους ποινικούς και πολιτικούς, συνήθως άδικα, φυλακισμένους, είτε μέσα από την παγκόσμια λογοτεχνία ή την σύγχρονη πολιτική ιστορία.
Η κα Άννα – Μαρία Παπαδημητρίου, δικηγόρος, δημοτική σύμβουλος, νέα χωρική Αντιπεριφερειάρχης Μαγνησίας και Β. Σποράδων προσπάθησε στο σύντομο χρόνο που διατίθεται από τις συνθήκες της παρουσίασης ενός βιβλίου, να αναδείξει τη σημασία του ποιητικού έργου της Γκέλης Ντηλιά μέσα στο ερμητικά κλειστό σωφρονιστικό σύστημα της χώρας μας, για το οποίο δε μπορεί να είναι περήφανη, αφού κατατάσσεται τέταρτη στην Ευρώπη, την τελευταία δεκαετία, για απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση κρατουμένων, έχοντας καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
https://youtu.be/PVPti3F9G7U
"Παρόλο, που έχουν γίνει αρκετές έρευνες βασιζόμενες σε θεωρίες και μελέτες μεγάλων διανοητών της Ψυχολογίας, τη Κοινωνιολογίας και της Νομικής, σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο, στις οποίες εντάσσεται και η Ελλάδα, το σωφρονιστικό μοντέλο παραμένει εκδικητικό και αδιάφορο σε πολλές περιπτώσεις, προς τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Το αποτελεσματικότερο ίσως εργαλείο προκειμένου να αποφευχθεί η ιδρυματοποίηση και τα άλλα δεινά του εγκλεισμού και να διατηρηθεί η ψυχική ισορροπία του κρατούμενου είναι η εκπαίδευση και η Τέχνη.
Οι στόχοι της εκπαιδευτικής διαδικασίας εντός της φυλακής είναι κατ’ αρχήν να μειωθούν οι συνέπειές της και δευτερευόντως, όλες αυτές οι ελεύθερες και ‘νεκρές’ ώρες που είναι γεμάτες δυσοσμία, συνωστισμό και εντάσεις να γίνουν πηγή δημιουργικής και χρήσιμης εκμετάλλευσης προς όφελος των κρατουμένων, μέσω της απόκτησης ή και βελτίωσης βασικών γνωστικών αλλά και κοινωνικών δεξιοτήτων που θα τους φανούν ιδιαίτερα χρήσιμες κατά τη διαδικασία κοινωνικής τους επανένταξης
Ομως η εκπαιδευτική διαδικασία εντός των φυλακών συναντά δυσκολίες μόνο και μόνο επειδή διεξάγεται σε ένα ειδικά διαμορφωμένο κι απομονωμένο περιβάλλον ολοκληρωτικού χαρακτήρα
Η ποιήτρια, με το εκπαιδευτικό της έργο, στα σωφρονιστικά καταστήματα που εργάστηκε, συνέβαλε στην αποτροπή ή στην άμβλυνση της ψυχολογικής εξόντωσης των εγκλείστων.
Είναι βέβαιο ότι, αν η Γκέλη Ντηλιά δεν ήταν καθηγήτρια αγγλικών με πλούσιο και σημαντικό έργο μέσα στα διάφορα καταστήματα κράτησης, τότε δεν θα μπορούσε να γράψει αυτού του είδους την ποίηση, όπως εύστοχα επισημαίνει ο ερευνητής Σίμος Ανδρονίδης σε κριτική του για τα ποιήματα της.
H ποιήτρια, γνωρίζει οτι η εκπαίδευση εντός της φυλακής αποτελεί όχι μόνο μέτρο σωφρονισμού αλλά και ένα σημαντικό εργαλείο ανάπτυξης και εξέλιξης της ανθρώπινης προσωπικότητας, καθώς συμβάλει στη μείωση επανεμφάνισης παραβατικών συμπεριφορών μετά την αποφυλάκιση, μέσω της ορθής προετοιμασίας επανακοινωνικοποίησης των κρατουμένων
Η Γκέλη Ντηλιά, έχοντας συνειδητοποιήσει γρήγορα τη σημασία της εκπαίδευσης στη φυλακή, εργάστηκε με εξαιρετική αφοσίωση στον τομέα αυτό. Αντιλήφθηκε με την ευαισθησία που την διακρίνει και η οποία αναβλύζει έντονα μέσα από τα ποιήματά της, οτι η εκπαίδευση εντός των καταστημάτων κράτησης ανοίγει παράθυρα ελπίδας και φωτός και μπορεί να εγγυηθεί την υγιή κοινωνική ενσωμάτωση των κρατουμένων. Αποτελεί μια γέφυρα επικοινωνίας της φυλακής με τον έξω κόσμο και δίνει την ευκαιρία στους έγκλειστους να εκφράζονται ελεύθερα
Φυσικά, όπως συμβαίνει με κάθε δραστηριότητα, ο τρόπος που βιώνει ο κάθε κρατούμενος την εκπαιδευτική εμπειρία είναι μοναδικός και επιφυλάσσει διαφορετικά πλεονεκτήματα (ή και μειονεκτήματα) για τον καθένα. Είναι για παράδειγμα διαφορετικός ο τρόπος που θα επεξεργαστεί την επιστροφή στη γνώση και στο σχολείο ένας τοξικομανής κι αλλιώς ένας αλλοδαπός κρατούμενος. Επιπλέον, κάθε κρατούμενος, όπως και κάθε άνθρωπος φέρει τη δική του τραυματική ιστορία, η οποία τον καθοδηγεί και διαμορφώνει την συμπεριφορά του
Η Γκέλη Ντηλιά φαίνεται οτι παρακολούθησε με μοναδική πειθαρχία και σχολαστικότητα τον τρόπο, με τον οποίο βίωνε ο κάθε κρατούμενος την τροφή της γνώσης που αυτή παρείχε. Νομίζω οτι τα 33 ποιήματα της συλλογής που σήμερα έχουμε την τιμή να προσεγγίζουμε, πρέπει να αφορούν δεκάδες κρατουμένους και τον τρόπο που ο καθένας ανέδειξε την δική του νέα πραγματικότητα
Ενα άλλο σημείο που πρέπει να σταθεί κανείς είναι είναι η παρομοίωση της φυλακής με τον βάλτο, υπό την έννοια του τέλματος, δηλαδή του χώρου, όπου απουσιάζει παντελώς οποιαδήποτε εξέλιξη και ανανέωση, ενώ κυριαρχεί η στασιμότητα, αλλά και η κακόσημη μεταφορά, υπό την έννοια της αρνητικής σημασίας, της λέξεως ¨στίγμα". Σ΄ αυτήν σημασιολογικά, πιστεύω, αποδίδει έναν έντονο μειωτικό χαρακτηρισμό, από τον οποίο μπορεί κανείς δύσκολα να απαλλαγεί. Οι έγκλειστοι, εφόσον αποφυλακιστούν έρχονται αντιμέτωποι όχι μόνο με τον καθιερωμένο στιγματισμό του αποφυλακισθέντα αλλά και με ένα αίσθημα ντροπής και αναξιοπρέπειας από τον κοινωνικό τους περίγυρο που συνήθως τους αντιμετωπίζει με επιφυλακτικότητα και έλλειψη εμπιστοσύνης.
Έτσι, η ποιήτρια, αναδεικνύει, εκ των προτέρων και μέσα από τη βιωματική της εμπειρία, ως εκπαιδευτικός στα καταστήματα κράτησης, τα όρια μέσα στα οποία κινούνται οι έγκλειστοι.
Κάθε μεμονωμένη φράση της και κάθε λέξη μέσα στα ποιήματα της διαπνέεται από ισχυρή συγκίνηση, εμπειρική, αναγνωστική, διανοητική και κυρίως συλλογική.
Το ποίημα «χειροπέδες», κατά την άποψη μου, είναι χαρακτηριστικό για το πώς αντιμετωπίζεται ο κρατούμενος, ακόμη και κατά την επίσκεψη του σε νοσοκομείο με τη συνοδεία φυλάκων. Στο ποίημα αυτό κυριαρχεί η πλήρης απαξίωση του φυλακισμένου, ο οποίος πληρώνει συνεχώς για τα σφάλματα του.
Οι προσδοκίες να διατηρηθεί η σχέση των μέσα με τους έξω, όπως ήταν πριν συμβεί το κακό, ή έστω να μην χαθούν στον χρόνο, ξεκινούν με τον εγκλεισμό.
Σταδιακά, ωστόσο, τα πράγματα αλλάζουν.
«Ξεθωριάζουν». Το ξεθώριασμα το συνοδεύει ο οδοστρωτήρας της ρουτίνας, της τυπικότητας, της παράλειψης.
Η επιλογή της διατήρησης των σχέσεων είναι ετεροβαρής. Οι απέξω την καθορίζουν.
Tο υλικό, που εμπνέει την συλλογή, είναι ανυπόκριτο, και ξεκάθαρο γιατί έχει κριθεί. Είναι στιγματισμένο, έχει ζυγιστεί και δεν χρειάζεται να αποδείξει την αξία του. Το χρέος είναι συγκεκριμένο, αδιαπραγμάτευτο και οι κανόνες εξόφλησής του σαφείς.
Άλλωστε, η δημιουργός όχι μόνον δεν ωραιοποιεί το περιβάλλον της ποιητικής της συλλογής, αλλά ευθύς εξαρχής μας προσγειώνει με τον τίτλος της:
«Το Στίγμα των Βάλτων». Ό,τι διαδραματίζεται στα ποιήματα και στους στίχους τους χαρακτηρίζεται από ακινησία, έλλειψη δημιουργικής πνοής, στασιμότητα. Ό,τι κινείται στον ιδιότυπο αυτόν Βάλτο είναι σημαδεμένο από το κακόσημο στίγμα.
Αυτή η απόσταση την κάνει ικανή να φτάνει κοντύτερα στους ήρωές της, να παρατηρεί την καθημερινότητά τους με αμεσότητα, να ζει τις εμπειρίες τους χωρίς να παρασύρεται απ΄ το παρελθόν τους, να ανοίγει την αγκαλιά της στην δυστυχία τους, διατηρώντας, όμως, ταυτόχρονα το δικαίωμά της να εκφράζει το χιούμορ, ως ειρωνεία, στα όρια του σαρκασμού.
Κάθε ποίημα της συλλογής είναι από μόνο του ένα άλμπουμ εικόνων, οι οποίες, σε καμία περίπτωση, δεν αποτυπώνουν μεμονωμένες στιγμές.
Αραδιάζουν μία ακολουθία μεγάλου μήκους, της καθημερινότητας των ηρώων της, που η διάταξή της βγάζει κίνηση, ένταση, συναίσθημα και επιθυμίες, έχει παλμό, ψαύει σφυγμό, δηλώνει υποψία χαράς με τα λίγα, αλλά είναι βουτηγμένη στην μοναξιά.
Η Γκέλη, έχει καταφέρει με μοναδικό τρόπο, να σπάσει τον νεοελληνικό μικροαστικό κομφορμισμό, που θέλει τον κατάδικο ως αντικοινωνικό όν, και διαμεσολαβεί καθοριστικά, βάζοντας στο κάδρο τον έγκλειστο, που είναι ενταγμένος στο δικό του κοινωνικό σύνολο, που έχει την δική του αποκλειστική σχέση με τον χρόνο, τους δικούς του κανόνες συνύπαρξης και επιβίωσης. Δεν φιλοτεχνεί χαρακτηριστικά περιβάλλοντος, που χαϊδεύουν τον εγκλεισμό και τον κάνουν ανεκτό.
Η χρόνια απώλεια της ελεύθερης επιλογής, η απουσία ιδιωτικότητας, ο συχνός φόβος, η ανάγκη απόκρυψης των συναισθημάτων, η πειθαρχία σε μία αδυσώπητη ρουτίνα, είναι ο διάκοσμος ενός νοσηρού περιβάλλοντος, όπου σταδιακά αλλοιώνει την προσωπικότητα του φυλακισμένου.
Στην συλλογή, γίνεται σαφές ότι η ποιητική σύλληψη ξεστρατίζει απ΄ τα συνηθισμένα και δεν μένει στα στερεότυπα: γλώσσα, ψυχή, φύση, σχέσεις, αντιθέσεις, συναισθήματα.
Η Γκέλη κάνει συστάσεις. Διαμεσολαβεί.
Γίνεται ο ενδιάμεσος ενός κοινού, που είναι απομονωμένο, χαρακτηρισμένο ως επικίνδυνο και σωφρωνιζόμενο, και επιχειρεί να δώσει τις συστάσεις του προς ένα άλλο κοινό, που έχει σχηματισμένες, σχεδόν αδιαπραγμάτευτες εντυπώσεις για το πρώτο.
Και στην διαμεσολαβητική αυτή διαδικασία ο ρόλος της δασκάλας είναι κυρίαρχος.
Δεν διδάσκει, απλώς, αλλά ακούει, βλέπει, αισθάνεται, επικοινωνεί, αξιολογεί, βοηθάει, καθοδηγεί, φροντίζει, καταγράφει, κρίνει, φορτίζεται, συμπαθεί, στηρίζει.
Αφού τα κάνει όλα αυτά, μετά, «τυποποιεί, συσκευάζει» και μεταφέρει είτε σε πρώτο πρόσωπο, είτε ως παρατηρήτρια, μοναδικές εικόνες και συναισθήματα μιάς ταραγμένης ζωής.
Η Γκέλη το πάει και παραπέρα. Μπαίνει στη μέση και διδάσκει την δραματική τέχνη, σε ένα κοινό που πάσχει σε όλα εκείνα τα σημεία, που είναι απαιτητά για να υπηρετηθεί το θέατρο, με βασική απουσία το κεντρικό μέσο επικοινωνίας: την κοινή γλώσσα.
Κι, όμως, οι φυλακισμένοι της Γκέλης, ξεπερνούν την δυσκολία της γλώσσας, την έλλειψη ικανότητας ανάγνωσης, απομνημόνευσης και γραφής.
Ξεπερνούν, έστω και στιγμιαία, τον ψυχισμό του έγκλειστου και θέλουν να υποκριθούν θεατρικούς ρόλους, χαρακτήρες ηρώων, την ζωή άλλων.
Σ έναν χώρο, όπου κυριαρχεί η σκληρότητα, η αδιαφορία, το αδιέξοδο και η πειθαρχία, το να μπορέσεις να περάσεις ακτίνες φωτός, έστω και ευκαιριακές και να φωτίσεις το βαθύ γκρίζο μιάς φυλακής, πάει να πει ότι είσαι διατεθειμένος να αφιερώσεις χρόνο, σκέψη, συναίσθημα.
Να ξοδέψεις εαυτό.
Έψαξα να ανιχνεύσω αυτό το χαρακτηριστικό της Γκέλης στα ποιήματά της, αλλά δεν το συνάντησα στο «Στίγμα των Βάλτων».
Διαβάζοντας, όμως, μία άλλη της ποιητική συλλογή, το “XL”, βρήκα τον ποιητή, όταν έπεσα πάνω στο ποίημα «ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ» και πήρα τις απαντήσεις που ζητούσα.
Κλείνοντας, θέλω να υπογραμμίσω ότι καθένα απ΄ τα ποιήματα του «Στίγματος» καθηλώνει και ανοίγει μία συζήτηση πολιτική, κοινωνική, οικονομική, υπαρξιακή.
Και στο τέλος λες «Φιλενάδα, είσαι πολύ καλή. Μπράβο»
Από τις πιο όμορφες στιγμές που κρατήθηκε για το τέλος ήταν με τον Γιώργο Φουντούλη, την Κιθαριστική Ομάδα Βόλου και με ερμηνείες από την Ειρηάνα Συρίγου... που κάποιες από αυτές μοιράστηκαν με την ποιήτρια Γκέλη Ντηλιά.
https://youtu.be/g4Ed78_fY1s
Τα 33 ιδιαίτερα ποιήματα φωτίζουν -πέρα από τις ως τώρα γνωστές ή συμβατικές αντιλήψεις μας- άγνωστες πτυχές ή καταστάσεις του κόσμου του σωφρονισμού και παρουσιάζουν στάσεις ζωής με την ποιήτρια να τα μετουσιώνει σε ποιητικό λόγο επικοινωνίας και δημιουργίας.
Η παρουσίαση πραγματοποιήθηκε στον χώρο Θεατρίνη στο Βόλο, το Σάββατο 25 Νοεμβρίου σε μια συγκινητικά φορτισμένη ατμόσφαιρα, αφού ακούστηκαν ηχητικά ηχογραφημένα μηνύματα των έγκλειστων για την πρωτοφανή για αυτούς εμπειρία και την συνεργασία τους με την ποιήτρια που όπως ανέφεραν τους έδωσε άλλο νόημα στην ζωή τους.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Νίκος Τζούμας
Στο πάνελ, η Άννα Φλωροπούλου, φιλόλογος-συγγραφέας, ο Δρ Αποστόλης Παπαδούλης, Καθηγητής ΕΚΠΑ και Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, CEO Συνδέσμου Βιομηχάνων Θεσσαλίας και Κεντρικής Ελλάδος, Γεν. Διευθυντής ΑΕΔΕΠ Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδος και η Άννα – Μαρία Παπαδημητρίου, δικηγόρος, δημοτική σύμβουλος, νέα χωρική Αντιπεριφερειάρχης Μαγνησίας και Β. Σποράδων.
Η ποίησή της αναδύει μορφές που αναζητούν τη βαθύτητα της ύπαρξής τους, επιζητούν τη λύτρωση και εξιλέωση που συχνά διαφαίνονται ως τραγικές με την αρχαία τραγική προσέγγιση του όρου αναζητώντας τη δική τους κάθαρση. Είναι διάσπαρτη η θέση των εγκλείστων για αυτοκριτική, αυτοκαθαρμό και ψυχοσωματική τους επανένταξη στον «φυσικό κόσμο».
Παράλληλα, οι μικροστιγμές αυτές του κάθε ατόμου, ως προσωπικά βιώματα, φαίνεται να επηρεάζονται ή να αλληλοεπιδρούν με κείνες των υπολοίπων συγκρατουμένων και να παρουσιάζονται στον αναγνώστη μέσα από τη διηθητική στάση της ίδιας της ποιήτριας ως τρίτο πρόσωπο και «εξωτερικός αντικειμενικός θεατής».
Το συγκεκριμένο ποιητικό έργο μπορεί να χαρακτηριστεί ως «ποίηση των σκέψεων, των συναισθημάτων και των αισθήσεων». O στίχος της δημιουργεί στον αναγνώστη εικόνες και αναπαραστάσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται από ζωντάνια και αμεσότητα στην πρόσληψή τους.
Η κα Άννα Φλωροπούλου τόνισε πως η ποίηση είναι μια αδιάκοπη, πολύπλοκη και αδιόρατη συνεργασία ανάμεσα στον ποιητή- πομπό και στο κοινό-δέκτη.
Το κίνητρο της επικοινωνίας μεταξύ των δυο αυτών πόλων και η μετάδοση ενός μηνύματος είναι συστατικό της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αυτή η ανάγκη του ποιητή για το κοινό του και του κοινού για τον ποιητή εκφράζει την κοινωνική λειτουργία της τέχνης και της ποίησης ειδικότερα.
Στο εισαγωγικό της σημείωμα, η ποιήτρια παρατηρεί πως «η απλότητα γίνεται ποίημα». Καθένα λοιπόν από τα ποιήματα της συλλογής «Το στίγμα των βάλτων» είναι η έντεχνη απλότητα μιας σκέψης και ενός συναισθήματος έξω-πραγματικού που εκπορεύεται από τους φυλακισμένους και άρα σημαίνει εξόριστου από την πραγματικότητα των «έξω». Η κοινωνία των φυλακών αποκτά τον διάμεσο της με τη συλλογή αυτή καθώς η «φωνή» της μετατρέπεται σε ποίηση
Η Γκέλη Ντηλιά έγραψε αυτή την ποίηση όντας ταυτόχρονα ένα «εγώ» και ένα «είναι».
Και καθώς ο πόνος που αναβλύζει από ένα τέτοιο θέμα σου χαρίζει τις μεγαλύτερες δυνατότητες για να αισθάνεσαι, το μήνυμα βρίσκει τον αποδέκτη του. Τι θα σήμαινε άλλωστε ο ποιητής αν δεν ήταν ο αυθεντικός εκπρόσωπος του ανθρώπινου πόνου;
Έχουμε λοιπόν μια ποιητική συλλογή η δημιουργός της οποίας διαμεσολαβεί δίνοντας φωνή στη σιωπηλή, υπόκωφη γλώσσα των φυλακισμένων, σαν να χτίζει μια γέφυρα από λέξεις ανάμεσα στην κοινωνία των φυλακών (όπως επισημαίνεται και στο εξώφυλλο) και στην ευρύτερη κοινωνία των «ελεύθερων» ανθρώπων. Αυτή η γέφυρα για να οικοδομηθεί και να λειτουργήσει προϋποθέτει βεβαίως η ποιήτρια να έχει κάνει δικό της το αντικείμενο της κατά τη διάρκεια της δημιουργίας, διαφορετικά το εγχείρημα είναι καταδικασμένο να αποτύχει. Η πολυετής ενασχόληση και το έργο της Γκέλης Ντηλιά στις φυλακές με τους κρατούμενους πιστοποιεί αυτή τη γνώση.
Στο ποίημα με τίτλο «Αντίδραση» για παράδειγμα, γράφει: «… και στα μάτια του μεταφράζω ικανοποίηση… ενδιάμεσα μου ζητά… και με ρωτά πώς μεταφράζεται στα αγγλικά η φυλακή». Τα παραπάνω ρήματα επισημαίνουν πως η ποιήτρια έχει αφουγκραστεί, ακούσει και ενσωματώσει το συλλογικό αλλά και το εκάστοτε υποκειμενικό του θέματος της, που δεν είναι άλλο από την απόδοση της αλήθειας, με άλλα λόγια της ψυχής των έγκλειστων υποκειμένων της.
Τους δανείζει την τέχνη της, ενώ ο χρόνος ιχνηλατεί και δανείζεται από αυτούς την υπαρξιακή αγωνία, την ψυχική θερμοκρασία, τη στυφή και πικρή τους αλήθεια εν τέλει, με μια ποιητική απαλλαγμένη από εξωτερικά, περιγραφικά στοιχεία. Μια ποιητική η οποία αρδεύεται από τον πυρήνα, το αποτύπωμα του εγκλεισμού και προβαίνει στη διείσδυση, διασφαλίζοντας την ποιητική ποιότητα που αναλογεί στην ποσότητα της αλήθειας ή στην εξόρυξη της βαθιάς, αόρατης για τους πολλούς πραγματικότητας που εμπεριέχει.
Όπως προανέφερα, η ανάπτυξη μιας τέτοιας αντίληψης της πραγματικότητας είναι αδύνατη χωρίς κοινωνικό προσδιορισμό, αφού η ίδια η σύνθεση του ανθρώπου τον εμπεριέχει. Καταλήγω έτσι στο συμπέρασμα ότι η ποιήτρια ενσωματώνει και δεν εκπροσωπεί απλώς τη φωνή, την κραυγή, την αναλογική αποτύπωση των ηρώων της.
Ποια συναισθήματα τους διαγράφονται, ποια ατμόσφαιρα, ποιες καταγγελίες, μέσα από αυτή την εντός παρενθέσεως κοινωνία που είναι οι φυλακές, όπου ο ανθρώπινος πόνος μεταλλάσσεται σε ένα μήνυμα ομοιογενές;
Η στέρηση, ο θυμός, ο φόβος ακόμα η ντροπή, η ενοχή, η νοσταλγία, η εγκαρτέρηση, ο φυλακισμένος-ως- μοναχός.
Δανείζομαι λέξεις και φράσεις κλειδιά από τα ποιήματά της:
Η μίξη και η ενσωμάτωση σε αυτό των πολυπολιτισμικών αποχρώσεων χώρο που καλύπτεται από την ομοιομορφία και την ισοπέδωση των διαφορών των ενοίκων του, στο ποίημα «Ο Αλή» που «…τσουγκρίζει με λεμονάδα στα ποτήρια μιας χρήσης… αλλά τρώγοντας τη σαλάτα του σπάει το πλαστικό πιρούνι…» και «…συνεχίζει με τα χέρια». Ο εγκλεισμός στο ποίημα «Ψύχος ψυχής», όπου «…τους χειμώνες ο ήλιος κατασπαράσσει με δόντια σαν του καρχαρία τους έγκλειστους», η μοναξιά στο ποίημα «Απόμονος», «Μοναχός σε κελί /Μονάχος σε κελί», η διχοτόμηση από την φυσιολογική ζωή στο ποίημα «Πλάνη», «Σε έκλεισαν στα σίδερα/ έξω από τον κόσμο», «οι άλλοι» που σε δικάζουν γιατί είσαι από «άλλο» κόσμο και η ντροπή που είναι ακόμα μια καταδίκη στο ποίημα «Χειροπέδες», «Στο νοσοκομείο/ σε συνοδεύουν τρεις φύλακες/ θεωρείσαι επικίνδυνος… οι άλλοι ασθενείς/ καρφώνουν το βλέμμα τους πάνω σου/ και σε καρφώνουν μαχαιριές». Ποιήματα σαν επιτύμβιες στήλες στο ποίημα «Φυλακισμένος κάποτε ετών 22»: «Αυτόν που μπήκε εδώ μέσα/ και ήταν κάποτε 22 χρονών/ δεν τον γνωρίζω./ Ξέρω όμως/ εκείνον που εδώ και 12 χρόνια μεγαλώνει στο σώμα του…», (εδώ διακρίνουμε και το ειδικό βάρος της διαφοράς ανάμεσα στο «γνωρίζω» και το «ξέρω» ως δείκτη ωρίμανσης.) Ποιήματα-συνθήματα σαν γκράφιτι, με την αμεσότητα σκηνογραφίας που προϋποθέτουν τα τελευταία: «Ο καθένας τη ζωή του/ και εκείνος τη ποινή του».
Η ποιήτρια αποδίδει με λεπτότητα την ψυχολογία και βαθιά ανθρώπινη συμπάθεια πολλές ακόμα ψυχικές καταστάσεις, συναισθήματα, τη συμπεριφορά, τις χαρούμενες στιγμές, τα δεινά, τα ελαττώματα, τις διαστάσεις της ζωής των κρατουμένων στο περίκλειστο χώρο της ύπαρξής τους μέσα στη φυλακή. Μιας «άλλης» ζωής που στερείται το υπαρξιακό της οξυγόνο.
Τα ποιήματα μπορούν να διαβαστούν και να εννοηθούν ως αντισυμβατικά, αλλά και ρεαλιστικά-ανατρεπτικά ως θέμα. Ο αντιδιανοούμενος λόγος και οι αντιδιανοούμενοι ήρωες-φορείς αυτού του λόγου γίνονται στίχοι που προχωρούν ακάθεκτα στο κέντρο της προβληματικής της που είναι -ας ειπωθεί ξανά- ή όσο γίνεται πιο διαυγής περιγραφή του κόσμου των φυλακών.
Συμπερασματικά η Γκέλη Ντηλιά μεταφέρει και αποδίδει μέσα από τα ποιήματα αυτά όχι μόνο τα αισθήματα αλλά και την ταυτότητα κυρίως της ανώνυμης μάζας, επιδιώκοντας την ανοίκεια οικειότητα του αναγνώστη με ένα πλήθος που μοιράζεται τη ζωή της φυλακής. Και το κάνει με εσωτερική μουσικότητα, αίσθηση του λυρικού ρυθμού, μέσα από την δωρικότητα του έγκλειστου ψυχισμού των ηρώων της, βιώνοντας τον ως αμεσότητα ψυχής και πνεύματος, δίνοντας του όνομα και ειδικό βάρος, προκαλώντας στον αναγνώστη ένα γόνιμο σάστισμα, καλώντας τον να επανεξετάσει το βαθύτερο νόημα της ελευθερίας -και της αν- ελευθερίας.
Έτσι εικονοποίησε εντέχνως το Στίγμα του να έχεις καταδικαστεί στη στέρηση της ατομικής σου ελευθερίας και να λιμνάζεις στους βάλτους μιας άγριας και σκοτεινής μικρο-κοινωνίας, χωρίς να το έχει βιώσει η ίδια: αυτό αποτελεί το «εγώ» και το «είναι» όπως ανέφερα στην αρχή, της ποιήτριας.
Από την πλευρά ο κ. ο Δρ Αποστόλης Παπαδούλης, Καθηγητής ΕΚΠΑ και Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, CEO Συνδέσμου Βιομηχάνων Θεσσαλίας και Κεντρικής Ελλάδος, Γεν. Διευθυντής ΑΕΔΕΠ Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδος αφού ευχαρίστησε την κα Γκέλη Ντηλιά, που του έκανε την τιμή να συμμετέχει στην παρουσίαση της ποιητικής της συλλογής «Το στίγμα των βάλτων» τόνισε τα παρακάτω:
https://youtu.be/eBA5iCQe-18
"Δεν μου το ζήτησε.
Εγώ τόλμησα να της το ζητήσω.
Και το έκανα, θέλοντας να γεφυρώσω την απόσταση της γνωριμίας μας από την εποχή της άγουρης εφηβείας μ΄ αυτή της σημερινής, οριστικής συγκρότησης της ταυτότητάς μας.
Έχουν αλλάξει πολλά από τότε.
Το περιεχόμενο των εννοιών, το ξεδιάλεγμα των συναισθημάτων, η κυριαρχία του χρήσιμου, ο κυνισμός της επιβίωσης, ο ρεαλισμός του εφικτού, το επιτηδευμένο γλωσσάρι, η διαφοροποίηση της οπτικής γωνίας, η καλοδουλεμένη στάση απέναντι στα πράγματα, και πολλά ακόμη.
Εκείνο, ωστόσο, που δεν έχει αλλάξει, σ όλη αυτή την διαδρομή, είναι η εκτίμησή μου για την Γκέλη.
Την πρωτογνώρισα ως μία όμορφη, ασυμβίβαστη έφηβη, και την ξαναβρίσκω ως έναν ωραίο άνθρωπο, που το ασυμβίβαστο έχει μετεξελιχθεί σε αναζήτηση του πρωτοπόρου και η ίδια το έχει αναδείξει σε τέχνη όχι με το να υπηρετεί οράματα, αλλά με το να διαμεσολαβεί και να τα εκφράζει.
Η Γκέλη, λοιπόν, δεν είναι μόνον ωραίος αλλά είναι και ώριμος άνθρωπος, που κάνει θαυμαστά πράγματα.
Είναι καθηγήτρια Αγγλικών, με ειδικότητα στις μαθησιακές δυσκολίες, και, ως εθελόντρια, διδάσκει Αγγλικά, αγγλόφωνο θέατρο σε Καταστήματα Κράτησης, και διεξάγει Σεμινάρια – Εργαστήρια Ποίησης στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, που λειτουργούν εντός αυτών.
Για το ποιητικό έργο της Γκέλης έχουν γράψει σπουδαίοι και κριτικοί και ειδικοί γνώστες.
Από μένα μην περιμένετε πολλά και ιδιαίτερα.
Για πρώτη φορά παρουσιάζω βιβλίο, και δη ποιητική συλλογή, και οι γνώσεις μου δεν ξεπερνούν εκείνες του συνηθισμένου αναγνώστη.
Από αυτή την γωνία θα προσπαθήσω να ξεπληρώσω την αποψινή τιμή, καταγράφοντας τις εντυπώσεις μου, για «Το Στίγμα των βάλτων».
Οι φυλακές και οι φυλακισμένοι είναι ένα διαχρονικό θέμα, και μας έρχεται από τότε που το κράτος οργανώνεται, και, μεταξύ των άλλων, δημιουργεί τον μηχανισμό, που απονέμει δικαιοσύνη, επιβάλλει ποινές, και τιμωρεί, φυλακίζοντας και σωφρονίζοντας τους παραβάτες του Νόμου.
Στην διαδρομή αυτής της εξέλιξης του κράτους, έχουμε σταδιακές μεταμορφώσεις, που έχουν να κάνουν, κυρίως με τον τρόπο οργάνωσης των κοινωνιών, την ανάδειξη και πρόκριση κοινωνικών και οικονομικών συστημάτων, την ωριμότητα των πολιτών και την δυναμική εγκαθίδρυσης του κράτους δικαίου, μετακινούμενου σταδιακά από το κοινό περί δικαίου αίσθημα.
Όσο τα καθεστώτα διακυβέρνησης φιλελευθεροποιούνται, και περνάμε από τον αυταρχισμό σε επόμενα συστήματα, μέχρις αυτό της αστικής δημοκρατίας, τα μπουντρούμια μετατρέπονται, αργά αλλά σταθερά, σε σωφρονιστικά καταστήματα, και οι απροστάτευτοι από νομικά δικαιώματα φυλακισμένοι, σε τρόφιμους ιδρυμάτων, υπό ελεγχόμενες συνθήκες.
Ωστόσο, δεδομένου, ότι, τουλάχιστον μέχρι τον 18ο αιώνα, οι έννοιες της συνταγματικής ευθύνης των πολιτών, όπως και της ισότητας, ήταν σε μεγάλο βαθμό άγνωστες, τόσο στην θεωρία, όσο και στην πράξη, και εξακολούθησαν να τίθενται υπό αμφισβήτηση κατά τον 19ο αιώνα, δεν εκπλήσσει το γεγονός, ότι η έννοια του αυταρχισμού αναπτύχθηκε και διαμορφώθηκε, ως ορισμός, σχετικά πρόσφατα.
Άρα, και η εισχώρηση του νομικού πολιτισμού στις φυλακές, είναι πρόσφατη.
Τα ποιήματα της συλλογής αναφέρονται σε φυλακές και φυλακισμένους.
Κι αν επιχειρούσαμε να δώσουμε μια πρώτη, σύγχρονη, αποστειρωμένη και ουδέτερη περιγραφή για το σύστημα αυτό, θα λέγαμε ότι πρόκειται για μία κρατική δομή σωφρονισμού, στην οποία οι τρόφιμοι κρατούνται, υπό την επίβλεψη του κράτους, παρά την θέλησή τους, και χάνουν πολλές απ΄ τις ελευθερίες τους, ως μία μορφή ποινής, για αδικήματα, που διέπραξαν.
Αυτή μοιάζει να είναι μία αρκετά προστατευμένη από κάθε ενοχή αναφορά ενός κρατικού συστήματος, που έχουμε, και μείς οι ίδιοι, κατά καιρούς, ψηλαφίσει τις πτυχές του, υποκινούμενοι από διάφορα ερεθίσματα και αφορμές.
Έχουμε συναντήσει πολλούς διάσημους ποινικούς και πολιτικούς, συνήθως άδικα, φυλακισμένους, είτε μέσα από την παγκόσμια λογοτεχνία ή την σύγχρονη πολιτική ιστορία.
- Ο Εντμόν Νταντές ή άλλως ο Κόμης Μοντεχρήστο,
- Ο Ανρί Σαριέρ, γνωστός και ως «Πεταλούδας»,
- Ο Άλφρεντ Ντρέυφους,
- Ο Ροντιόν Ρασκόλνικωφ,
- Ο Κάρυλ Τσέσμαν,
- Ο Αλεξάντρ Σολτζενίτσιν,
- Ο Μπόμπυ Σάντς,
- Ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν,
- Ο Αντρέας Λεντάκης,
- Ο Αλέκος Παναγούλης,
- Ο Νέλσων Μαντέλα,
Η κα Άννα – Μαρία Παπαδημητρίου, δικηγόρος, δημοτική σύμβουλος, νέα χωρική Αντιπεριφερειάρχης Μαγνησίας και Β. Σποράδων προσπάθησε στο σύντομο χρόνο που διατίθεται από τις συνθήκες της παρουσίασης ενός βιβλίου, να αναδείξει τη σημασία του ποιητικού έργου της Γκέλης Ντηλιά μέσα στο ερμητικά κλειστό σωφρονιστικό σύστημα της χώρας μας, για το οποίο δε μπορεί να είναι περήφανη, αφού κατατάσσεται τέταρτη στην Ευρώπη, την τελευταία δεκαετία, για απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση κρατουμένων, έχοντας καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
https://youtu.be/PVPti3F9G7U
"Παρόλο, που έχουν γίνει αρκετές έρευνες βασιζόμενες σε θεωρίες και μελέτες μεγάλων διανοητών της Ψυχολογίας, τη Κοινωνιολογίας και της Νομικής, σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο, στις οποίες εντάσσεται και η Ελλάδα, το σωφρονιστικό μοντέλο παραμένει εκδικητικό και αδιάφορο σε πολλές περιπτώσεις, προς τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Το αποτελεσματικότερο ίσως εργαλείο προκειμένου να αποφευχθεί η ιδρυματοποίηση και τα άλλα δεινά του εγκλεισμού και να διατηρηθεί η ψυχική ισορροπία του κρατούμενου είναι η εκπαίδευση και η Τέχνη.
Οι στόχοι της εκπαιδευτικής διαδικασίας εντός της φυλακής είναι κατ’ αρχήν να μειωθούν οι συνέπειές της και δευτερευόντως, όλες αυτές οι ελεύθερες και ‘νεκρές’ ώρες που είναι γεμάτες δυσοσμία, συνωστισμό και εντάσεις να γίνουν πηγή δημιουργικής και χρήσιμης εκμετάλλευσης προς όφελος των κρατουμένων, μέσω της απόκτησης ή και βελτίωσης βασικών γνωστικών αλλά και κοινωνικών δεξιοτήτων που θα τους φανούν ιδιαίτερα χρήσιμες κατά τη διαδικασία κοινωνικής τους επανένταξης
Ομως η εκπαιδευτική διαδικασία εντός των φυλακών συναντά δυσκολίες μόνο και μόνο επειδή διεξάγεται σε ένα ειδικά διαμορφωμένο κι απομονωμένο περιβάλλον ολοκληρωτικού χαρακτήρα
Η ποιήτρια, με το εκπαιδευτικό της έργο, στα σωφρονιστικά καταστήματα που εργάστηκε, συνέβαλε στην αποτροπή ή στην άμβλυνση της ψυχολογικής εξόντωσης των εγκλείστων.
Είναι βέβαιο ότι, αν η Γκέλη Ντηλιά δεν ήταν καθηγήτρια αγγλικών με πλούσιο και σημαντικό έργο μέσα στα διάφορα καταστήματα κράτησης, τότε δεν θα μπορούσε να γράψει αυτού του είδους την ποίηση, όπως εύστοχα επισημαίνει ο ερευνητής Σίμος Ανδρονίδης σε κριτική του για τα ποιήματα της.
H ποιήτρια, γνωρίζει οτι η εκπαίδευση εντός της φυλακής αποτελεί όχι μόνο μέτρο σωφρονισμού αλλά και ένα σημαντικό εργαλείο ανάπτυξης και εξέλιξης της ανθρώπινης προσωπικότητας, καθώς συμβάλει στη μείωση επανεμφάνισης παραβατικών συμπεριφορών μετά την αποφυλάκιση, μέσω της ορθής προετοιμασίας επανακοινωνικοποίησης των κρατουμένων
Η Γκέλη Ντηλιά, έχοντας συνειδητοποιήσει γρήγορα τη σημασία της εκπαίδευσης στη φυλακή, εργάστηκε με εξαιρετική αφοσίωση στον τομέα αυτό. Αντιλήφθηκε με την ευαισθησία που την διακρίνει και η οποία αναβλύζει έντονα μέσα από τα ποιήματά της, οτι η εκπαίδευση εντός των καταστημάτων κράτησης ανοίγει παράθυρα ελπίδας και φωτός και μπορεί να εγγυηθεί την υγιή κοινωνική ενσωμάτωση των κρατουμένων. Αποτελεί μια γέφυρα επικοινωνίας της φυλακής με τον έξω κόσμο και δίνει την ευκαιρία στους έγκλειστους να εκφράζονται ελεύθερα
Φυσικά, όπως συμβαίνει με κάθε δραστηριότητα, ο τρόπος που βιώνει ο κάθε κρατούμενος την εκπαιδευτική εμπειρία είναι μοναδικός και επιφυλάσσει διαφορετικά πλεονεκτήματα (ή και μειονεκτήματα) για τον καθένα. Είναι για παράδειγμα διαφορετικός ο τρόπος που θα επεξεργαστεί την επιστροφή στη γνώση και στο σχολείο ένας τοξικομανής κι αλλιώς ένας αλλοδαπός κρατούμενος. Επιπλέον, κάθε κρατούμενος, όπως και κάθε άνθρωπος φέρει τη δική του τραυματική ιστορία, η οποία τον καθοδηγεί και διαμορφώνει την συμπεριφορά του
Η Γκέλη Ντηλιά φαίνεται οτι παρακολούθησε με μοναδική πειθαρχία και σχολαστικότητα τον τρόπο, με τον οποίο βίωνε ο κάθε κρατούμενος την τροφή της γνώσης που αυτή παρείχε. Νομίζω οτι τα 33 ποιήματα της συλλογής που σήμερα έχουμε την τιμή να προσεγγίζουμε, πρέπει να αφορούν δεκάδες κρατουμένους και τον τρόπο που ο καθένας ανέδειξε την δική του νέα πραγματικότητα
Ενα άλλο σημείο που πρέπει να σταθεί κανείς είναι είναι η παρομοίωση της φυλακής με τον βάλτο, υπό την έννοια του τέλματος, δηλαδή του χώρου, όπου απουσιάζει παντελώς οποιαδήποτε εξέλιξη και ανανέωση, ενώ κυριαρχεί η στασιμότητα, αλλά και η κακόσημη μεταφορά, υπό την έννοια της αρνητικής σημασίας, της λέξεως ¨στίγμα". Σ΄ αυτήν σημασιολογικά, πιστεύω, αποδίδει έναν έντονο μειωτικό χαρακτηρισμό, από τον οποίο μπορεί κανείς δύσκολα να απαλλαγεί. Οι έγκλειστοι, εφόσον αποφυλακιστούν έρχονται αντιμέτωποι όχι μόνο με τον καθιερωμένο στιγματισμό του αποφυλακισθέντα αλλά και με ένα αίσθημα ντροπής και αναξιοπρέπειας από τον κοινωνικό τους περίγυρο που συνήθως τους αντιμετωπίζει με επιφυλακτικότητα και έλλειψη εμπιστοσύνης.
Έτσι, η ποιήτρια, αναδεικνύει, εκ των προτέρων και μέσα από τη βιωματική της εμπειρία, ως εκπαιδευτικός στα καταστήματα κράτησης, τα όρια μέσα στα οποία κινούνται οι έγκλειστοι.
Κάθε μεμονωμένη φράση της και κάθε λέξη μέσα στα ποιήματα της διαπνέεται από ισχυρή συγκίνηση, εμπειρική, αναγνωστική, διανοητική και κυρίως συλλογική.
Το ποίημα «χειροπέδες», κατά την άποψη μου, είναι χαρακτηριστικό για το πώς αντιμετωπίζεται ο κρατούμενος, ακόμη και κατά την επίσκεψη του σε νοσοκομείο με τη συνοδεία φυλάκων. Στο ποίημα αυτό κυριαρχεί η πλήρης απαξίωση του φυλακισμένου, ο οποίος πληρώνει συνεχώς για τα σφάλματα του.
Οι προσδοκίες να διατηρηθεί η σχέση των μέσα με τους έξω, όπως ήταν πριν συμβεί το κακό, ή έστω να μην χαθούν στον χρόνο, ξεκινούν με τον εγκλεισμό.
Σταδιακά, ωστόσο, τα πράγματα αλλάζουν.
«Ξεθωριάζουν». Το ξεθώριασμα το συνοδεύει ο οδοστρωτήρας της ρουτίνας, της τυπικότητας, της παράλειψης.
Η επιλογή της διατήρησης των σχέσεων είναι ετεροβαρής. Οι απέξω την καθορίζουν.
Tο υλικό, που εμπνέει την συλλογή, είναι ανυπόκριτο, και ξεκάθαρο γιατί έχει κριθεί. Είναι στιγματισμένο, έχει ζυγιστεί και δεν χρειάζεται να αποδείξει την αξία του. Το χρέος είναι συγκεκριμένο, αδιαπραγμάτευτο και οι κανόνες εξόφλησής του σαφείς.
Άλλωστε, η δημιουργός όχι μόνον δεν ωραιοποιεί το περιβάλλον της ποιητικής της συλλογής, αλλά ευθύς εξαρχής μας προσγειώνει με τον τίτλος της:
«Το Στίγμα των Βάλτων». Ό,τι διαδραματίζεται στα ποιήματα και στους στίχους τους χαρακτηρίζεται από ακινησία, έλλειψη δημιουργικής πνοής, στασιμότητα. Ό,τι κινείται στον ιδιότυπο αυτόν Βάλτο είναι σημαδεμένο από το κακόσημο στίγμα.
Αυτή η απόσταση την κάνει ικανή να φτάνει κοντύτερα στους ήρωές της, να παρατηρεί την καθημερινότητά τους με αμεσότητα, να ζει τις εμπειρίες τους χωρίς να παρασύρεται απ΄ το παρελθόν τους, να ανοίγει την αγκαλιά της στην δυστυχία τους, διατηρώντας, όμως, ταυτόχρονα το δικαίωμά της να εκφράζει το χιούμορ, ως ειρωνεία, στα όρια του σαρκασμού.
Κάθε ποίημα της συλλογής είναι από μόνο του ένα άλμπουμ εικόνων, οι οποίες, σε καμία περίπτωση, δεν αποτυπώνουν μεμονωμένες στιγμές.
Αραδιάζουν μία ακολουθία μεγάλου μήκους, της καθημερινότητας των ηρώων της, που η διάταξή της βγάζει κίνηση, ένταση, συναίσθημα και επιθυμίες, έχει παλμό, ψαύει σφυγμό, δηλώνει υποψία χαράς με τα λίγα, αλλά είναι βουτηγμένη στην μοναξιά.
Η Γκέλη, έχει καταφέρει με μοναδικό τρόπο, να σπάσει τον νεοελληνικό μικροαστικό κομφορμισμό, που θέλει τον κατάδικο ως αντικοινωνικό όν, και διαμεσολαβεί καθοριστικά, βάζοντας στο κάδρο τον έγκλειστο, που είναι ενταγμένος στο δικό του κοινωνικό σύνολο, που έχει την δική του αποκλειστική σχέση με τον χρόνο, τους δικούς του κανόνες συνύπαρξης και επιβίωσης. Δεν φιλοτεχνεί χαρακτηριστικά περιβάλλοντος, που χαϊδεύουν τον εγκλεισμό και τον κάνουν ανεκτό.
Η χρόνια απώλεια της ελεύθερης επιλογής, η απουσία ιδιωτικότητας, ο συχνός φόβος, η ανάγκη απόκρυψης των συναισθημάτων, η πειθαρχία σε μία αδυσώπητη ρουτίνα, είναι ο διάκοσμος ενός νοσηρού περιβάλλοντος, όπου σταδιακά αλλοιώνει την προσωπικότητα του φυλακισμένου.
Στην συλλογή, γίνεται σαφές ότι η ποιητική σύλληψη ξεστρατίζει απ΄ τα συνηθισμένα και δεν μένει στα στερεότυπα: γλώσσα, ψυχή, φύση, σχέσεις, αντιθέσεις, συναισθήματα.
Η Γκέλη κάνει συστάσεις. Διαμεσολαβεί.
Γίνεται ο ενδιάμεσος ενός κοινού, που είναι απομονωμένο, χαρακτηρισμένο ως επικίνδυνο και σωφρωνιζόμενο, και επιχειρεί να δώσει τις συστάσεις του προς ένα άλλο κοινό, που έχει σχηματισμένες, σχεδόν αδιαπραγμάτευτες εντυπώσεις για το πρώτο.
Και στην διαμεσολαβητική αυτή διαδικασία ο ρόλος της δασκάλας είναι κυρίαρχος.
Δεν διδάσκει, απλώς, αλλά ακούει, βλέπει, αισθάνεται, επικοινωνεί, αξιολογεί, βοηθάει, καθοδηγεί, φροντίζει, καταγράφει, κρίνει, φορτίζεται, συμπαθεί, στηρίζει.
Αφού τα κάνει όλα αυτά, μετά, «τυποποιεί, συσκευάζει» και μεταφέρει είτε σε πρώτο πρόσωπο, είτε ως παρατηρήτρια, μοναδικές εικόνες και συναισθήματα μιάς ταραγμένης ζωής.
Η Γκέλη το πάει και παραπέρα. Μπαίνει στη μέση και διδάσκει την δραματική τέχνη, σε ένα κοινό που πάσχει σε όλα εκείνα τα σημεία, που είναι απαιτητά για να υπηρετηθεί το θέατρο, με βασική απουσία το κεντρικό μέσο επικοινωνίας: την κοινή γλώσσα.
Κι, όμως, οι φυλακισμένοι της Γκέλης, ξεπερνούν την δυσκολία της γλώσσας, την έλλειψη ικανότητας ανάγνωσης, απομνημόνευσης και γραφής.
Ξεπερνούν, έστω και στιγμιαία, τον ψυχισμό του έγκλειστου και θέλουν να υποκριθούν θεατρικούς ρόλους, χαρακτήρες ηρώων, την ζωή άλλων.
Σ έναν χώρο, όπου κυριαρχεί η σκληρότητα, η αδιαφορία, το αδιέξοδο και η πειθαρχία, το να μπορέσεις να περάσεις ακτίνες φωτός, έστω και ευκαιριακές και να φωτίσεις το βαθύ γκρίζο μιάς φυλακής, πάει να πει ότι είσαι διατεθειμένος να αφιερώσεις χρόνο, σκέψη, συναίσθημα.
Να ξοδέψεις εαυτό.
Έψαξα να ανιχνεύσω αυτό το χαρακτηριστικό της Γκέλης στα ποιήματά της, αλλά δεν το συνάντησα στο «Στίγμα των Βάλτων».
Διαβάζοντας, όμως, μία άλλη της ποιητική συλλογή, το “XL”, βρήκα τον ποιητή, όταν έπεσα πάνω στο ποίημα «ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ» και πήρα τις απαντήσεις που ζητούσα.
Κλείνοντας, θέλω να υπογραμμίσω ότι καθένα απ΄ τα ποιήματα του «Στίγματος» καθηλώνει και ανοίγει μία συζήτηση πολιτική, κοινωνική, οικονομική, υπαρξιακή.
Και στο τέλος λες «Φιλενάδα, είσαι πολύ καλή. Μπράβο»
Από τις πιο όμορφες στιγμές που κρατήθηκε για το τέλος ήταν με τον Γιώργο Φουντούλη, την Κιθαριστική Ομάδα Βόλου και με ερμηνείες από την Ειρηάνα Συρίγου... που κάποιες από αυτές μοιράστηκαν με την ποιήτρια Γκέλη Ντηλιά.
https://youtu.be/g4Ed78_fY1s
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
